Քթախոտը, որը ժողովրդի մեջ առավել հայտնի է բռնոթի անվամբ, ժամանակին լայն կիրառում է ունեցել ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ ողջ աշխարհում:
Պատրաստվում է ծխախոտի փոշուց, կարող են ավելացվել բուրավետ նյութեր։ Փոքր չափաբաժիններով օգտագործելու դեպքում ունենում է որոշակի դրական ազդեցություն: Դրա առողջարար հատկությունը կայանում է նրանում, որ այն քաշում են քթածակերը՝ գրգիռ հարուցելու համար, ինչի արդյունքում այն կարճատև բարելավում է մտավոր գործընթացները, որը պայմանավորված է արյան ներհոսքով դեպի գլխուղեղ։ Փոքր չափաբաժիններով օգնում է նաև հարբուխի ժամանակ։
Աշխարհում տարածված է քթախոտի երկու տեսակ.
Չոր (եվրոպական) քթախոտը; այն կարող է լինել կա՛մ առանց բուրմունքի, կա՛մ պարունակել կամֆորի, մենթոլի, էվկալիպտի, վանիլի, բալի, նարնջի և այլնի հավելումներ: Սովորաբար շատ նուրբ աղացած (փոշու վիճակի), որպեսզի քթքծակերով հեշտ անցնի:
Խոնավ – այս դեպքում ծխախոտի որոշակի բաժինը դրվում է բերանում՝ շրթունքի և լնդի միջև։ Նման ծխախոտի բազմաթիվ տեսակներ կան, այդ թվում՝ դասական ամերիկյան սնաֆը, շվեդական սնուսը և ծխախոտի բազմաթիվ տեսակներ, որոնք տարածված են Ասիայում և Աֆրիկայում:
Քթախոտի հիմնական ակտիվ բաղադրիչը նիկոտինն է: Սակայն դրա առավելությունը կայանում է նրանում, որ նիկոտինը քթի լորձաթաղանթի միջոցով ավելի դանդաղ է ներթափանցում արյուն, քան ծխից՝ թոքերի միջով:
Այն թույլատրվում է բազմաթիվ երկրներում, ինչպիսիք են Նիդեռլանդները, Բուլղարիան, Ուկրաինան, Ռուսաստանը և շատ այլ երկրներ: Այսօր էլ կան ծխախոտի հատուկ խանութներ, որտեղից կարելի է գնել չոր և թաց քթախոտ։
Քթախոտ օգտագործելու հետևանքները
Ազդեցությունը տեղի է ունենում 1-4 րոպեի ընթացքում՝ կախված դոզանից և օգտագործման տեւողությունից; տևում է 15-ից 30 րոպե: Օգտագործողը սկսում է զգալ գլխապտույտ (կախված օգտագործման տևողությունից և չափաբաժնից), աչքերի լայնացում, ռեակցիայի բարձրացում և թեթև հիպերակտիվություն: Թթունի երկարատև օգտագործումը կարող է առաջացնել այնպիսի հիվանդություններ, ինչպիսիք են աթերոսկլերոզը և քթի խոռոչի քաղցկեղը, տկարամտությունը։
Քթախոտի պատմությունը
18-19-րդ դարերում բարձր հասարակության շրջանում տարածված էր ծխախոտը հոտ քաշելու սովորությունը: 1810-ական թթ. Ռուսաստանում մեկ ֆունտ ծխախոտն արժեր մոտ 1 ռուբլի 50 կոպեկ:
Ծխախոտը հոտոտում էին բոլոր տարիքի տղամարդիկ, նաև կանայք (Ալեքսանդր Պուշկինը պատանեկության տարիներին գրել է «Գեղեցկուհին, ով հոտոտում էր ծխախոտը» բանաստեղծությունը՝ նվիրելով այն մի օրիորդի): Քթախոտի սիրահարներն օգտագործում էին հատուկ տուփեր, որոնք պատրաստված էին տարբեր նյութերից՝ հաճախ ոսկուց և թանկարժեք քարերից։ Ժամանցի այս տեսակի հանրաճանաչության մասին է վկայում նաև այն, որ տուփերը դարձել էին պրեմիում նվեր կայսրերից՝ իրենց հպատակներին:
Բռնոթիի մասին հիշատակումներ հանդիպում են նաև հայ հեղինակների մոտ:
«Շատ հին մանրավաճառներ կային այդ հին շուկայում՝ ընտիր ծամոնի, մեղրամոմի, մախաթ ասեղների, ոսկրե կոճակների, ծիլավոր կոնֆետի և քթախոտի այնպիսի մանրավաճառներ, որոնք մի ծամելու ծամոնը փոխում էին երկու ձվի, կես գրվանքա մեղրամոմը՝ մի ծաղկավոր գուլպայի հետ։ Նրանք գիտեին, որ ձորկեցի Ադի դային քաշում է ղարա բռնոթի, իսկ նորուեցի Բադի դային՝ կապովի բռնոթի։
(…)
– Կյորեսի ղարա բռնոթի որ չլիներ, հիմա Ադի դայի չկա՜ր... », գրում է Բակունցն իր «ԿՅՈՐԵՍ» պատմվածքում:
«Վարպետը պատասխանի փոխարեն բռնոթի է քաշում, ուսերը վեր քաշում ու քթի տակին ծիծաղում», Հանդիպում ենք Թումանյանի «Մարդակերի աղջիկն ու խորհրդավոր վարպետը» հեքիաթում:
«Քահանան քթախոտի տուփը ծոցեն հանեց և երկու մատերովը քթախոտ լեցուց քթին ծակերուն մեջ և հետո, տուփը Աբիսողոմ աղային երկնցնելով՝
— Հրամմեցե՛ք, օրհնա՛ծ, ըսավ։
Աբիսողոմ աղան շնորհակալությամբ առավ տուփն և քիչ մը քթախոտ քաշեց։
— Քիչ քաշեցիք, Աբիսողոմ աղա, կաղաչեմ, անգամ մալ քաշեցեք, քթախոտը վնասակար բան մը չէ»։ Հակոբ Պարոնյանի «Մեծապատիվ մուրացկանները» վեպում հանդիպում ենք բռնոթիի մեկ այլ անվան:
Օրինակները բազմաթիվ են, բայց ըստ երևույթի, Հայաստանում, ի տարբերություն Ռուսաստանի կամ Եվրոպայի, այն առավելապես տարածված է եղել միջին խավի, աշխատավորության շրջանում: Իսկ կանանց շրջանում դրա օգտագործումն առհասարակ դիտվել է որպես բացասական, պախարակելի երևույթ:
ՀՀ օրենսդրության մեջ հանդիպում ենք քթախոտի մասին հիշատակում, որպես ծխախոտային արտադրատեuակ` արտադրանք, որն ամբողջությամբ կամ մասամբ արտադրված է հումք հանդիսացող ծխախոտի տերեւից` արտադրված այնպես, որ օգտագործվի ծխելու, ծծելու, ծամելու կամ ներշնչելու համար (սիգարետ, սիգար, սիգարելա, սիգարետի կամ ծխամորճի թութուն, քթախոտ եւ այլն) և փաստացի գործում են որոշակի արգելքներ՝ դրա իրացման կապակցությամբ:
Որքանով է այն այսօր տարածված Հայաստանում դժվար է ասել, քանի որ հատուկ վիճակագրություն այս առումով չի վարվում: Այդուհանդերձ, հստակ կարելի է ասել, որ թե նախկինում, թե հիմա, այն չի ունեցել բուժական նշանակություն, այլ ավելի շատ եղել է զբաղմունքի միջոց: Իսկ այն բուժական նշանակությունը, որը վերագրվում է քթախոտին, թերևս գերագնահատված է, և անհամեմատելի է այն վնասակար ազդեցության հետ, որն այն կարող է ունենալ երկարատև օգտագործման դեպքում:
