Ստամբուլի ջրանցքը, որը պետք է դառնա Բոսֆորի այլընտրանքը, միակ այդպիսի մեգանախագիծը չի լինի: Համենայն դեպս, այդպիսի եզրակացություն կարելի է անել Թուրքիայի նախագահ Էրդողանի խոսքերից `կապված Մոնտրոյի կոնվենցիայի հետ, որը Սևծովյան տարածաշրջանի համար առավել կարևոր է (և հետևաբար` Ռուսաստանի համար): Ի՞նչ հետևանքներ կունենա այս բոլոր ծրագրերի իրականացումը:
Այն բանից հետո, երբ Դոնալդ Թրամփը հեռացավ մեծ քաղաքականությունից, Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Էրդողանը լրագրողական հանրության համար դարձել է, թերևս, վառ լուրերի հիմնական աղբյուրը: Ավտորիտար, արմատական, բայց շատ ստեղծագործ և հավակնոտ առաջնորդն անընդհատ ինչ-որ աղմկոտ քայլեր է կատարում: Նոր էին լրագրողները մոռացել Եվրահանձնաժողովի ղեկավար Ուրսուլա ֆոն դեր Լեյենի ցուցադրական նվաստացումից, երբ Էրդողանը կասկածի տակ դրեց Մոնտրոյի կոնվենցիայի ճակատագիրը:
Հիշեցնենք, որ Մոնտրոյի 1936 թ. Կոնվենցիան կարգավորում է քաղաքացիական նավերի և ռազմանավերի անցումը Սև ծովից Միջերկրական ծով և հետ վերադարձը Բոսֆորի և Դարդանելի ջրանցքներով: Պարզապես, դա սահմանափակում է Սև ծովում ոչ սևծովյան տերությունների նավատորմի առկայությունը (և՛ մնալու տևողության, և՛ քաշի տեսանկյունից), և՛ Անկարային զրկում է նեղուցներով Սևծովյան երկրների ռազմանավերի կամ ցանկացած առևտրային նավերի անցումը վերահսկելու հնարավորությունից (եթե Թուրքիան պատերազմական վիճակում չի գտնվում կամ պատերազմը չի սպառնում նրան):
Այնուամենայնիվ, Թուրքիայի Հանրապետության հիմնադիր Աթաթուրքը կոնվենցիայի եզրակացությունը համարեց «ոչ փայլուն, բայց խելամիտ քայլ»: Չէ՞ որ դրա շնորհիվ թշնամական երրորդ երկրները չէին կարող Սև ծովում ռազմածովային բազաներ ստեղծել և հյուսիսից սպառնալ Թուրքիայի անվտանգությանը: Եվ հիմա Էրդողանը ցանկանում է խելամիտ լուծումը վերածել փայլունի:
Այսպիսով, նա արդեն հայտարարել է, որ Ստամբուլյան ջրանցքը (Բոսֆորի այլընտրանք), որը նա նախատեսում է կառուցել, «ոչ մի կապ չունի Մոնտրոյի կոնվենցիայի հետ»: Ձևական տեսակետից նա, ընդհանուր առմամբ, ճիշտ է: Ակնհայտ է, որ Ստամբուլի ջրանցքը չէր կարող ընդգրկվել դրա շինարարության մեկնարկից ավելի քան 80 տարի առաջ կնքված կոնվենցիայի մեջ, և Թուրքիան բոլոր իրավունքներն ունի ինքը որոշելու, թե որ նավերը և ինչ պայմաններում կանցնեն այդ ջրանցքով:
Ճիշտ է, Ստամբուլի ջրանքով հնարավոր է միայն Սև ծովից անցնել Մարմարա ծով և վերադառնալ: Էգեյան ծովից և այնտեղից Միջերկրական ծով հասնելու համար նավերը պետք է անցնեն Դարդանելիի նեղուցով, և այս նեղուցն արդեն Մոնտրոյի կոնվենցիայի մաս է կազմում: Այնպես որ, Ստամբուլի ջրանքն իսկապես ոչ մի կապ չունի Մոնտրոյի կոնվենցիայի հետ, բայց միևնույն ժամանակ չի խաթարում այն:
Բայց երբ Անկարան սկսի կառուցել երկրորդ ջրանցքը ՝ Մարմարայից դեպի Էգեյան ծով Դարդանելիի ջրանցքին այլընտրանք, իրավիճակը կտրուկ կփոխվի: Ոչ, Թուրքիան չի թաղի կոնվենցիան: «Մենք, ինչպես նախկինում, շարունակում ենք իրականացնել Մոնտրոյի կոնվենցիան: Դա ակնհայտորեն սահմանափակում է ռազմանավերի անցման ռեժիմը: Մենք շարունակում ենք այն կիրառել, ոչ ոք կարիք չունի այս մասին անհանգստանալու », - խոստանում է Թուրքիայի արտգործնախարար Մեվլութ Չավուշօղլուն: Իսկ Բոսֆորով և Դարդանելիով նավերը կանցնեն գործող կանոնների համաձայն:
Այնուամենայնիվ, դրան զուգահեռ, Անկարան կստանա մեկ այլ միջանցք՝ երկու նոր ուղիներով՝ ամբողջովին իր վերահսկողության ներքո: Ավելին, մենք խոսում ենք ոչ թե նեղուցների, այլ արհեստական ջրանցքների մասին, և թուրք փաստաբանները, անշուշտ, ինչ-որ պատճառներ կգտնեն դրանք մասամբ հանելու ծովի օրենքի մասին կոնվենցիայից և ապահովելու լիարժեք թուրքական ինքնիշխանություն: Կոպիտ ասած, Թուրքիան ինքը կորոշի, թե ով և ինչ պայմաններով կանցնի այդ ուղիներով: Եվ հսկայական շահույթ կստանա այս որոշումներից:
Այլ կերպ ասած, Էրդողանը, փաստորեն, հասկացրեց, որ Ստամբուլյան ջրանցքի կառուցումով չի սահմանափակվի, և Թուրքիան կկառուցի մեկ այլը: Որպեսզի ընդհանրապես կախված չլինի Մոնտրոյի կոնվենցիայից: Ընդհակառակը, որպեսզի շատ ուրիշներ կախված լինեն Թուրքիայից:
Սեւ ծովի աճուրդ
Եվ խոսքը միայն առևտրական նավերի անցման տուրքերի հավաքագրման մասին չէ: Մենք խոսում ենք ընդհանրապես օտարերկրյա նավերի անցնելու կամ դրանց չանցնելու մասին: Ամեն ինչ կախված է նրանից, թե ով և ինչ պայմաններով է համաձայնության գալու Էրդողանի հետ:
Օրինակ ՝ գաղտնիք չէ, որ ամերիկացիները դեմ չեն Սև ծովում իրենց ծովային ռազմակայանի ստեղծմանը: Եվ եթե ոչ Ուկրաինայի կամ Վրաստանի տարածքում, ապա գոնե Բուլղարիայի կամ Ռումինիայի տարածքում: Այնուամենայնիվ, Մոնտրոյի կոնվենցիան դա թույլ չի տալիս. Ամերիկյան ավիակիրը չի մտնի Սև ծով, իսկ ամերիկյան իշխանությունները, հասկանալի պատճառներով, չեն կարող այն նվիրել ռումինացիներին և պահել այն Ռումինիայի դրոշի ներքո:
Բայց եթե թուրքերը բացեն ջրանցքները, ապա նրանք կարող են թույլ տալ, որ նրանց միջով անցնի ամերիկյան ավիակիր խումբը, եթե, օրինակ, ԱՄՆ-ը դադարի միջամտել Թուրքիայի ներքին գործերին և լիակատար քարտ-բլանշ տա Մերձավոր Արևելքում: Կամ, օրինակ, նրանց թույլ չեն տա, եթե Մոսկվան զիջումներ կատարի Թուրքիային՝ Սիրիայի և Հարավային Կովկասի հարցերում, և հաշվի առնի նաև Անկարայի շահերը Ղրիմում և Ռուսաստանի Դաշնության մի շարք այլ տարածաշրջաններում:
Այսպիսով, Մոնտրոյի Կոնվենցիայի պատմության մեջ Էրդողանն օգտագործում է ճնշման իր սովորական ռազմավարությունը հնարավորությունների միջոցով: Ստեղծում է ռազմավարական առավելության իրավիճակ, բայց չի իրականացնում այն կոնկրետ գործողությունների միջոցով , այլ սպառնում է իրականացմամբ ՝ դրա համար զիջումներ ստանալու գործընկերներից, թշնամիներից և նույնիսկ դաշնակիցներից: Եվ, ամենակարևորը, ոչ ոք չի կարող խանգարել Թուրքիայի ղեկավարին դա անել: Թուրքիան լիովին իրավունք ունի ջրանցքներ կառուցել իր ինքնիշխան տարածքում:
Այսպիսով, Սևծովյան տարածաշրջանի միջազգային խաղացողները ստիպված կլինեն հարմարվել: Դե, կամ Անկարայի վրա ճնշման այնպիսի գործիքներ փնտրել, որպեսզի Ռեջեփ Էրդողանը նույնիսկ շանտաժի ցանկություն չունենա: Բայց կգտնե՞ն:
