1. Կարո՞ղ է արդյոք հայ քաղաքական գործիչը որոշել Լեռնային Ղարաբաղի խնդիրները՝ չհենվելով լայն հասարակայնության վրա: Նիկոլ Փաշինյանի՝ վիճելի տարածաշրջանը Ադրբեջանին պատկանելու մասին հայտարարությունից հետո սա թերևս առանցքային է դարձել այդ սուր հարցի բանավեճում թե՛ Հայաստանի ներսում, թե՛ սփյուռքում:

2. Սակայն տվյալ խնդրի քննարկումը ուղեկցվում է մի քանի ուրիշ ճշգրտող հարցերով: Որտե՞ղ է սկսվում և որտեղ է ավարտվում հայ ժողովուրդը: Նրանք միայն առանձին հանրապետության քաղաքացինե՞ր են, թե՞ ողջ աշխարհի հայությունը: Որպես կանոն, նույնականացման կարևոր խնդրի քննարկման դեպքում կիսատոներն անհետանում են: Ուստի փաստացի չես հանդիպի այսպիսի հարցի. «Ադրբեջանական ժողովրդի կարծիքն ի՞նչ աստիճանի կարող է և պետք է հաշվի առնվի Ղարաբաղի ճակատագրերը որոշելիս»:

3. Առհասարակ քաղաքական գործչի իրավունքների և ժողովրդի իրավունքների հակադրությունը հայկական կամ ադրբեջանական պետական գործիչների նոր գործելակերպ չէ: Դրանով թափանցված է ողջ պատմությունը (և ոչ միայն միջազգային հարաբերությունների): Հարցրեցի՞ն արդյոք ԱՄՆ-ի ժողովրդին մինչև Վիետնամ, Իրաք, Հարավսլավիա ամերիկյան զորքերի ներխուժումները: Մի՞թե ռուսական հատուկ գործողությունը Ուկրաինայում սկսվելուց առաջ հանարքվե եղավ: Ասենք երկրորդ ղարաբաղյան պատերազմն էլ  ադրբեջանական քաղաքացիների սոցհարցումների արդյունքներով չսկսվեց: Պատրա՞ստ էին արդյոք չեխերը հանգիստ հեռանալ Սուդետից 1938 թվականին, գերմանացիներն էլ այդտեղից՝ 1945 թվականին: Որքանո՞վ ֆրանսիական զորախմբերն անվրդով արձագանքեցին Ալժիրը լքելիս: Հարցերը մեծ մասամբ հռետորական են: Եվ դրանց պատասխանները բարդ են, եթե դուրս գաս քարոզչական խոսույթի շրջանակներից: Ավելին, այդ պատասխանները շատ ցավոտ են և հաճախ անախորժ:

4. Վերադառնալով խնդրո առարկային՝ հարկ է ասել, որ ժողովրդի կարծիքին ակտիվորեն հղում էր անում ոչ այլ ոք, քան Նիկոլ Փաշինյանը: Օրինակ՝ 2018 թ. հոկտեմբերին նա հայտարարեց «գաղտնի դիվանագիտության» անթույլատրելիությունը Ղարաբաղի խնդիրը լուծելիս: Եվ պնդում էր. «Հենհց ժողովուրդը պետք է որոշի, թե որ ուղին է առավել ընդունելի: Շատ կարևոր է, թե ինչ է քննարկվում բանակցությունների սեղանի շուրջը, քանի որ 20 տարվա  այդ քննարկումները ոչ մի արդյունքի չհանգեցրին: Ես ինքս հայտարարել եմ, որ եթե բանակցությունների ընթացքում ղարաբաղյան հակամարտության լուծման տարբերակ ձևավորվի, որը ես անձամբ ընդունելի կհամարեմ, ապա առաջին հերթին կներկայացնեմ այն ժողովրդի քննարկմանը և կհարցնեմ ժողովրդի կարծիքը»:

5. Ինչո՞ւ երկու տարի անց՝ 2020 թ. նոյեմբերի 9-10-ին Փաշինյանը, առանց հանրաքվեի և նույնիսկ առանց քվեարկության խորհրդարանում, իր ստորագրությունը դրեց  Ղարաբաղում գործողությունների դադարեցման մասին եռակողմ հայտարարության տակ: Ամենայն հավանականությամբ, որովհետև ավելի լավ էր պատկերացնում,  ի տարբերություն իր բազմաթիվ հայրենակիցների, «նյութական մասը» ճակատում: Այո, թաքցրել է, այո հայ հասարակությանը կերակրել է լավատեսական ուղերձներով: Բայց փաստացի իրական դրությունը շարքային բնակչից ավելի լավ է գիտակցել:

6. Եվ, ըստ երևույթին, հասկացել է նաև, որ «անարժանապատիվ խաղաղություն» ընտրելու իր որոշումը չի հանդիպի ժողովրդական դիմադրությանը: Ինչն էլ ցույց տվեցին 2020 թ. նոյեմբերից մինչև 2023 թ. մայիսի իրադարձությունները: Կկարողանա՞ն արդյոք ընդդիմությունը և նրա առաջնորդներն այսօր ապացուցել ոչ թե խոսքով, այլ գործնականում, որ ժողովրդի կարծիքն ավելի ծանր է կշռում, քան քաղաքական գործիչների կարծիքը: Անկեղծ ասած, վստահ չեմ: Վերջին տարիների տրամադրություններն այլ կերպ մտածելու լուրջ հիմքեր չեն տալիս:

7. Աշխարհի բոլոր երկրների քաղաքական գործիչները հաճախ խոսում են ժողովրդի անունից: Բայց խնդիրն այն է, որ բացի իրենց ժողովրդից, կան ուրիշ ժողովուրդներ՝ ուրիշ պետություններով, իրենց առաջնորդներով, ուրիշ ռեսուրսներով (նյութատեխնիկական և դիվանագիտական): Եվ հետևաբար ստացվում են ոչ թե ժողովրդական, այլ քաղաքական-կամային լուծումներ: Դրանք փաստորեն նաև սահմանում են օրակարգը, որքան էլ մենք ուզենանք, որ ուրիշ կերպ լինի:

8. Մի ժամանակ խորամանկ ու խելացի Հենրի Քիսինջերը հեգնում էր՝ հռետորական հարց տալով. «Ո՞ւմ զանգահարեմ, որ խոսեմ Եվրոպայի հետ»: Փոխակերպելով նրա խոսքը՝ կարելի է ձևակերպել ևս մեկը. «Իսկ ո՞ր համարով կարելի է խոսել ժողովրդի հետ»: Ժողովուրդը տարատեսակ է: 2018 թ. «թավշյա հեղափոխության» հակառակորդները Երևանում արդարացիորեն նշում էին, որ Նիկոլն ամբողջ ժողովուրդը չէ: Զուտ ճշմարտություն: Բայց 2023 թվականին նրանք կրկնում են նույն ալգորիթմը, ինչ այն ժամանակ առաջադրում էին Փաշինյանի կողմնակիցները: Ապավինում են ինչ-որ իդեալական ժողովրդի՝ չունենալով գործողությունների հստակ պլան:

 Աղբյուրը