Պատերազմի ցավը
Մի օր սիրտս ժենգյալով հաց ուզեց: Արցախից դուրս համով ժենգյալով հաց գտնելը դժվար էր: Շատերն են վաճառում, բայց հոգեհարազատ`արցախյան համ ու հոտով ժենգյալով հացին էի կարոտ` հենց արցախցու ձեռքով թխված: Շատ պատահական «Թալիշյան բուրմունք» անվանումով ֆեյսբուքյան էջ գտա: Հարազատություն զգացի, կապ հաստատեցի նրանց հետ և ժենգյալով հաց պատվիրեցի` կծուն և թթուն չմոռանաք: Արցախյան համ ու հոտով ժենգյալով հաց էր, որ ինձ թալիշյան բուրմունքով տարավ Արցախ` հարազատ Մարտակերտի շրջան:
Օրերս որոշեցի ծանոթանալ թալիշցի ընտանիքի հետ և զրուցել նրանց գործունեության մասին: Բագյումն է մեր պատմության հերոսուհին` Արցախի Մարտակերտի շրջանի Թալիշ գյուղից: Արցախյան 44-օրյա պատերազմից հետո նրա կյանքը փոխվել է: Բուժքույր Բագյումը պատերազմի օրերին ժենգյալով հաց է թխել և վաճառել`Թալիշի բուրմունքը սկզբում Երևանում տարածելով, հետո` մարզերում:
Պատերազմի օրերին Երևանի հյուրանոցներից մեկում էին ապրում: Մի օր արցախցիներով որոշել են շնորհակալություն հայտնել հյուրանոցի տնօրենությանն ու անձնակազմին` ջերմ վերաբերմունքի և հյուրընկալության համար: Կանաչի են գնել և ժենգյալով հաց թխել: Հենց այդտեղից էլ սկսել է նրանց գործունեությունը, որը հետագայում ընտանեկան փոքր բիզնեսի է վերածվել:
2020 թվականի սեպտեմբեի 27-ին` առավոտյան ժամը 07:10-ին, Բագյումը տան բակում հարևանի հետ էր զրուցում, երբ գյուղը սկսեցին հրետակոծել: Այդ օրը նրա դուստրը պետք է էքսկուրսիա գնար: Արդեն հագնվել և պատրաստվել էր դրան: Սկզբում կարծել են` երկինքն է որոտում: Հետո հասկացել են, որ պատերազմ է: Տնից միայն ոսկեղենն ու փաստաթղթերն են հասցրել վերցնել և գյուղից դուրս գալ:
Մեզ հետ զրույցում Բագյումը պատմում է, որ Քառօրյա պատերազմի ժամանակ իր ընտանիքը վերջինն է դուրս եկել գյուղից, իսկ 44-օրյա պատերազմի ժամանակ` առաջինը:
Ռմբակոծությունից պաշտպանվելու նպատակով Մատաղիսում կայանել են մեքենան, հետո շարունակել են իրենց ճանապարհը: Շտապել են, որովհետև Մատաղիսի կամուրջը պայթեցնելու դեպքում գյուղից դուրս գալն անհնար կլիներ: Հիշում է, որ մեծ դժվարությամբ են հասել հայրական գյուղ` Ծաղկաշատ: Ճանապարհին արկը փոսն է ընկել, նրանք էլ մի կերպ փրկվել են, բայց արդյունքում մեքենան վնասվել է: Վնասված ակերով և արգելակով մեքենայով ճանապարհ են ընկել: Հետո մի կերպ հասել են ապահով վայր` Ծաղկաշատ:
«Քառօրյայի ժամանակ էլ ենք գնացել Ծաղկաշատ, հինգ ամիս մնացել ենք այնտեղ, հետո Ալաշան ենք եկել: Երեք տարի էլ այնտեղ ենք ապրել»,- ասում է Բագյումը:
Ապրիլյան պատերազմի հետևանքով նրանց տունը չեզոք գոտում էր հայտնվել: Հետագայում պետական միջոցներով նրանց համար հարազատ Թալիշում նոր տուն են կառուցել: Տասն ամիս է, ինչ Թալիշում էին ապրում` նորակառույց տանը, հիմա նորից հեռացել են գյուղից` արդեն երկար ժամանակով:
Պատերազմի ժամանակ Բագյումն ու երեխաները սկզբում Աբովյանում են բնակվել, հետո Երևան են տեղափոխվել: Նրա մայրն ու ամուսնու մայրը նոյեմբերի 8-ին են եկել Երևան, իսկ ամուսինը` Ֆեդյան, դիրքերում է եղել: Նոյեմբերի 14-ին համագյուղացու գյուղատնտեսական տեխնիկայով են Վարդենիսից Երևան հասել: Հիմա նրանց ընտանիքը Երևանում վարձով բնակարանում է ապրում:
Թալիշյան բուրմունքը` Երևանում
Բագյումն անկեղծանում է` երբեք ժենգյալով հաց թխելով գումար չի վաստակել և միայն այստեղ է սկսել զբաղվել դրանով: Հյուրանոցի և սննդի կետերի հետ է համագործակցել, հետո արցախցիների հետ Հյուսիսային պողոտայում վրաններ են կապել և այնտեղ ժենգյալով հաց թխել և վաճառել: Երբ Երևանի քաղաքապետարանն արգելել է վրաններում այդ գործով զբաղվելը, նրանք որոշել են այս անգամ տնային պայմաններում ժենգյալով հաց թխել և սոցիալական էջի միջոցով դրանք վաճառել: Դժվար է եղել, բայց չի հուսահատվել և իրագործել է նախաձեռնածը:
«Առաջին ժենգյալով հացը ծաղկի սրահի աշխատակցուհիներն են գնել: Ամուսինս արգելել էր, բայց բազմաբնակարան շենքերի պատերին թաքուն հայտարարություններ էի փակցնում»,- ասում է նա:
Հետո մտածել են գեղեցիկ փաթեթավորման և անվան մասին: Ինչպես Բագյումն է ասում` ուզում էր Թալիշն ընդգծված լիներ: Խորհրդանշական Տատիկ-պապիկն է փաթեթի նկարում` Թալիշյան բուրմունքով: Իսկ անմահական ժենգյալով հացի մեջ` Թալիշի անսահման սերն ու կարոտը:
Բագյումը նոր մասնագիտություն է սովորել. «Ապագա բարեգործական հիմնադրամի» աջակցությամբ մատնահարդարում է սովորել, անհրաժեշտ պարագաներ ձեռք բերել: Հիմա աշխատում է գեղեցկության սրահում: Ժենգյալով հացի գործն էլ վստահել է ամուսնու մայրիկին` տիկին Գյուլիին: Հասցնում է երբեմն օգնել նրան:
«Վաղը քառասուներկու հատ ժենգյալով հացի պատվեր ունենք, առավոտյան շուտ պետք է արթնանամ և մինչև սրահ գնալն օգնեմ թխել»,- ասում է նա:
Բագյումը մասնակցել է մի շարք փառատոններին և «Արցախը` մեր սրտում» ցուցահանդես-վաճառքին` ներկայացնելով իր ձեռքերով պատրաստած ժենգյալով հացը` թալիշյան բուրմունքով: Գոհ է իր աշխատանքի արդյունքներից, ժենգյալով հաց համտեսողներն էլ` նրանից:
Բագյումի և նրա ընտանիքի համար հիմա Թալիշ վերադառնալը երազանք է դարձել, բայց հավատում են` գուցե երեսուն տարի հետո Թալիշը նորից մերը կլինի, իրենք էլ հետ կվերադառնան` արդեն երբեք չհեռանալու հավատով:
Հասմիկ Հակոբյան
