Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը վերհիշում է պետական հեղաշրջումը: Այժմ գլխավորը նրա համար «անսպասելի հարվածը» չվրիպելն է և հին սխալները չկրկնելը, երբ վերաշարադրվում են թուրք-ամերիկյան և թուրք-ռուսական հարաբերությունները:

Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը ելույթ է ունեցել Ստաբուլին մերձակա Յասսըադա կղզում 1960 թ. մայիսի 27-ի ռազմական հեղաշրջման (Mayıs Darbesi) 62-րդ տարելիցին նվիրված միջոցառման ժամանակ: Նա հերթական անգամ հիշել է Ալի Ադնան Էրտեկին Մենդերեսին: Լինելով նախարարների կաբինետի գործող ղեկավարը՝ Մենդերեսը հեռացվել է իր պաշտոնից 1960 թ. մայիսիր 27-ի հեղաշրջման հետևանքով և դարձել է Թուրքիայի ողջ պատմության մեջ մահապատժի դատապարտված միակ վարչապետը: Թուրքիայի խորհրդարանը 1990 թ. հրապարակած օրենքով վերականգնել է Մենդերեսի և երկու նախարարների՝ Պոլատկանի ու Զորլուի  բարի համբավը: Իսկ այդ քաղաքական գործիչների մահապատժի օրն այժմ անվանում են «Խայտառակության օր» և «Սև օր»:

Էրդողանն առաջին անգամ չէ, որ հիշատակում է այդ վարչապետի կերպարը՝ համարելով, որ «Մենդերեսին Թուրքիայում միշտ հիշելու են, նույնիսկ՝ 600 տարի անց, որպես մի մարդու, որն անգնահատելի ծառայություն է մատուցել երկրին ու ժողովրդին»: Թուրքիայի ներկայիս առաջնորդը համարում է, որ այժմ իր գլխավորած Արդարության և զարգացման կուսակցությունը «Մենդերեսի դեմոկրատական կուսակցության» գաղափարների շարունակողն է, այն կուսակցության, որը ժողովրդավարական սկզբունքների հետ վերականգնել է երկրում իսլամական ավանդույթները», ինչն էլ, Էրդողանի կարծիքով, «հրահրել է 1960 թ. մայիսի 27-ի հեղաշրջումը»: Սակայն նրա անցակցրած պատմական զուգահեռը խախտում է հայտնի ասացվածքի սկզբունքը, այն է՝ կախվածի տանը պարանից չեն խոսում:

Էրդողանն այսօր էլ շարունակում է խոսել այն մասին, որ ժամանակակից Թուրքիայում «կան քաղաքական գործիչներ, որոնք բացահայտ սպառնում են Մենդերեսի ճակատագրի կրկնությամբ»: Նախագահը մատնանշում է 2016 թ. հուլիսի 15-ի պետական հեղաշրջման ձախողված փորձը, երբ «Թուրքիայի իշխանությունները և ժողովուրդն ամենամեծ հաղթանակը տարան թուրքական ժողովրդավարության պատմության մեջ»: Բայց այսօր էլ ժամանակ առ ժամանակ նրա արևմտյան քաղաքական ընդդիմախոսները սպառնում են հեղաշրջմամբ: Այսպես, Թուրքիայի ԱԳՆ նախկին ղեկավար և վարչապետ Ահմետ Դավութօղլուն գրում է Twitter-ում. «Էրդողանն այն ուժերի ազդեցության տակ է, որոնք կատարել են 1997 թ. փետրվարի 28-ի հեղաշրջումը, երբ զինվորականները ստիպեցին հրաժարական տալ վարչապետ Նեջմեթթին Էրբականին, որը համարվում է «քաղաքական իսլամի» հիմնադիրը և պետության ներկայիս ղեկավարի ուսուցիչը: Պարզապես  արտաքուստ թվում է, թե երկիրը ղեկավարում է Էրդողանը: Հաջորդ փուլում նրանք վայր կգցեն նրան»:

Ավելին, Դավութօղլուն հասկացնում է, որ Էրդողանը նաև ամերիկացիների «թակարդում» է, «նրա  ակտիվները, ի լրումն նրա դոսյեի,  ներկայացվել են Կոնգրեսին», ինչը, իհարկե, խիստ խփում է  թուրքական ամենակալ «սուլթանի» կերպարին: Իսկապես, ինչպես հայտարարում է բրիտանական The Economist հանդեսը, «Արևմուտքում սկսել են  60 տարվա վաղեմության հեղաշրջումը և Մենդերեսի ճակատագիրը վերագրել Էրդողանին»՝ մատնանշելով «թուրքական ժողովրդավարության փխրունությունը», նախագահի «պատմությունն իր ուզածով վերաշարադրելու» ձգտումը՝ «այն դարձնելով քաղաքական զենք ներքին և արտաքին քաղաքականության մեջ որոշակի նպատակների հասնելու համար»: Եվ ընդգծվում է, որ Մենդերեսի մահապատիժը նախադեպ է ստեղծել. հետագա չորս տասնամյակների ընթացքում զինված ուժերը գահընկեց են արել ևս երեք կառավարություն, և այդ գործընթացը Թուրքիայում դեռ ավարտված չէ. հնարավոր է քաղաքացիական հեղաշրջում, եթե չհաջողվի զինված հեղաշրջումը:

Զուգահեռ ծավալվում է ևս մի սուր դիպաշար՝ կապված ներկայիս քաղաքականության հետ: Խոսքը Անկարայի և Վաշինգտոնի հարաբերությունների ճգնաժամն է, որը բազմաշերտ է, ինչը այն բացառիկ է դարձնում Թուրքիայի ողջ նորագույն պատմության մեջ:  Դրա մեջ դժվար է  գտնել սկզբնական հանգույցը, դժվար է կանխատեսել հնարավոր հանգուցալուծումը, թեպետ շատ հեշտ է արձանագրել շրջադարձները և մշտական ու կանխատեսելի դրամատիկ փոփոխությունները: Երկու երկրներն էլ կորցրել են նախկին քաղաքական վստահությունը, արտահայտել են փոխադարձ տարակուսանքները՝ կապված, ամենից առաջ, Մերձավոր Արևելքում շահերի տարբերության հետ: Այդ իրավիճակից դուրս գալը Վաշինգտոնի և Անկարայի համար արդեն գրեթե անհնարին է «առանց դեմքի կորստյան»:

Այդ կապակցությամբ թուրքական Milli Gazete պարբերականը հիշեցնում է, որ նման մի բան ժամանակին տեղի է ունեցել Թուրքիայում Մենդերեսի վարչապետության ժամանակ, որը «փորձեց փոխել երկրի արտաքին քաղաքականությունը և հեռացվեց իր պաշտոնից»: Իհարկե, պատմական զուգահեռները միշտ էլ պայմանական են: Խնդրեմ, Էրդողանն էլ է հիշատակում պետական հեղաշրջումը: Նրա համար գլխավորն այժմ «անսպասելի հարվածը» չվրիպելն է և հին սխալները չկրկնելը, երբ վերաշարադրվում են թուրք-ամերիկյան և թուրք-ռուսական հարաբերությունները:

Ստանիսլավ Տարասով

Աղբյուրը՝ ИА REGNUM