Հայաստանի իշխանությունը և խորհրդարանական ընդդիմությունն առայժմ չեն որոշել ղարաբաղյան կարգավորման  հստակ ալգորիթմը և բանակցային գործընթացի տարբերակները՝ անթույլատրելի «կարմիր գծերի» առումով: Բուռն փոփոխությունների մեր ժամանակներում «անցյալի կառքերով» շատ հեռու չես գնա: Հայաստանը նոր քաղաքական ուժի և ծրագրի կարիք ունի, նոր առաջնորդների, որոնք արատավորված չեն անցյալի սխալներով: Դա նշանակում է, որ հասարակությունը պետք է սատարի երիտասարդ և նոր կադրերին, որոնք կան հայ ժողովրդի մեջ: Այս կարծիքն է հայտնում քաղաքագետ Ալեքսանդր Սվարանցը (ներկայացնում ենք հոդվածի մի հատվածը միայն) :

Երկրորդ ղարաբաղյան պատերազմի ցավոտ արդյունքներն օբյեկտիվորեն քաղաքական ճգնաժամ են առաջացրել Հայաստանում: Պարտությունը կարծես տեղի է ունեցել Ղարաբաղում, բայց իշխանության ճգնաժամը նախ և առաջ ընդգրկել է և ավարտվում է Հայաստանում:

<…>

Ապրիլի կեսերին Փաշինյանի հայտարարությունները Ղարաբաղի հարցով զիջումների մասին (հենց այդպես ընկալեց հայության մեծ մասը կարգավիճակի պահանջից հրաժարվելը ղարաբաղցիների իրավունքների փոխարեն) սոցիալական և քաղաքական ընդվզման նոր ալիք բարձրացրին: Նիկոլական կառավարման առանձնահատկությունը՝ հայոց օրակարգի բոլոր կարևոր հարցերն ինքնուրույն, առանց ուրիշ քաղաքական ուժերի ներգրավման որոշելը, հարուցում է լայն շրջանների դժգոհությունը: Հենց այդպես նա ստորագրեց նոյեմբերի 9-ի համաձայնությունը: Բայց ինչի՞ կհանգեցնի այդպիսի գործելակերպը հենց Ղարաբաղի ճակատագրի հարցում և թուրք-ադրբեջանական տանդեմի հետ հարաբերություններում:

Նիկոլ Փաշինյանն արել է իր հայտնի հայտարարությունները Ղարաբաղի վերաբերյալ բրյուսելյան երկրորդ գագաթնաժողովից և ԵՄ-ի հանձնարարականներից հետո: Մոսկվայում Փաշինյանի և Ալիևի համաժամանակյա հայտարարությունները Երևանի ու Բաքվի անմիջական բանակցությունների մեկնարկի, խաղաղության պայմանագրի կնքման գործընթացի արագացման, սահմանազատման և սահմանագծման հանձնաժողովի ձևավորման, Ղարաբաղի հարցով նշաձողի իջեցման վերաբերյալ որոշ զգուշավորությամբ ընդունեցին: Կրեմլում և Սմոլենսկի հրապարակում շատ լավ են հասկանում, որ եթե Բրյուսելը Վաշինգտոնի և Փարիզի համաձայնությամբ հասնի Հայաստանի և Ադրբեջանի խաղաղության պայմանագրի ստորագրմանը՝ ղարաբաղյան հարցի Բաքվի օգտին լուծմամբ հանդերձ, ապա Ռուսաստանը ստիպված կլինի հանել իր խաղաղապահներին հակամարտության գոտուց, այնուհետև նաև Հայաստանից ռազմաբազան սահմանապահների հետ, ինչը կնշանակի Կովկասի լիակատար կորուստ: Մոսկվան բնավ էլ Ղարաբաղի ճակատագրով չի անհանգստացած, այսինքն՝ այն կլինի Ադրբեջանի, թե Հայաստանի կազմում,  այլ իր տարածաշրջանային շահերով Արևմուտքի հետ աշխարհաքաղաքական հակամարտությունում: 

Ադրբեջանը լավ է հասկանում, որ միակ արտաքին ուժը, որը հաստատ աջակցում է Բաքվին Ղարաբաղի համար Երևանի հետ վեճում, Թուրքիան է: Եվ դա ինքնին հասկանալի է, քանզի Ադրբեջանը աշխարհի քարտեզի վրա հայտնվել և պահպանվել է Թուրքիայի 1918-1920 թթ. քաղաքականության շնորհիվ: Բուն «վիճելի տարածքների» խնդիրը Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև, ներառյալ Նախիջևանը, Զանգեզուրը, Ղարաբաղը և Գարդմանքը, ծագել է այդ տարիներին, որովհետև Թուրքիային կապ է պետք Ադրբեջանի հետ հետագայում Թուրքեստան (Մեծ Թուրան) մտնելու համար:

Անցած դարի ընթացքում Թուրքիայի արևելյան (պանթյուրքիստական)  ռազմահնարքը առանձնապես փոփոխություններ չի կրել: Հակառակը, այն լրացվել է տնտեսական պրագմատիզմով և Թուրքիայի համերաշխությամբ Արևմուտքի հետ ընդդեմ Ռուսաստանի, քանզի թուրքական աշխարհի երկրների էներգետիկ և այլ բնական հարստությունները շատ մեծ հետաքրքրություն են ներկայացնում ժամանակակից  աշխարհաքաղաքականության մեջ:  

Ռուսաստանի և Արևմուտքի (ԱՄՆ, Մեծ Բրիտանիա, Ֆրանսիա և Բրյուսել)  քաղաքականության մեջ Ադրբեջանը Ղարաբաղի հարցում  լիակատար համերաշխության չի հանդիպի, քանի որ նշված առաջատար կենտրոններից որևէ մեկը չի ցանկանում կորցնել Հայաստանը Թուրքիայի զսպման քաղաքականությունն ապահովելու և «բաժանիր, որ տիրես» քաղաքականության իրականացման նպատակով: Հենց այդ հանգամանքը թույլ չտվեց Հայաստանին Թուրքիայի և նրա կրտսեր եղբայր Ադրբեջանի հետ հարաբերություններում փոխել «բուֆերի» ռազմավարությունը «խաչմերուկով» (կամ կամրջով): Եթե Մոսկվան կարող է առաջարկել և՛ Հայաստանին, և՛ Ադրբեջանին մասնակցել Մեծ Ռուսաստանի վերամիավորմանը, որում Ղարաբաղը կստանա իր կարգավիճակը ռուսական հսկողության տակ, ապա Արևմուտքն առաջարկում է Երևանին և Բաքվին ինտեգրման իր համակարգը (պաշտոնական քաղաքական անկախություն՝ ֆինանսական, տնտեսական և ռազմական լրիվ կախվածությամբ) նույն Ղարաբաղի վրա հսկողությամբ:

Այս ամենի հետևանքով ս.թ. ապրիլի 17-ին Երևանում խորհրդարանական ընդդիմության նոր բողոքի ցույցեր սկսվեցին, որոնք  սկզբնավորեց «Պատիվ ունեմ» խմբակցության առաջնորդ Արթուր Վանեցյանը Մոսկվա կատարած կարճատև այցից հետո: Երկու շաբաթ անց այդ ցույցերը վերածվեցին ավելի ընդգրկուն ելույթների, երբ միացավ նաև «Հայաստան» խմբակցությունը: Ըստ իշխանամետ տարբեր ԶԼՄ-ների գնահատականների (որոնց կարելի է վերաբերվել որոշ սկեպտիցիզմով)՝ հանրահավաքներին մասնակցել է մոտ 10-30 հազար մարդ, ինչն առայժմ կրիտիկական զանգված չի ստեղծում Փաշինյանի ղեկավարած կառավարությանն անհանգստացնելու համար:

Ընդ որում, «Հայաստան» և «Պատիվ ունեմ» խմբակցությունների միջև հասարակայնությունն ակնհայտ տարաձայնություն է տեսնում ցույցերի ձևի և բովանդակության առումով: Օրինակ՝ նշվում է, որ Ռոբերտ Քոչարյանի կողմնակիցները խնդրել են Սերժ Սարգսյանին առաջիկայում չերևալ հանրահավաքներում և լայն հասարակայնությանը չվանել քոչարյանականներից: Ասում են՝ նախկին պատգամավոր Նաիրա Զոհրաբյանն էլ նման մեղադրանքներ է հայտնել Ռոբերտ Քոչարյանի հասցեին: Եթե Իշխան Սաղաթելյանը «Դաշնակցություն» կուսակցությունից առաջարկել է գրավել կառավարական շենքերը, ապա ԱԱԾ նախկին տնօրեն Արթուր Վանեցյանը հանդես է եկել նման նախաձեռնությունների դեմ:

Եթե Քոչարյանի կողմնակիցները ոստիկանության հաղորդագրություններում նշվում են որպես իրավապահ մարմինների հետ բախումների հրահրողներ, ապա ՀՀԿ-ի ներկայացուցիչներն աշխատում են խուսափել բախումներից և հայրենասիրական երգեր երգել: Բայց ամենագլխավորը՝ խորհրդարանական ընդդիմությունը, դուրս գալով փողոց և կրկնելով Փաշինյանի 2018 թվականի փորձը, ղարաբաղյան հարցի լուծման որոշակի այլընտրանքային պլան, նոր արտաքին քաղաքականության և սոցիալ-տնտեսական ուղղություն չի առաջարկում: Իսկ Ղարաբաղը, ըստ ԼՂՀ նախագահի մամլո քարտուղարի կարծիքի, Հայաստանի քաղաքական ընդվզումների իրավիճակում ընտրել է չեզոք դիրք:

Ընդդիմության խաղաղ երթերն ու ցույցերը, թեպետ և ուղեկցվում են իրավապահ մարմինների ներկայացուցիչների հետ բախումներով և առանձին ցուցարարների ձերբակալություններով, պետք է տեղի ունենան իրավական դաշտում և համապատասխանեն ժողովրդավարական գործընթացներին:

Ռուսաստանը շահագրգռված է Հայաստանի ներքաղաքական իրավիճակի շուտափույթ կարգավորմամբ, իսկ ՌԴ ԱԳՆ-ի հայտարարություններում շեշտվում է, որ  ընդդիմությունն անհամաձայնություն է հայտնում ոչ թե Հայաստանի, Ադրբեջանի և Ռուսաստանի 2020-2021 թթ. հայտնի եռակողմ համաձայնությունների փաստերին, այլ կառավարության ղեկավարի առանձին հայտարարություններին:

Տպավորություն է ստեղծվում, որ ներքաղաքական ճգնաժամը Հայաստանում կապված է արտաքին քաղաքական գործընթացների և Ղարաբաղի ճակատագրի թեմայի հետ: Հայաստանի իշխանությունը և խորհրդարանական ընդդիմությունն առայժմ  չեն կողմնորոշվել ղարաբաղյան կարգավորման հստակ ալգորիթմի և բանակցային գործընթացի տարբերակների հարցում՝ «կարմիր գծերի» անթույլատրելիության առումով:

Քոչարյանի և Սարգսյանի հանդեպ ամենայն հարգանքով հանդերձ,  Հայաստանի իշխանության ապագա ճակատագիրը չպետք է կապվի անցյալի հետ: Յուրաքանչյուրն էլ կառավարման առավել քան բավարար ժամանակ է ունեցել մի շարք առանցքային հարցեր լուծելու համար: Հատկապես բանակի ամրապնդման և Հայաստանի ու Արցախի պաշտպանունակության մասով: Բուռն փոփոխությունների մեր ժամանակներում «հին կառքերով» շատ հեռու չես գնա: Հայաստանը նոր քաղաքական ուժի և ծրագրի կարիք ունի, նոր առաջնորդների, որոնք չեն արատավորվել անցյալի սխալներով: Դա նշանակում է, որ հասարակությունը պետք է աջակցի երիտասարդ և նոր կադրերիրն, որոնք կան հայ ժողովրդի մեջ:

Իշխանության ճգնաժամը Նիկոլ Փաշինյանին Լևոն Քոչարյանով կամ Միքայել Մինասյանով փոխարինելով չի լուծվի: Ժամանակը ցույց է տվել, որ Հայաստանում կան նոր կադրեր՝ ավելի ինքնուրույն, ավելի բովանդակալից, ավելի խարիզմատիկ, ավելի նվիրված ազգային արժեքներին և շահերին (օրինակ՝ հենց Ավետիք Չալաբյանը, Արման Թաթոյանը, Անդրանիկ Թևանյանը, Սամվել Բաբայանը, Կարեն Ջալավյանը և այլք): Չես կարող առարկել այս առումով փորձառու քաղաքական գործիչ Շանթ Հարությունյանին, երբ ասում է՝ այն անձը, որը չի ճանաչում մարդկային արժեքները, չի կարող հասկանալ և պաշտպանել ազգային արժեքները:

Փաշինյանի ժամանակը սրընթաց ավարտվում է,  քանի որ նա չկարողացավ տալ Հայաստանին ո՛չ նոր ընտրություն, ո՛չ նոր հաղթանակներ, ո՛չ զարգացման նոր ծրագիր: Թույլ առաջնորդը, որ պարտության է մատնվել մարտի դաշտում և բանակցությունների սեղանի մոտ, պետք է հեռանա իշխանությունից՝ ճանապարհ բացելով նոր ուժեղ թիմի համար: Մինչ տարածաշրջանում «խաղաղության դարաշրջան» առաջարկելն ու դրա օգտին հանդես գալը հարկ է խաղաղությունը և համերաշխությունը վերականգնել Հայաստան կոչվող սեփական տանը:

Կվճռի արդյոք Ադրբեջանը, Թուրքիայի աջակցությամբ, վերսկսել ռազմական գործողությունները՝ օգտվելով Հայաստանի իշխանության փոփոխությունից և նոր թիմի մուտք գործելուց: Այդ հարցն այսօր շատ փորձագետների և քաղաքական գործիչների են տալիս: Կարծում եմ՝ առանց Հայաստանի հետ խաղաղություն ստորագրելու, ներառյալ Ղարաբաղի մասով, Ալիևը, պատերազմ սկսելով Հայաստանի հետ, դժվար թե կարողանա հաղթել Ղարաբաղում:

Պարզապես Ղարաբաղում այսօր իշխանությունը և անվտանգությունը վերահսկում է ոչ թե Հայաստանը, այլ Ռուսաստանը: Բայց պե՞տք է արդյոք Ռուսաստանին այսօր «երկրորդ ճակատ», երբ շարունակվում է հատուկ ռազմական գործողությունն Ուկրաինայում: Թուրքերին Անկարայում և ադրբեջանցիներին Բաքվում արժի հիշեցնել, որ Ռուսաստանը, ամենայն թերություններով հանդերձ, մնում է մեծ միջուկային տերություն, որը կարող է միաժամանակ օպերատիվ գործողություններ ծավալել երկու և ավելի ճակատներում: Փառապանծ ռուսական բանակի հաջողությունները XIX դարի սկզբին ռուս-ֆրանսիական և ռուս-պարսկական պատերազմներում դա հաստատող օրինակներից են:

Ռուսաստանին ձեռնտու չեն լարված իրավիճակները ղարաբաղյան և այլ ուղղություններով, ներառյալ Մերձդնեստրը, Կալինինգրադը, Արկտիկան, Կենտորնական Ասիան և Կուրիլյան կղզիները: Բայց ո՞վ է ասել, որ Մոսկվան կհրաժարվի իրեն նետված մարտահրավերներից և իր շահերի սպառնալիքներին համաչափ  պատասխանելուց: Ռուսաստանը շահագրգռված է դաշնակից Հայաստանի պահպանմամբ, որտեղ իշխանության գործոնը առանցքային նշանակություն կունենա: Դա էլ պետք է հաշվի առնի ընդդիմությունը, որ հավակնում է իշխանության գալ Հայաստանում:

Ալեքսանդր Սվարանց

քաղաքագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր

Աղբյուրը՝  ИА Реалист