Լեռնային Ղարաբաղի խնդիրը կարող է ընդգրկվել Ադրբեջանի և Հայաստանի խաղաղության պայմանագրում: Այլ հարց է, որ բանակցային գործընթացի կարգավիճակը կարող է բարձրանալ մինչև պետությունների, ոչ միայն Ադրբեջանի և Հայաստանի, առաջնորդների և ԱԳՆ-ների ղեկագվարների մակարդակին: Եվ բնավ փաստ չէ, որ այդ նոր ձևաչափերի իրադարձությունները կզարգանան Ադրբեջանի համար բարենպաստ սցենարով:
Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հետ հեռախոսազրույցից հետո Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելը բանակցություններ ունեցավ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի և Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հետ: Սա զարմանալի չէ, քանի որ այդ երեք զրույցներում քննարկվել են Անդրկովկասի իրավիճակը և հայ-ադրբեջանական հարաբերությունները, հատկապես Բրյուսելում նույն այդ Միշելի միջնորդությամբ Ալիևի և Փաշինյանի հանդիպումից հետո:
Զարմանալին դրանից հետո սկսվեց: Պուտին-Միշել բանակցությունների մասին Կրեմլի մամլո ծառայության հաղորդագրությունում ասվում է հետևյալը.
«Արծարծվել են նաև Լեռնային Ղարաբաղում կայունության և անվտանգության ապահովման թեմաները, ընդսմին հաշվի առնելով վերջերս Հայաստանի և Ադրբեջանի առաջնորդների հետ Վլադիմիր Պուտինի և Շառլ Միշելի շփումները: Հաստատվել է Հայաստանի, Ադրբեջանի և Ռուսաստանի 2020 թ. նոյեմբերի 9-ի, 2021 թ. հունվարի 11-ի և նոյեմբերի 26-ի հիմնարար եռակողմ պայմանավորվածությունների հետևողական կատարման սկզբունքային նշանակությունը: Այդ համատեքստում Ռուսաստանի նախագահը հայտնել է ձեռնարկվող քայլերի մասին՝ ուղղված տնտեսական և տրանսպորտային կապերի վերականգնման նախագծերի իրականացմանը, ինչպես նաև հայ-ադրբեջանական սահմանազատման գործընթացի գործարկմանը և երկու երկրների խաղաղության պայմանագրի մշակման բանակցություններին»:
Սրանից մասնավորապես հետևում է, որ հատկապես Մոսկվան է «երկու երկրների խաղաղության պայմանագրի մշակման» քայլեր ձեռնարկում: Սակայն Ադրբեջանի նախագահի մամլո ծառայությունն Ալիև-Միշել բանակցությունների մասին իր հաղորդագրության մեջ այլ հայեցակետեր է նշում.
«Պետության ղեկավարն ասաց, որ բրյուսելյան հանդիպման արդյունքների համաձայն՝ ադրբեջանական կողմը որոշել է հայ-ադրբեջանական սահմանազատման և սահմանագծման ազգային հանձնաժողովի կազմը, երկու կողմերի խաղաղության պայմանագրի պատրաստման պատվիրակության կազմը և պատրաստ է հակառակ կողմի հետ բանակցություններին «Բաքու-Երևան» ձևաչափով: Նախագահ Իլհամ Ալիևն ընդգծել է այն հինգ սկզբունքների հիմք ընդունելը, որոնք Ադրբեջանը ներկայացրել է խաղաղության պայմանագրի բանակցությունների համար»:
Այսինքն՝ Բաքվի վարկածով ստացվում է, որ այնուամենայնիվ խաղաղության պայմանագրի ստորագրման նախագիծն իրականացվում է ԵՄ-ի միջնորդական ջանքերով Ալիևի և Փաշինյանի բրյուսելյան պայմանավորվածությունների հիման վրա, սակայն «Բաքու-Երևան» ձևաչափով: Ինչպես տեսնում ենք, Ռուսաստանի՝ որպես հակամարտության միջնորդի դերն առհասարակ չի նշվում: Ինչ վերաբերում է Փաշինյանի մամլո ծառայությանը, ապա սրա հաղորդագրությունը բավական հակիրճ է.
«Զրուցակիցները քննարկել են Բրյուսելում ապրիլի 6-ին Եվրոպական խորհրդի նախագահի, Հայաստանի վարչապետի և Ադրբեջանի նախագահի հանդիպման ընթացքում ձեռք բերված պայմանավորվածությունները, տարածաշրջանում ստեղծված իրավիճակը և Հայաստան-ԵՄ հարաբերությունների մի շարք օրակարգային հարցեր»:
Ադրբեջանի հետ խաղաղության պայմանագրի մասին առհասարակ չի հիշատակվում, թեպետ ապրիլի 19-ին Նովո Օգարևում Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հետ հանդիպման ժամանակ Փաշինյանը հայտարարեց, որ «Ռուսաստանը հանդիսանում է Հայաստանի ռազմավարական դաշնակից գործընկերը» և «առանցքային դեր է խաղում տարածաշրջանում կայունության և անվտանգության ապահովման խնդրում»: Սակայն նույն կերպ նշված չէ Լեռնային Ղարաբաղը, ինչն արված էր ռուսական հաղորդագրությունում: Սրանից բխում է գլխավոր եզրակացությունը. Հայաստանը բեկումնային պահ է ապրում որոշումներ ընդունելու համար: Պարզ է, որ Ադրբեջանի հետ խաղաղության պայմանագիրը հինգ կետերի հիման վրա նշանակում է Ադրբեջանի և Հայաստանի ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության փոխադարձ ճանաչում, միմյանց նկատմամբ տարածքային պահանջների բացակայության հաստատում, ինչպես նաև պետական սահմանի սահմանազատման և սահմանագծման անցկացում: Ընդ որում, Ադրբեջանն առաջարկում է հայկական կողմին դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատել, բացել տրանսպորտային հաղորդակցություններ և սկսել լիարժեք համագործակցություն փոխադարձ հետաքրքրություն ներկայացնող այլ ոլորտներում:
Հնարավոր է, որ Փաշինյանը հոգեբանորեն, մանավանդ երկրորդ ղարաբաղյան պատերազմի պարտությունից հետո, պատրաստ է դեպքերի նման ընթացքին, բայց քաղաքականապես շատ դժվար կլինի դա անել՝ առանց ազգային պատմության մեջ որպես «Ղարաբաղի դավաճան» մտնելու ռիսկի: Այդ ուղղությամբ նրա գործողություններին կարող էր ազատություն տալ Բաքվի՝ Լեռնային Ղարաբաղի հայկական անկլավի ճակատագրի մասին որոշումը, որից նա առայժմ ձեռնպահ է մնում: Ուստի նման իրավիճակում Ադրբեջանի և Հայաստանի բանակցային գործընթացը, Ռուսաստանի միջնորդությամբ կամ առանց նրա՝ ԵՄ-ի մասնակցությամբ, կարող է ձգվել մինչև անսահմանություն: Մեր կարծիքով՝ այդ գործընթացը զարգացման կողմը թեքելու ձգտումով էին հատկապես պայմանավորված ֆրանսիացի դիվանագետ Բրիս Ռոքֆեյի և ամերիկացի Էնդրյու Շոֆերի այցերը Երևան: Պատահական չէ, որ սկզբում հայկական ԶԼՄ-ները նրանց ներկայացնում էին որպես Մինսկի խմբի համանախագահներ, այնինչ հետագայում պարզվեց, որ նրանք օժտված են նոր հատուկ լիազորություններով այն պատճառով, որ հրաժարվել են աշխատել Ռուսաստանի հետ այդ ձևաչափով: Դա, Ռուսաստանի ԱԳՆ-ի ղեկավար Սերգեյ Լավրովի խոսքով, «ոչնչացնում է Լեռնային Ղարաբաղում կոնֆլիկտների կարգավորման մեխանիզմը»: Բաքուն ծափահարում է այդ գործընթացը, չէ՞ որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի օրակարգում էր Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը: Այդ կապակցությամբ Ադրբեջանի նախագահի օգնական Հիքմեթ Հաջիևն արձանագրում է. «Մինսկի խմբի համանախագահ երկրների հայտարարություններում ասվում է նաև, որ տարածաշրջան ուղարկվող ներկայացուցիչներն արդեն ոչ թե համանախագահների, այլ ուրիշ կարգավիճակ ունեն: Դա անհնարին է դարձնում Մինսկի խմբի աշխատանքը նման ձևաչափով»: Այդպես է, բայց դա չի նշանակում, որ Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի խնդիրը չի ընդգրկվելու Ադրբեջանի և Հայաստանի խաղաղության պայմանագրի համատեքստում: Այլ հարց է, որ բանակցային գործընթացի կարգավիճակը կբարձրանա պետությունների, ոչ միայն Ադրբեջանի և Հայաստանի, առաջնորդների ու ԱԳՆ-ների ղեկավարների մակարդակին: Եվ բնավ փաստ չէ, որ իրադարձություններն այդ նոր ձևաչափերում կզարգանան Ադրբեջանի համար բարենպաստ սցենարով:
Ստանիսլավ Տարասով
Աղբյուրը՝ ИА REGNUM
