Վերջին օրերին իրավիճակը Լեռնային Ղարաբաղում կտրուկ սրվել է: Ինչպես հաստատում են Երևանում և Ստեփանակերտում, այս թեժացման նախաձեռնողը Բաքուն է: Ադրբեջանական կողմում, իհարկե, այս իրադարձություններին տրամագծորեն հակառակ մեկնաբանություն է տրվում: Ակնհայտ է ուկրաինական ճգնաժամի հեռահար ազդեցությունը Հայաստանի և Ադրբեջանի շարունակվող հակամարտության վրա: Եվ ինչպես կարծում է ռուս քաղաքագետ Վյաչեսլավ Միխայլովը EADaily-ի հետ զրույցում, հատկապես ադրբեջանական կողմը պատճառներ ունի վերստին ցուցադրելու իր հատուկ դիրքորոշումը:
- Ինչո՞վ է պայմանավորված Ղարաբաղում մարտական ակտիվության ներկայիս բռնկումը:
- Տարածաշրջանը մեծ մասամբ մնում է բաց վերք, 44-օրյա պատերազմի ավարտից հետո դրա վրա դրված «կարերը» լիովին չեն կպել: Աշխարհաքաղաքական պայթյունն Ուկրաինայում չէր կարող չարձագանքվել Անդրկովկասում, դրա առավել «մարտական կետում»: Թե ով է ներկայիս թեժացման նախաձեռնողը (բարեբախտաբար այն առայժմ բավական տեղային բնույթ ունի), ակնհայտ է: Ադրբեջանը: Նրա ղեկավարությունը Ղարաբաղի մասին 2020 թ. նոյեմբերի 9-ի եռակողմ համաձայնության ստորագրումից հետո հաստատված ստատուս քվոն խախտելու երկու հիմնական պատճառ ունի:
Առաջին՝ Ուկրաինայի իրադարձությունները Բաքվում մեծ մտավախություն առաջացրին սեփական «ղարաբաղյան ապագայի» առնչությամբ: Խաղասեղանին է տարածաշրջանում ռուսական խաղաղապահ ուժերի մանդատի երկարաձգման հարցը հերթական հինգ տարով: 2025 թվականի աշունը դեռ հեռու է, բայց ուկրաինական ճգնաժամը անդրկովկասյան ամենամեծ հանրապետության համար արագացրել է որոշ գործընթացներ: Բաքուն բնազդաբար զգում է, որ Մոսկվան մտադիր չէ սահմանափակվել Ղարաբաղում մի հնգամյա ժամկետով: Եվ ոչ միայն բնազդաբար: Այդ են վկայում ռուսական բանակի որոշակի գործողությունները տարածաշրջանում:
Փաստացի այժմ Բաքվին դուր չի գալիս Ռուսաստանի պաշտպանության նախարարության պաշտոնական հայտարարություններում «Լեռնային Ղարաբաղ» անվանումը: Դա կարող է քմահաճույք թվալ, ղարաբաղյան գյուղերը ականանետերով հրետակոծելու առիթ, բայց ոչ պատճառ: Սակայն մերձկասպյան երկրի ռազմա-քաղաքական ղեկավարությունն իրականում լրջորեն է անհանգստացած Մոսկվայի ներկայության անորոշ հեռանկարով: Սրանից էլ բխում է ադրբեջանական ռազմական գերատեսչության հաղորդագրություններում անփոփոխ կրկնվող ձևակերպումը. «հրաձգություններ հայկական անօրինական զինված խմբավորումների կողմից Ադրբեջանի տարածքում, որտեղ ժամանակավորապես տեղակայված են ռուսական խաղաղապահներ»:
«Անօրինական զինված խմբավորումներ» հասկացության տակ ենթադրվում են Լեռնային Ղարաբաղի պաշտպանության բանակի ստորաբաժանումները: Նույնքան ցայտուն է ռուսական զինվորների ներկայության «ժամանակավոր» բնույթը: Բաքվի ընկալմամբ՝ «ժամանակավոր» նշանակում է Ղարաբաղում Ռուսաստանի խաղաղապահ առաքելության մեկ հնգամյակ: Դրանից ավելի ամեն ինչ Ադրբեջանում չափազանց ցավոտ արձագանք է առաջացնում: Հպանցիկ հայացքն անգամ ադրբեջանական պարբերականների վերնագրերին, ընդ որում և՛ իշխանամետ, և՛ ընդդիմադիր, ցույց է տալիս, թե ում կողմն է Բաքվի համակրանքը Ուկրաինայի շուրջ ստեղծված իրավիճակում: Այնտեղ ամեն ինչ անցկացնում են սեփական «ղարաբաղյան ֆիլտրով»: Նստվածքում մնում է այն, որ Ռուսաստանին պետք է ինչ-որ կերպ «զսպել», այլապես նրա հատուկ գործողությունը կարող է տեղի ունենալ նաև հարավային ճակատում…
Երկրորդ պատճառը «թուրքական գրանցում» ունի: Բաքվի գործողությունները տարածաշրջանում ամենասերտ կերպով համակարգվում են Անկարայի հետ: Ադրբեջանա-թուրքական տանդեմի 44-օրյա հաջող պատերազմից հետո այդ համակարգումը միայն և միայն ուժեղացավ՝ ընդունելով, ըստ էության, ավարտուն բնույթ:
Որ Ղարաբաղը ընթացիկ փուլում «հսկողաբար բռնկվի», շահագրգռված է նաև Բաքվի «ավագ եղաբայրը»: Թուրքիայի խոցված աշխարհաքաղաքական մեծամտությունը կիևյան վարչակարգի նկատմամբ ռուսական ամենախիստ գործողությունների խորապատկերում էլ ավելի մեծացավ: Անկարան տենդագին միջոցներ է փնտրում ցույց տալու համար իր ուժը Մոսկվային ուրիշ կետերում, նրա հետ ոչ առճակատ, բայց բավական ցցուն հակամարտություններում: Նման կետ ներկայումս որոշ պատճառներով սիրիական Իդլիբը չդարձավ: Բայց Ղարաբաղում Ռուսաստանի դիրքերի «խոցելիությունը», ինչպես կարծում է թուրքական ղեկավարությունը, կարելի է ցույց տալ:
Ադրբեջանում գործում է ղարաբաղյան հակամարտության գոտում հրադադարի և ամենայն ռազմական գործողությունների հսկողության Ռուս-թուրքական համատեղ կենտրոն (բացվել է 2021 թ. հունվարի 30-ին Աղդամի շրջանի Քիամադդինլի բնակավայրի շրջանում, հավաքում, ընդհանրացնում և ստուգում է տեղեկությունները հրադադարի պահպանման և կողմերի ձեռք բերած պայմանավորվածությունները խախտող գործողությունների մասին: Համատեղ կենտրոնի անձնակազմը ձևավորված է հավասարության սկզբունքով՝ մինչև 60 զինծառայող յուրաքանչյուր կողմից- Խմբ.), որի մասին շատերն արդեն մոռացել են: Ահա հարմար առիթ է առաջացել հիշեցնելու Թուրքիային տարածաշրջանում ռազմական ներկայության, ռուսական խաղաղարար գործողության գոտուն անմիջականորեն մոտ լինելու մասին:
- Դաշնակցային փոխգործակցության մասին հռչակագիրը, որ ստորագրեցին Ռուսաստանը և Բաքուն բարձր քաղաքական մակարդակում փետրվարի 22-ին՝ Ուկրաինայում հատուկ ռազմական գործողությունը սկսելուց ժամեր առաջ, թվում էր, թե վերացրեց Մոսկվայի համար հարավային ուղղությամբ լուրջ ծավալումների վտանգը: Պարզվում է՝ ո՞չ այնքան:
- Իրականում նման վտանգը ձեր նշած համաձայնությամբ հասցված է նվազագույնի: Բայց այն լիովին վերացնել, ցավոք, հնարավոր չի թվում: Բաքուն հասել նրան, որ հռչակագրի շարադրանքում ընդգրկվի մի կետ «միջազգային ահաբեկչության, ծայրահեղականության և անջատողականության դեմ ջանքերի միավորման» մասին, և այսուհետ ամեն կերպ մատնանշելու է հենց այդ դրույթը: Թե ինչ է հասկանում նա «անջատողականություն» ասելով, դժվար չէ ենթադրել: Առավել ևս, եթե նկատի ունենանք Ադրբեջանի ՊՆ-ի՝ վերը նշված կաղապարային ձևակերպումը:
Հռչակագիրը, ընդ որում, որևէ կերպ առաջ չտարավ ՌԴ-ի խաղաղապահ մանդատի հնարավոր երկարաձգման հարցը: Ըստ այդմ՝ դրա «սակարկությունը» հետաձգված է և բավական բուռն է լինելու, ինչպես երևում է: Ուստի Բաքուն առաջ ընկնելով փորձում է դրան մոտենալ լրիվ սպառազինված՝ ցույց տալով իր անհամաձայնությունը Լեռնային Ղարաբաղի յուրաքանչյուր քաղաքական հեռանկարին իր տարածքային ամբողջականության և պետական ինքնիշխանության շրջանակներից դուրս: Ղարաբաղյան գյուղերի ականանետային հրաձգությունները յուրօրինակ նախերգանք են և հրավեր Ռուսաստանին սկսելու այդ առևտուրը հենց հիմա:
Բաքուն մինչև վերջին պահը կխուսափի վա բանկից, տարածաշրջանում որպես Մոսկվային մարտահրավեր նետող հանդիսանալուց: Ռուսաստանի համբերության սահմանները չափել, ինչպես փորձեց Վլադիմիր Զելենսկին, նրա ադրբեջանական գործընկերն ակնհայտորեն մտադիր չէ: Ռուսաստանն այժմ փաստացի Ղարաբաղում կայունության ապահովման, չճանաչված հանրապետության բնակչության անվտանգության գլխավոր պատասխանատուն է: Հետևաբար ստուգել նրա կարողությունները խաղաղություն պարտադրելու հարցում ճակատագրական սխալ կլինի հարավային հարևանի համար: Մինչդեռ նա ազդանշան է տալիս, որ մտադիր չէ «սսկվել», փետրվարյան հռչակագիրը ստորագրելով՝ փակված չի համարում բոլոր հարցերը:
- Ի՞նչ է փորձում ստանալ Բաքուն ռուսական խաղաղապահ մանդատի հնարավոր երկարաձգմանը համաձայնելու փոխարեն:
- Ըստ երևույթին՝ շատ բան: Բաքվի կողմից պահանջների որոշակի տարրերի թվարկումն այժմ ժամանակից շուտ է, քանզի դրանք, ըստ ամենայնի, շարունակում են մշակվել Ադրբեջանի մայրաքաղաքում: Ասենք, կասկած չկա, որ դրանք կլինեն ադրբեջանա-թուրքական տանդեմի համատեղ պահանջներ, կնշանակի Բաքվի և Անկարայի մատուցմամբ դրանք առավելագույն լայն ձևաչափ կունենան և չեն սահմանափակվի սոսկ անդրկովկասյան օրակարգով: Դա, ի դեպ, ևս մի պատճառ է հենց Թուրքիայի համար, որպեսզի ցույց տա Ռուսաստանին իր «մկանները» Կովկասում: Ուկրաինական ճգնաժամը նրան այլընտրանք չի թողնում: Իլհամ Ալիևն իր ավանդը պետք է ունենա 2023 թվականի ամռանը Թուրքիայի համընդհանուր ընտրությունների արդյունքներով իշխանությունում Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի վերարտադրության գործում: Այդ ժամանակի շեմին էլ հարկ է սպասել կողմերի որոշմանը այն հարցի վերաբերյալ, թե «ինչպես վարվել այսուհետ Ղարաբաղի հետ»:
