Պատերազմից հետո Արցախում չէի եղել և ինքս ինձ խոսք էի տվել, որ չեմ գնա մինչև Շուշին ու Հադրութը չազատագրենք։ Հիշողությանս մեջ միշտ Ստեփանակերտի ուրախ միջոցառումներն էին՝ հաղթած ու անհոգ արցախցիները իրենց բազմանդամ ընտանիքներով, գեղեցկուհի Շուշին՝ իր հպարտ եկեղեցով, սիրուն ճանապարհները՝ Արցախի անտառներով ու դաշտերով։ Մի հպարտություն կար, որ դարերից հետո ի վերջո հայրենիքի մի փոքր պատառիկ ազատագրել ենք ու մեր փոքր Հայաստանը մի քիչ մեծացել է․․.
Սակայն մեկնեցինք Արցախ․․. Գորիսն անցնելուց հետո հաճելիորեն զարմացա, որ նիկոլը դեռ ամեն ինչ չի հանձնել և մի փոքր արժանապատվություն ունենալու դեպքում, կարելի է վերականգնվել։ Բայց Բերձորում արդեն հազիվ էի արցունքներս զսպում, դեռ երկու տարի առաջ կյանքը այնտեղ եռում էր, հիշեցի Բերձորի սրճարանում ՛՛հեղափոխությամբ ՛՛ ոգևորված արցախյան առաջին պատերազմի մասնակից ու Բերձորի բնակիչ մի ազատամարտիկի, որ երազում էր նիկոլ տեսնել։ Տեսնես հիմա ու՞ր է, ի՞նչ է մտածում.․․
Դեպի Ստեփանակերտ կարծես ոչինչ չէր փոխվել, բացի հաճախակի հանդիպող ռուս խաղաղապահների հենակետերից, որոնցից երկուսում մեր անձնագրերը ստուգեցին։
Բայց արդեն Շուշիի մատույցներում շատ բան էր փոխվել, ադրբեջանցիների մոտիկ ներկայությունը ստիպում էր հայհոյել հողատուին․․. Արցունքները խեղդում էին․․.
Հետո հեռվից երևաց լուսավոր ու շքեղ Ստեփանակերտը։ Պահի տակ անդրադարձա, որ թուրքերն էլ են նայում ապրող գեղեցիկ քաղաքին ու երբեք չեն հրաժարվի այն իրենցը դարձնելու մտքից, միակ խոչընդոտը այս պահին ռուս խաղաղապահներն են։
Իսկ Ստեփանակերտը առաջին հայացքից նույն մաքուր ու կոկիկ քաղաքն է, մարդիկ ապրում են իրենց առօրյայով։ Չիմացող մարդը կմտածի, որ այդտեղ պատերազմ չի եղել, բայց․․․
Խոսեցի տարբեր մարդկանց հետ, խանութներում, շուկայում, փողոցում։ Նրանք բոլորը մտահոգ էին, տխուր, նրանց մեծ մասի համար ապագան մշուշոտ է։ Մարդիկ շատ տարբեր էին, ահա այն խոսքերը, որ ես լսեցի տարբեր մարդկանցից․
«Մեզ համար խաղաղ ապրում էինք մեր հողում, ում էինք վնաս տվել, որ մեզ էս օրը գցեցին»,
«Մենք պինդ ենք, դուք պինդ մնացեք։ Ձուկը գլխից է հոտած, ազատվեք էդ հոտած գլխից, որ մեջքներս ուղղենք»,
«Ես Հադրութից եմ, Ստեփանակերտ հարս եմ եկել, իմ գյուղը թորքը վերցրել ա, բայց էդ էլ դեռ հեչ։ Բա տղերքը, տղերքը, թե տալու էին, թող գոնե տղերքին կոտորել չտային․..»
«Ամեն օր ապրում ենք վախի մեջ, տեսար երեկվա դեպքը Շուշիի մոտ, էդ տղերքը նախապես պայմանավորվել էին, որ գործ են անելու։ Թորքը մնում ա թորք, ձերոնց գնա ասա․․. Ստեփանակերտում, ոնց որ վառոդի տակառի․․.»,
«Մենք ուր գնանք, գնալու տեղ չունենք»:
Եվ այսպես շարունակ․․.
Պատերազմից ու թշնամուն հողերը նվիրելուց հետո մեկ տարի անցավ, դեռ մինչև հիմա թաղումներ կան, գերիներ, անհետ կորածներ, անօթևաններ․․. Կորսված տարի անհեթեթ ընտրություններով, դրա հետևանքով նոր տարածքային կորուստեր, քանդված բանակ, որը նորմալ իշխանության դեպքում մի տարում կարելի էր վերականգնել: Օրինակ կա. 1992-1993 թթ. զրոյից բանակ ստեղծեցինք ու հաղթեցինք։
Հայաստանը ուժեղացնելու համար ոչ մի քայլ չի արվում, լրիվ հակառակը։ Վերևներում կոռուպցիան ծաղկում է, մարդիկ Հայաստանում էլ են անհույս․․. Իսկ թուրքը ժամանակ չի կորցնում, ուժեղանում է, ատամները կրճտացնում ու սպասում հարմար պահի․․. նիկոլն էլ խաղաղության լոլո է կարդում ու խնդացնում հարևաններին։
Վարդուհի Իշխանյան
