Պուտին-Էրդողան հանդիպման, Հայաստանի սպասելիքների և տարածաշրջանային զարգացումների (այդ թվում և վատագույն սցենարների) մասին զրուցել ենք քաղաքագետ Ալեն Ղևոնդյանի հետ։

 -Պարոն Ղևոնդյան, երեկ կայացավ Պուտին-Էրդողան հանդիպումը: Եթե վերլուծենք պաշտոնական հաղորդագրություններն ու դրանց տողատակերը, ի՞նչ հիմնական ուղերձներ կարող ենք արձանագրել:

-Հանդիպումը փակ էր, և մեկնաբանություններն ավելի շատ կանխատեսումների ու ենթադրություների դաշտում են: Էրդողանը սովորաբար նման բանակցություններից հետո անմիջապես մեկնաբանությունների շքերթ է անում, բայց այս անգամ դա տեղի չի ունեցել։ Մյուս կողմից ռուսական կողմը բավական զգույշ ձևակերպումներով հանդես եկավ: Մի բան հստակ է՝ չի եղել «խաղ՝ զրոյական արդյունքով»։ Բայց քանի որ սա մեծ քաղաքականություն է, այս պահին դեռ կանխատեսումներ անել չենք կարող: Ամեն դեպքում ակնհայտ է, որ որոշակի պայմանավորվածություններ եղել են Իդլիբի մասով, իսկ մյուս օրակարգերի մասով կարծում եմ կոնկրետ պայմանավորվածություններ ձեռք չեն բերվել, վերջնական կոնսենսուսի չեն եկել: Բայց դա չի նշանակում, որ կողմերը մեկը մյուսի դիրքորոշումները լսելուց հետո հետևություններ չեն անի կամ չեն գնա հավելյալ զիջումների: Օրինակ՝ Ուկրաինայի մասով Թուրքիայի հռետորաբանությունը ՌԴ-ի նկատմամբ կարող է փոխոխվել: Ենթադրում եմ, որ որոշակի ստատուս քվո կա՝ կապված նաև Արաբական աշխարհի, մասնավորապես Լիբիայի հետ:  

-Հայաստանի հանրային, քաղաքական, փորձագիտական շրջանակներում ծավալվում են քննարկումներ, թե Հայաստանն այդ հանդիպումից ինչ ճակատագրական օգուտներ կամ վնասներ կարող է ունենալ: Արդյո՞ք մի հանդիպումը կարող է վճռական դեր կատարել մեր պետության և ժողովրդի կյանքում: Ինչո՞ւ են Հայաստանում լարված սպասում հանդիպման արդյունքներին։

-Հայաստանի ապագայի ու անվտանգության մասով պետք է նախ արձանագրել, որ ՀՀ իշխանություններն իրենք պատասխանատվություն չեն վերցրել պահովելու մեր երկրի անվտանգությունը։ Նրանք մեր երկրի անվտանգությունը վաճառել են մեզ հետ սահմանակից պետություններին և այլ պետությունների: Իսկ Էրդողան-Պուտին հանդիպումը վերաբերում էր ոչ թե Հայաստանին կամ Ադրբեջանին, այլ Հարավային Կովկաս կոչվող տարածաշրջանին, և հարցին պետք է այդ կոնտեքստից նայել: Բնականաբար քննարկվել է նաև Արցախի հարցը: Իհարկե եղել է ադրբեջանա-իրանական սրված հարաբերությունների վերաբերյալ բուռն քննարկում: Կարծում եմ՝ Թուրքիայի համար շատ կարևոր էր պարզել Ադրբեջան-Իրան էսկալացիայի սրացման դեպքում Ռուսաստանի դիրքորոշումը և հնարավոր քայլերը։ Առաջնահերթ հարցերից մեկը եղել է հենց Իրանի շուրջ տեղի ունեցող գործընթացները: Իսկ այդ գործընթացները, իմ կանխատեսումներով, կարող են վատ սցենարով զարգանալ։ Ի դեպ, լուրեր կան, որ երեկ իրանա-ադրբեջանական սահմանին ոչ հրետանային, բայց կրակային զինտեխնիկայից փոխհրաձգություններ են տեղի ունեցել:

Պետք է հասկանանք, որ այդ էսկալացիան կարող է տարածվել նաև Իրան-Թուրքիա սահմանին, Նախիջևան-Իրան սահմանին, և այդ ամենի մեջ օբյեկտիվորեն կներգրավվի նաև Հայաստանի Հանրապետության հարավը: Սա վատագույն սցենարն է նախևառաջ Հայաստանի համար: Եթե կողմերը կարողանան շահերի որոշակի բալանսի գալ, ապա ռեգիոնը դրանից կշահի: Բայց շահերի բալանսը միշտ ինչ-որ մեկի օգտին է լինում: Եվ քանի որ մենք ունենք մի իշխանություն, որը գաղափար չունի ՀՀ շահերի մասին, ապա շատ հնարավոր է, որ այդ բալանսավորումը տեղի ունենա ՀՀ շահերի հաշվին:

Ի դեպ, պետք է նշել, որ այսօր Ադրբեջանը նույնպես լավ վիճակում չէ և կորցրել է իր ինքնուրույնությունը։ Պատահական չէ, որ Ալիևի հռետորաբանությունն Արցախյան հարցի բանակցային օրակարգի վերաբերյալ վերջին շրջանում փոփոխվել է և նա ընդունում է այդ հարցում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի դերը: Մինչդեռ պատերազմի ավարտից անմիջապես հետո նա հայտարարում էր, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբն այլևս անելիք չունի, իսկ կոնֆլիկտը լուծվել է։

-Ինչո՞ւ է հայ ժողովուրդը մշտապես սպասում, որ իր խնդիրները պետք է լուծի Ռուսաստանը: Արդյոք դա պատմակա՞ն սինդրոմ է, թե՞ դաշնակից պետությունից ակնկալվող օբյեկտիվ պահանջ:

-Կարծում եմ դա հայկական կենցաղային սոցիալական խորամանկության ավանդույթի հետ է կապված, որն արդեն մտածելակերպ է դարձել և տեղայնացվում է նաև արտաքին հարաբերություններում: Այստեղ կարևոր է հասկանալ, թե ինչպես ենք մենք ընկալում և դիտարկում մեր դաշնակիցներին ու գործընեկրներին: Հաճախ դա տեղի է ունենում որդեգրվածի դիրքերից, և մենք դաշնակիցներին ընկալում ենք որպես մեր բոլոր խնդիրներին լուծում տվողներ: Մինչդեռ քաղաքականության մեջ նման մոտեցումը շատ կարճամիտ է և անընդունելի՝ առաջին հերթին մեր շահի սպասարակման անհնարինության տեսանկյունից:

Դաշնակիցներն ու գործընկերերն աջակցում են այն պետություներին, որոնք ջանք են գործադրում իրենց սեփական խնդիրները լուծելու ուղղությամբ: Մյուս կողմից նրանք իրենց քայլերը իրականացնում են պրագմատիկ հաշվարկներից անելով՝ առաջին հերթին հաշի առնելով իրենց ազգային շահերը։ Քաղաքականության մեջ ռոմանտիզմով ու սենտիմենտալիզմով տարվելն աղետաբեր է։ Պետք է նաև հասկանալ, որ դաշնակցային հարաբերություններն ուժեղի և թույլի միջև միշտ անհավասար են լինելու: Դա օբյեկտիվ է և արդարացի: Խնդրի լուծումը սեփական մրցունակության գործակիցը բարձացնելու մեջ է, որպեսզի շատ պետություններ փորձեն քեզ հետ դաշնակցել, և քո ձայնն է՛լ ավելի լսելի դառնա: Կյանքում էլ է այդպես՝ ուժեղ մարդիկ միշտ շատ ընկերներ ունեն, թույլերը՝ քիչ կամ չունեն: Թույլերի ապավենը միջազգային իրավունքն է, որն աշխատում է այն պարագայում, երբ դրա գործողությունը համապատասխանում են ուժեղ տերությունների շահերին: Օրինակ՝ Կոսովոյի դեպքում պարզվեց, որ ինքնորոշման խնդիր է, իսկ Արցախի դեպքում ինքնորոշման խնդիր չէ։ Ինչու՞, որովհետև առաջինի դեպքում դա ձեռնտու էր արևմտյան որոշ գերտերություններին, երկրորդի դեպքում՝ ոչ։

-Ակնհայտ է, որ տարածաշրջանում վերադասավորումներն անխուսափելի են, ինչը պայմանավորված է նաև 44-օրյա պատերազմի արձանագրած հետևանքներով: Ի՞նչ կանխատեսումներ ունեք:

-Վատ կանխատեսումներ ունեմ: Ես հակված եմ նրան, որ Իրանի դեմ և Իրանի շուրջ ստեղծված էսկալացիան կսրվի, իսկ այդ ամենը, ինչպես արդեն նշեցի, բացասական ազդեցություն է ունենալու նախևառաջ մեզ համար: Ես կոնկրետ պետականազրկման հիմքեր եմ տեսնում: Այն հնարավոր ռազմական կոնֆլիկտը, որը կարող է ծագել Իրանի շուրջ և Իրանի դեմ, տասն անգամ կարող է ավելի մասշտաբային լինել, քան 44-օրյա պատերազմը: Հայաստանը դրված է զոհասեղանին։ Ես նույնիսկ վատագույն կանխատեսումներն ունեմ, որ այդ բոլոր վերադասավորումներից հետո գուցե Հայաստանի Հանրապետությունն այլևս պետություն մնա զուտ ֆորմալ առումով:

-Այս ամենի ֆոնին Հայաստանում սրվում են նաև հակառուսական քարոզչությունն ու տրամադրությունները։ Ի՞նչ վտանգներ է դա իր հերթին պարունակում։

-Հակառուսականությունը Հայաստանում արդեն ինստիտուցիոնալ բնույթ է կրում: Բայց պետք է իրականության հետ հաշվի նստել․ փաստացի աշխարհում Ռուսաստանը միակ երկիրն է, որը մեր անվտանգությամբ հետաքրքրված է և ռազմական փոխգործակցության մեջ է Հայաստանի հետ: Եվ այս պայմաններում հակառուսականության քարոզչությունը ես համարում եմ ՀՀ շահերի դեմ ուղղված քայլ, հակապետական գործընթաց:

-Իսկ Իրա՞նը։ Մեր անվտանգությամբ այսօր պակաս շահագրգռված չէ նաև Իրանը։

- Իրանը, մեր անվտանգության մեջ շահագրգռված լինելով, իր անվտանգության համար է անհանգստանում․ սա շատ խելամիտ մոտեցում է։ Իրանում լավ հասկանում են, որ իրենց շուրջ ձևավորված օղակը հնարավոր է հատել միայն Հայաստանի ուղղությամբ, և դա է պատճառը, որ Թեհրանը բաց տեքստով հայտարարում է, որ  ՀՀ տարածքային ամբողջականությունն իր կարմիր գիծն է և իրենք թույլ չեն տա, որ ՀՀ սահմանները փոփոխվեն։