Օրերս Ռուսաստանում Պաղեստինի Ինքնավարության դեսպան Աբդել Հաֆիզ Նոֆալը հորդորել է Թուրքիայի նախագահին զուգահեռներ չտանել իսրայելա-պաղեստինյան վերջին լարվածության ու Լեռնային Ղարաբաղի միջև, նշելով.
«Մենք բարձր ենք գնահատում Թուրքիայի նախագահի հայտարարությունները Երուսաղեմի, պաղեստինյան հարցի և Պաղեստինին աջակցելու մասով։ Բայց մենք չէինք ցանկանա այս հարցը խառնել ղարաբաղյան թեմային։ Մենք գերազանց հարաբերություններ ունենք և՛ Հայաստանի, և՛ Ադրբեջանի հետ, ինչպես նաև լավ հարաբերություններ Թուրքիայի հետ», - ասել է պաղեստինցի դեսպանը։
Նման մեկնաբանությունը հաջորդել էր Էրդողանի այն հայտարարությանը, որ Թուրքիան պատրաստ է աջակցել պաղեստինցիներին այնպես, ինչպես Ադրբեջանին էր աջակցում Ղարաբաղյան վերջին պատերազմում:
Արդյո՞ք նրա խոսքերն իսկապես նշանակում են, որ Թուրքիան պատրաստ է օգնել Պաղեստինին նույն կերպ, ինչպես նա օգնեց Ադրբեջանին ղարաբաղյան հակամարտությունում և երբ է նա պատրաստվում խոսքերը փոխել կոնկրետ գործողություններով:
Ուրբաթ օրը, Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը Կուրբան Բայրամի կապակցությամբ իր հեռուստատեսային ուղերձն օգտագործեց՝ արտաքին քաղաքական բարձրաստիճան հայտարարությունների համար: Մասնավորապես, նա սուր քննադատության ենթարկեց հրեական պետության վարած քաղաքականությունը: «Մենք զայրացած ենք Իսրայելի ահաբեկչական պետության ճնշման համար: Իսրայելը հատել է բոլոր սահմանները», - ասաց Էրդողանը և խոստացավ աջակցել պաղեստինցի զինյալներին նույն վճռականությամբ, որով նա աջակցում էր ադրբեջանական բանակին Լեռնային Ղարաբաղում:
Թուրքիայի ղեկավարը Պաղեստինում տիրող իրավիճակի շուրջ արդեն բանակցություններ է վարել 19 երկրների նախագահների ու կառավարությունների ղեկավարների հետ: «Իսրայելին կանգնեցնելը մարդկության համար պատվի հարց է: Մենք կոչ ենք անում միջազգային հանրությանը գործել: ՄԱԿ-ի ներգրավումը նախապայման է: Անհապաղ պետք է միջոցներ ձեռնարկել, հակառակ դեպքում սարսափելի հետևանքներն անխուսափելի կլինեն», - զգուշացրեց Էրդողանը:
Պաղեստինի առաջնորդ Մահմուդ Աբբասի հետ հեռախոսազրույցի ընթացքում Էրդողանը կտրուկ դատապարտել է խաղաղ մահմեդականների բազմության նկատմամբ իսրայելցի զինվորականների գործողությունները Երուսաղեմում՝ Մահմեդական աշխարհի երեք հիմնական սրբավայրերից մեկի ՝ Տաճարի լեռան Ալ-Աքսա մզկիթում: Էրդողանը խոստացել է անել հնարավորը ամբողջ աշխարհը մոբիլիզացնելու համար, «և առաջին հերթին իսլամական աշխարհը՝ դադարեցնելու Իսրայելի ահաբեկչությունն ու օկուպացիան»: «Թուրքիան միշտ կաջակցի պաղեստինցի եղբայրներին և քույրերին և կպաշտպանի Երուսաղեմի մեծությունը», - ասել է նախագահը:
Ենթադրվում է, որ հենց Թուրքիայի աջակցությունն էր, մասնավորապես մարտական անօդաչու թռչող սարքերի մատակարարումը, որը որոշիչ դարձավ, Ղարաբաղում վերջին պատերազմում ադրբեջանական բանակի հաղթանակի համար: Միայն անցյալ տարի թուրքական զենքի մատակարարումը Բաքվին 2019-ի համեմատ աճել է վեց անգամ ՝ կազմելով 123 միլիոն դոլար:
Բացի այդ, ադրբեջանական բանակ են ժամանել հարյուրավոր թուրք ռազմական հրահանգիչներ: Ըստ մամուլի, Թուրքիայի ցամաքային զորքերի 3-րդ դաշտային բանակի հրամանատար, գեներալ-լեյտենանտ Շերեֆ Օնգայը և Թուրքիայի ցամաքային զորքերի գործողությունների տնօրինության ղեկավար, գեներալ-մայոր Բախտիյար Էրսայը մասնակցել են ադրբեջանական բանակի գործողությունների պլանավորմանը:
Անկարայում քաղաքական գործիչներն արդեն լրջորեն քննարկում են իրենց զինվորներին Իսրայել ուղարկելու հնարավորությունը, սակայն միայն որպես խաղաղապահ ուժեր: Թուրքիայի խորհրդարանի միջազգային հարաբերությունների հանձնաժողովի փոխնախագահ Ահմեդ Բերաթ Չոնկարը ՌԻԱ Նովոստիին հայտնել է, որ թուրք զինվորականները կարող են մուտք գործել Արևելյան Երուսաղեմ ՝ որպես միջազգային խաղաղապահ ուժեր: Չոնկարը նշում է, որ Թուրքիայի կառավարությունն այս հարցի շուրջ խորհրդակցություններ է անցկացնում այլ պետությունների և Իսլամական համագործակցության կազմակերպության հետ:
Նորարարական զարգացման ինստիտուտի իսլամական հետազոտությունների կենտրոնի ղեկավար, Ռուսաստանի միջազգային հարաբերությունների խորհրդի փորձագետ Կիրիլ Սեմյոնովը կարծում է, որ Էրդողանը իրականում չունի ռազմական առումով ՀԱՄԱՍ-ին անմիջականորեն աջակցելու ունակություն: «Անկարան չի կարող Պաղեստինին զենք մատակարարել, քանի որ Գազայի հատվածը Իսրայելի անվտանգության ուժերի կողմից մեկուսացված է արտաքին աշխարհից: Թուրքիան չի կարող պարզապես վերցնել և պատերազմ սկսել Իսրայելի հետ: Նա կարող է միայն փող տալ ՀԱՄԱՍ-ին, բայց նաև պաղեստինցիների համար դժվար է ինքնուրույն զենք գնել, հաշվի առնելով, որ Գազայի հատվածը շարունակում է մնալ շրջափակման մեջ», - ասում է փորձագետը:
Էրդողանի խոսքերը հիմնականում ուղղված են իսլամական համայնքին, կարծում է Սեմյոնովը: «Մենք խոսում ենք միայն բարոյական աջակցության, ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի շրջանակներում դիվանագիտական նախաձեռնություններ սկսելու մասին: Թուրքիան կարող է նաև փորձել արաբական երկրների միջոցով ճնշում գործադրել Իսրայելի վրա: Մի խոսքով, դիվանագիտական ջանքեր գործադրել այս հարցում գործընկերներ կամ դաշնակիցներ գտնելու համար», - կարծում է Սեմյոնովը:
Ամերիկագետ- քաղաքագետ Դմիտրի Դրոբնիցկին չի բացառում, որ Մոսկվան իսկապես կփորձի համաձայնության գալ Անկարայի հետ, ինչպես դա եղավ Սիրիայում: «Թուրքիան Ռուսաստանի համար դժվար գործընկեր է, հատկապես այնպիսի առաջնորդի հետ, ինչպիսին Էրդողանն է, բայց առանց նրա Մերձավոր Արևելքում հնարավոր չէ», - բացատրեց Դրոբնիցկին:
Ինչ վերաբերում է Միացյալ Նահանգներին, ապա այնտեղ շատերը տարակուսում են այն հարցի կապակցությամբ, թե ինչու Ջո Բայդենի վարչակազմը որևիցե կերպ չի արձագանքում հրեական պետության պատերազմին: «Հանրապետականները նախատում են Բայդենին ՝ Իսրայելին չաջակցելու համար: Ընդհակառակը, Դեմոկրատական կուսակցության ձախ թևը պահանջում է ճնշում գործադրել երկրի վարչապետ Բենյամին Նեթանյահուի վրա, քանի որ նրանց համար նա թշնամի է, մարդու իրավունքները ոտնահարող», - կարծում է Դրոբնիցկին: Բայց կարծես թե Բայդենը որոշել է կենտրոնանալ Իրանի վրա ՝ արաբա-իսրայելական հակամարտությունը փակագծերից դուրս թողնելով, կարծում է փորձագետը:
Մոսկվայում Իսրայելի նախկին դեսպան, «Նատիվ» հատուկ ծառայության նախկին ղեկավար Ցվի Մագենը շեշտում է, որ Թուրքիայի ղեկավարը սպառնում է ռազմական տերությանը, որը կարող է «քանդել իր ռեժիմը»: «Ինչո՞ւ է նա դա անում: Էրդողանը հիանալի հասկանում է, թե ում հետ գործ ունի, ուստի նա ոչ մի կոնկրետ գործողություն չի ձեռնարկում, բայց քաղաքական միավորներ է շահում», - վստահ է իսրայելցի փորձագետը: «Էրդողանի հիմնական շահը իսլամական աշխարհում հեգեմոնիայի ցանկությունն է»: Այնուամենայնիվ, Մագենը չի բացառում, որ Անկարան դեռ ի վիճակի է որոշ կոնկրետ քայլեր ձեռնարկել, օրինակ ՝ ուղարկել մեկ այլ «Ազատության նավատորմ»:
Նշենք, 2010-ի գարնանը Թուրքիան ուղարկեց «Ազատության նավատորմը», որը բաղկացած էր վեց նավերից, որոնք գլխավորում էր թուրքական «Մավի Մարմարա» լաստանավը` ճեղքելու համար Գազայի շրջափակումը: Իսրայելական նավատորմը կասեցրեցին շարասյան առաջխաղացումը: Բախման արդյունքում զոհվեցին ինը պաղեստինամետ ակտիվիստներ, հիմնականում Թուրքիայի քաղաքացիներ: Այս միջադեպը հանգեցրեց Անկարայի և Երուսաղեմի հարաբերությունների ձգձգված ճգնաժամին:
«Ազատության նավատորմը» ցույց տվեց հետևյալը. Զինյալներին իսրայելական անվտանգության համակարգը ճեղքելու գործողության ուղարկելը վտանգավոր է նրանց իսկ կյանքի համար, ասում է Մերձավոր Արևելքի ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին: «Դժվար թե հիմա ինչ-որ մեկը համարձակվի կրկնել նմանատիպ մի բան, մանավանդ որ տարածաշրջանում իսկական պատերազմ է: Ցանկացած նավ, որը կշարժվի դեպի Գազա, կխորտակվի: Էրդողանը դա շատ լավ հասկանում է», - համոզված է Սատանովսկին:
Սատանովսկին հիշեցրել է, որ Թուրքիայում իշխող «Արդարություն և զարգացում» կուսակցությունը կապված է «Մուսուլման եղբայրներ» կուսակցության ընտանիքի հետ, որի կազմում է նաև ՀԱՄԱՍ-ը: Սա կարող է բացատրել Էրդողանի համակրանքը պաղեստինյան գրոհայինների նկատմամբ: Այնուամենայնիվ, հրեական պետության հետ վիճաբանության նոր շրջանը միայն կվատթարացնի տարածաշրջանում ուժերի հավասարակշռությունը ի վնաս Թուրքիայի, կարծում է քաղաքագետը: «Որքան Էրդողանը վատթարացնի իր հարաբերությունները Իսրայելի հետ, այնքան լավ կլինեն Կիպրոսը և Հունաստանը՝ նրա անմիջական մրցակիցները Արևելյան Միջերկրական ծովի շուրջ ծագած վեճերում», - կանխատեսում է Սատանովսկին:
Բացի այդ, պետք է հաշվի առնել, որ թեև ԱՄՆ-ն այս պահին բավականին զուսպ դիրքորոշում է ընտրել, բայց հարկ եղած դեպքում շատ կոշտ կմիջամտի:
Եվ ի վերջո, պետք չէ մոռանալ, որ այս դեպքում Էրդողանը խոսում է Իսրայելի մասին, որի ռազմական հնարավորությունները լարված և զգաստ են պահում ամբողջ արաբական աշխարհը, և ոչ միայն:
