Հունաստանը լարված հարաբերությունների մեջ է (և եղել է) Թուրքիայի հետ առհասարակ և Էրդողանի հետ՝ մասնավորապես: Ուստի ԱՄՆ-ի այնպիսի քայլը, ինչպիսին Օսմանյան կայսրությունում հայերի ցեղասպանության ճանաչումն է, Հունաստանում խանդավառությամբ ընդունեցին: Սակայն հույներն ուրախություն են արտահայտում ոչ միայն պատմական փաստի ճանաչման համար: Նրանք Օսմանյան կայսրության հետ իրենց հաշիվներն ունեն, որոնք չեն մոռացել:
ԱՄՆ նախագահ Թեոդոր Ռուզվելտը Հայոց ցեղասպանությունն անվանել է «վատագույն ռազմական հանցագործություն»: Հայուր տարի անց մի այլ ամերիկացի նախագահ՝ Ջո Բայդենը, ճանաչեց Հայոց ցեղասպանությունը:
«Թուրքիան խուճապի մեջ է ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենից ստացած աղմկոտ ապտակից հետո, որը կատարեց իր նախընտրական պարտավորությունը, ճանաչեց հայերի ցեղասպանությունը՝ ազդանշան տալով հասցեատերերին»,- գրում է խմբագրականում In.gr պարբերականը:
Վաշինգտոնի՝ Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը տեղի ունեցավ Թուրքիայի և ԱՄՆ-ի հարաբերությունների սրման խորապատկերում Թուրքիայի՝ ռուսական Ս-400-ների գնման և այլ հարցերի պատճառով, որոնց հետևանքով Դոնալդ Թրամփը ճնշում չէր գործադրում Ռեջեփ Էրդողանի վրա: Թուրքական ղեկավարությունը շվարած է, թեպետ ամերիկացի նախագահը նախապես տեղեկացրել էր Էրդողանին իր մտադրության մասին: Էրդողանն արձագանքելու ձևեր է փնտրում, բայց վերլուծաբանների կարծիքով՝ Անկարայի արձագանքը սահմանափակված է նրա տնտեսության վատ վիճակով:
Սակայն ապագայում էլ Էրդողանը կարծես շատ տարբերակներ չունի: Պատճառը ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ Թուրքիայի նախագահի գործողությունները. թե՛ երկրի ներսում, որտեղ փլվում է տնտեսությունը, թե՛ նրա սահմաններից դուրս՝ Արևելյան Միջերկրական ծովի խնդիրներով ու ԵՄ-ի զայրույթով հանդերձ, և ոչ միայն: Էրդողանն ակնհայտորեն դժվարին դրության մեջ է, և Բայդենի քայլի մասին խիստ հայտարարությունների տակ թաքնված է Անկարայի մտահոգությունը՝ կապված ամերիկա-թուրքական հարաբերությունների հետագա զարգացումների հետ: Թուրքիայի նախագահը հասկանում է, որ այժմ ավելի դժվար կլինի, քան անցյալում, երբ օգտվում էր Դոնալդ Թրամփի հետ ունեցած հարաբերություններից: Նա տեսնում է, որ Բայդենը լի է վճռականությամբ ուժեղացնելու հսկողությունը շատերի վրա արտաքին քաղաքականությունում:
Ամերիկյան նախագահի այդ քայլը որոշակի ազդեցություն կարող է ունենալ նաև ԱՄՆ-ի դիրքորոշման վրա հույն-թուրքական հարաբերություններում: Միջազգային հարաբերությունների փորձագետ Կոնստանտինոս Ֆիլիսի խոսքով՝ Բայդենի այդ քայլը հասկացրեց Թուրքիային, որ կա՛մ նա կկատարի իր դաշնակցային պարտավորությունները, կա՛մ կմեկուսացվի: Երկու հիմնական ուղերձները, որոնք Բայդենը ցանկանում էր ուղղել Էրդողանին, հետևյալն էին: Առաջին՝ պայմանները փոխվել են, և Թուրքիան ու նրա նախագահը պետք է հարմարվեն դրանց, երկրորդ՝ Միացյալ Նահանգները գիտի, թե ինչպես բարդացնի «սուլթանի» կյանքը:
«Թուրքիայի հարաբերությունները Ամերիկայի՝ աշխարհի ամենակարևոր, խոշորագույն ժողովրդավարության ու տնտեսության, ամենաուժեղ աշխարհաքաղաքական ազդեցությունն ունեցող երկրի հետ, ի դեմս որի ուրիշ պետություններ մի շարք պատճառներով ցանկանում են տեսնել որպես իրենց մերձավոր դաշնակցին, խախտվեցին Ջո Բայդենի՝ Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելու որոշմամբ: Այդ քայլով Ամերիկան հասկացրեց, որ Թուրքիային չի վերագրում այն նշանակությունը, որ նա ուներ տասնամյակներ շարունակ ամերիկյան նախորդ կառավարությունների աչքում,- գրում է Աֆանասիոս Էլլիսը Kathimerini պարբերականում:- Դաշինքը կշարունակվի, բայց բովանդակությունն ուրիշ կլինի»:
Պատճառներ կան նաև, թե ինչու դա տեղի ունեցավ հենց հիմա:
Նախ՝ նախագահ Բայդենը շատ սերտ հարաբերություններ ունի Ամերիկայի հայկական համայնքի հետ: Երկրորդ՝ Էրդողանի վարքագիծը վրդովել է առհասարակ ամերիկյան քաղաքական համակարգը: Թուրքիայի նախագահը՝ իր հակաարևմտյան հռետորաբանությամբ, Իսրայելի վրա հարձակումներով, Վլադիմիր Պուտինի հետ առանձնահատուկ հարաբերություններով, հասել է մի բանի, որ հեշտ չէր. իր դեմ է տրամադրել երկու ամերիկյան կուսակցություններին: Երրորդ և որոշ իմաստով ամենակարևոր պատճառը, թե ինչու Ջո Բայդենը որոշեց ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը, նրա անհատականությունն է: Բայդենը պատկանում է քաղաքական գործիչների այն եզակի տեսակին, որոնք հավատում են սկզբունքներին ու արժեքներին, ինչը, իհարկե, չի նշանակում, որ նա իրապաշտ չէ:
Ամերիկացի նախագահը համարում է, որ Ամերիկային իսկապես բարեկամ և դաշնակից լինելու համար, այլ ոչ թե մեկը, որի հետ ինչ-որ պահի ստիպված ես համագործակցել որոշակի պատճառներով, պետք է հարգես ժողովրդավարական ազատություններն ու մարդու իրավունքները և միջազգային վարքագծով հետևես որոշակի կանոնների: Մի բան, որ այժմ ակնհայտորեն չի վերաբերում անկանխատեսելի թուրք նախագահին, որը «մեծ» Թուրքիա է երևակայում, որը տարածվում էմինչև իր սրտի սահմանները:
«Բայդենի այդ քայլը Թուրքիային մտցնում է ԱՄՆ-ի հետ հարաբերությունների սև ցուցակը,- բերում է In.gr պարբերականը պրոֆեսոր, քաղաքագետ Յորգոս Ֆիլիսի խոսքը:- Տվյալ ցուցակը շատ հետևանքներ կունենա, հիմնականում՝ ռազմատուգանքի հարցում, էլ չասենք, որ երիտասարդ մարդիկ կիմանան Օսմանյան կայսրության և նոր թուրքական պետության մասին»:
Սակայն շատ ավելի կարևոր է այն փաստը, որ ԱՄՆ-ի կողմից այդ ցեղասպանության ճանաչումը դուռ է բացում Հունաստանի համար, որպեսզի շարունակի Փոքր Ասիայում հույների ցեղասպանության ճանաչման քարոզարշավը,- ասում է պրոֆեսորը՝ ընդգծելով, որ Սպիտակ տան քննարկվող հայտարարությունում խոսվում է ոչ թե «Ստամբուլի», այլ «Կոնստանդնուպոլսի» մասին, քաղաքի հունական անվան օգտագործմամբ: Էրդողանը, երևում է, ծանր դրության մեջ է, երբ խոսքը հանգում է ինչպես ամերիկացիների, այնպես էլ ռուսների հետ իր կապերին: «Նա քամի է ցանել և մրրիկ կհնձի թե՛ իր, թե՛ Թուրքիայի համար»,- նշել է Ֆիլիսը՝ անվանելով Էրդողանին «մոլորակի ամենավտանգավոր մարդկանցից մեկը»:
Կլիմենտ Ալեքսանդրով
Աղբյուրը՝ ИА REGNUM
