Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից հետո, որը դադարեցվեց Ռուսաստանի, Ադրբեջանի և Հայաստանի եռակողմ համաձայնությամբ և Թուրքիայի մասնակցությամբ, օրակարգում առաջադրվում էր Անկարայի և Երևանի հարաբերությունների կարգավորման հարցը: Նման հնարավորության մասին նախ հայտարարեց Էրդողանը: Ռուս փորձագետի կարծիքով՝ ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենի՝ 1915 թ. Օսմանյան կայսրությունում Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելուց հետո ամեն ինչ կարող է ի դերև ելնել:

Տեղի ունեցավ այն, ինչից խուսափում էին բոլոր ամերիկյան նախագահները: Ջո Բայդենը նրանցից առաջինն է, որ 1915 թ.  ավելի քան մեկուկես միլիոն հայերի սպանությունն Օսմանյան կայսրության տարածքում ցեղասպանություն անվանեց: Նա արեց դա Հիշատակի օրվա կապակցությամբ իր ուղերձում: «Ամեն տարի այս օրը մենք հիշում ենք նրանց, ովքեր զոհվեցին օսմանյան դարաշրջանի Հայոց ցեղասպանության ժամանակ,- ասվում է Բայդենի ուղերձում:- Պարտավորվում ենք կանխել նման չարագործությունների կրկնությունը»:

Բնական է, որ այդ արարքին դրականորեն արձագանքողների թվում առաջիններից մեկը Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն էր: Նա հրապարակեց ամերիկյան նախագահին հղված նամակը, որում ընդգծվում է, որ «Վաշինգտոնի քայլը» կարելի է համարել «քաջալերող և ոգեշնչող օրինակ բոլոր նրանց համար, ովքեր ցանկանում են միասին կառուցել արդար և հանդուրժող միջազգային հասարակություն»։ Հասկանալի է և այն, որ Բայդենն իր ուղերձը հասցեագրել էր նաև ԱՄՆ-ում ապրող հայ ներգաղթյալներին, որոնք «անցած տասնամյակներին հարստացրել են Միացյալ Նահանգները՝ այդուհանդերձ երբեք չմոռանալով ողբերգական պատմությունը, որը իրենց նախնիներից շատ-շատերին բերեց մեր ափերը»: Այս շաբաթ ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատի 100 անդամ ստորագրեց հայկական սփյուռքի ձեռնարկած նամակը՝ կոչ անելով Բայդենին 1915 թվականի իրադարձությունները ճանաչել ցեղասպանություն: Կանխատեսելի էր նաև Անկարայի արձագանքը, որը ժխտում է Հայոց ցեղասպանության փաստը՝ 1915 թվականի իրադարձությունները երկրի արևելյան վիլայեթներում որակելով «ողբերգություն, որը պատճառվել է ոչ միայն հայերին»: Այդ կապակցությամբ Թուրքիայի ԱԳՆ-ն հանդես եկավ հայտարարությամբ, որում ասվում է, թե «ԱՄՆ-ի հայտարարությունը խեղաթյուրում է պատմական փաստերը և երբեք չի ընդունվի թուրք քաղաքացիների կողմից, ինչպես նաև խոր վերք է բացում, որը վնասում է մեր միջև վստահությունն ու բարեկամությունը»: Անկարան  դատապարտել է Բայդենի հայտարարությունը «ամենավճռական կերպով»:

Անմիջապես կարևոր նրբերանգներ ու եզրակացություններ են ծագում: Ընդ որում, այն դեպքում, երբ Բայդենը նախագահ ընտրվելուց հետո իր թուրք գործընկեր Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի հետ առաջին հեռախոսային խոսակցության ընթացքում անձամբ է տեղեկացրել գալիք հայտարարության մասին: Այսուհանդերձ երկու առաջնորդներն անգամ պայմանավորվել են անձամբ հանդիպել հունիսին Բրյուսելում՝ ՆԱՏՕ-ի գագաթնաժողովում:

Ակնհայտ է, որ ԱՄՆ-ն արտաքուստ  խորհրդանշական քայլ է արել, բայց այն լուրջ քաղաքական ենթատեքստ ունի: 2019 թ. Միացյալ Նահանգների Ներկայացուցիչների պալատը և Սենատը  բանաձև ընդունեցին, որով հայերի զանգվածային սպանությունները ճանաչվում են ցեղասպանություն: Դա տեղի ունեցավ ԱՄՆ-ի և Թուրքիայի հարաբերությունների լարման պահին, երբ Անկարան որոշեց ռազմական գործողություններ սկսել սիրիական քրդերի դեմ և գնել ռուսական Ս-400-ները: Այն ժամանակ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը չստորագրեց բանաձևը, որպեսզի էլ ավելի չսրի Թուրքիայի՝ Հյուսիսատլանտյան դաշինքի կարևոր դաշնակցի հետ հարաբերությունները:

Եվ այժմ Բայդենն ընդամենը վերաբերմունք ցուցաբերեց 1915 թվականի իրադարձություններին՝ որևէ բանաձև չստորագրելով: Բայց ինչ էլ որ լինի, Վաշինգտոնը Անկարային լուրջ բարոյա-քաղաքական հարված հասցրեց, որը նաև որոշակի շարժառիթ ունի: Չէ՞ որ Թուրքիային մարդու իրավունքները ոտնահարելու, սիրիական քաղաքականության կամ Ս-400-ները գնելու պատճառով «պատժելու» համար ուրիշ որոշումներ կան: Խնդիրն այն է, որ ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից հետո, որը դադարեցվեց Ռուսաստանի, Ադրբեջանի և Հայաստանի եռակողմ համաձայնությամբ և Թուրքիայի մասնակցությամբ, օրակարգում առաջադրվում էր Անկարայի և Երևանի հարաբերությունների կարգավորման հարցը: Նման հնարավրության մասին նախ հայտարարեց ինքը՝ Էրդողանը: Տարածաշրջանում իրադարձությունների նկատելի ընթացքը ենթադրում էր նրա որոշումը ամենատեսանելի ապագայում, թեպետ մեր կարծիքով՝ Թուրքիան այն անհարկի ձգձգում էր: Հիմա, եթե Անկարան Հայաստանին ազդանշաններ տա երկխոսություն սկսելու պատրաստակամության մասին, ապա դա կընկալվի Թուրքիայում որպես «Բայդենի որոշման արդյունք», ինչին Անկարան մոտ ապագայում չի գնա:

Ավելին, բացառված չէ, որ ԱՄՆ-ն, որպես ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ, այդ ձևաչափում սկսի խաղալ սրման վրա: Պատահական չէ Ամերիկայի Հայ դատի հանձնախմբի գործադիր տնօրեն Արամ Համբարյանի կոչը Բայդենին մեծացնել աջակցությունը Հայաստանին, որը «ելք չունի դեպի ծով, շրջափակման մեջ է, վերապրել է ցեղասպանությունը և բախվում է Անկարայի ու Բաքվի հանցագործությունները շարունակելու չդադարող փորձերին»: Ինչպես պատահական չէ և այն,  որ Երևանում այդպես էլ չեն կողմնորոշվել, թե ինչպես կառուցեն իրենց հարաբերությունները Թուրքիայի հետ. ոմանք կարծում են, որ առաջնահերթ է Հայոց ցեղասպանության ճանաչման գործընթացը, մյուսները համարում են, որ պետք է պայմանավորվել թուրքերի հետ: Մի խոսքով, Անդրկովկասում իրավիճակը քաղաքականացվելու է:

Իհարկե, Բայդենի հայտարարությունը Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելու մասին պատմական նշանակության արարք է: Բայց Հայաստանին այն վաղուց էր պետք: Ինչպես ասում են ռուսները՝ дорога ложка к обеду [ամեն ինչ իր ժամանակին է տեղին-խմբ.]: Չէ՞ որ Բայդենից առաջ արդեն 32 պետություն (այդ թվում և Ռուսաստանը դեռ 1995 թ.) ընդունել է, որ XX դարասկզբին Օսման կայսրության տարածքում հայերի զանգվածային սպանությունները ցեղասպանություն էին:

Ստանիսլավ Տարասով

Աղբյուրը՝ ИА REGNUM