Հեղինակը՝ Նիլ Հաուերը (Neil Hauer) կարծում է, որ շուտով վրա կհասնի վճռորոշ պահը ղարաբաղյան պատերազմում, և կանխատեսում է, թե ինչպիսին կլինի հանգուցալուծումը: Վստահ է, որ յուրաքանչյուր հարձակում Շուշիի վրա վերին աստիճանի արյունահեղ գործողություն կլինի:
Ոչ ոք չէր ասում, թե կհաջողվի արագ գրավել Լեռնային Ղարաբաղը: Բայց ադրբեջանական զորքերն աստիճանաբար, չնայած մեծ կորուստներին, շարունակում են հարձակումները հայկական զորքերի վրա: Ադրբեջանական զորքերը հայտնվել են մի իրավիճակում, երբ գլխավոր ավարը՝ Շուշի քաղաքը, ուր որ է կհայտնվի իրենց ձեռքերում: Հենց դա էլ՝ հաղթանակը կամ պարտությունը, կորոշի ելքն այս պատերազմում:
Պատերազմը սկսվեց սեպտեմբերի 27-ին Ադրբեջանի առաջին դժվարություններից, որը բախվեց ավելի քան երկու տասնամյակում ստեղծված ամուր դիրքերի հետ կապված խնդրին: Ավելի քան երկու շաբաթ լայնածավալ ռմբակոծություններից և անօդաչուների տասնյակ ճշգրիտ հարվածներից հետո Բաքվի ուժերին հաջողվեց ճեղքել հայկական բանակի առաջնագիծը Ղարաբաղի հարավ-արևելքում:
Ապա հետևեց հայկական և ղարաբաղյան զորքերի հետ քաշվելը՝ ուղեկցվելով քաոսային նահանջով, պայմանավորված այն հանգամանքով, որ ադրբեջանական ցամաքային զորքերը գրավում էին տարածքներ և հակառակորդի լավ համալրված բազաներ: Հոկտեմբերի վերջին նրանք արդեն հսկողության տակ էին առել բուն Ղարաբաղին հարող յոթ «գրավյալ շրջաններից» չորսը: Սակայն պաշտոնական Բաքվի և առհասարակ ադրբեջանական հասարակության համար դա դեռ բավարար չէր:
Այս պատերազմի շարժիչ ուժը դարձան ադրբեջանական անօդաչուները: Թեպետ Բաքվի զինանոցում տարբեր անօդաչու թռչող սարքեր կան (առնվազն ութ տեսակի), մարտական գործողություններում վճռական դեր է խաղում թուրքական Bayraktar TB2 անօդաչուն: Մյուս անօդաչու թռչող սարքերը, ինչպիսին է իսրայելական Harop-ը (արտադրում է Israel Aerospace Industries (IAI) կոնցեռնի ստորաբաժանումը), որ ոչ այնքան անօդաչու է, որքան թռչող զինամթերք կամ կամիկաձե դրոն, նույնպես ազդեցություն ունեցան, բայց ոչ այնպիսի, ինչպիսին «Բայրաքթարն» ունի: Անկախ վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ «Բայրաքթարը» ոչնչացրել է գրեթե 100 հայկական տանկ:
Նոյեմբերի 2-ին՝ գրեթե մեկ շաբաթ գրաված տարածքներում ամրանալուց և լրացուցիչ ուժեր ներգրավելուց հետո (քանի դեռ անօդաչուները կենտրոնացած էին հայկական բանակի դիրքերում ամրացած հրետանու և հետևակի վրա) ադրբեջանական զորքերը սկսեցին մասշտաբային հարձակում Շուշիի վրա: Շուշի բերդաքաղաքը, որ գտնվում է Ղարաբաղի սրտում, պատերազմի հենց սկզբից Ադրբեջանի գլխավոր նպատակն էր:
Նրա ազդեցությունը ադրբեջանական հասարակության վրա խոր արմատներ ունի: Այդ քաղաքի մշակութային և սիմվոլիկ նշանակությունն այնքան մեծ է, որ շատերն այն անվանում են «ադրբեջանական Սանկտ Պետերբուրգ»: «Առաջ դեպի Շուշի» կարգախոսն Ադրբեջանում կրկնում են բոլորը, և ինքը՝ նախագահ Ալիևն էլ բազմիցս հայտարարել է, որ «առանց Շուշին ազատագրելու մեր հաղթանակը լիակատար չի լինի»:
Դաժան մարտերի տեսագրություններ են հայտնվել: Չնայած այն հանգամանքին, որ հայկական զորքերը հակառակորդին մարդկային կորուստներ են պատճառել և ոչնչացրել են նրա տեխնիկան, նոյեմբերի 3-ին չկարողացան խափանել ադրբեջանցիների առաջխաղացումը մինչև Քարինտակ գյուղը, որը գտնվում է այն լեռան ստորոտում, որի վրա կառուցված է Շուշի քաղաքը:
Թեպետ չկա վկայություն, որ ադրբեջանական զորքերը հսկողության տակ են առել քաղաքը, բայց այն, որ նրանք այդքան հեռու են գնացել, հայկական պաշտպանների համար չարագուշակ նախանշան է:
Ավելի ու ավելի անմխիթարական լուրեր են հասնում: Հաջորդ օրը Ադրբեջանի զորքերը կարևոր ձեռքբերում ունեցան՝ հասան Ստեփանակերտ-Լաչին/Բերձոր ճանապարհին, որ ձգվում հեռու՝ մինչև Հայաստանի խորքը: Այսպես կոչված Լաչինի միջանցքը, որպես մատակարարման գլխավոր երակ, որ միացնում է այդ տարածքը Հայաստանի հետ, թերևս ամենակարևոր ռազմավարական օբյեկտն է Ղարաբաղում:
Սակայն հայկական անօդաչուները նկարահանել են հրետանային հարվածները, որ հասցվել են ադրբեջանական հատուկ ջոկատներին բուն Լաչինի մայրուղու վրա, Շուշիից ընդամենը 2 կմ հեռավորությամբ: Ճիշտն այն է, որ դրանք առանձին առաջատար ջոկատներ են եղել: Ավելի ուշ Ադրբեջանի մամլո քարտուղարն էլ հաստատեց, որ ճանապարհն առաջվա պես գտնվում է Հայաստանի հսկողության տակ: Կարևոր է նշել՝ այս պատերազմի բնույթն այնպիսին է, որ այնտեղ, որտեղ հայտնվում են ադրբեջանական հատուկջոկատայինները, նրանց հետևից գալիս են Ադրբեջանի բանակի գլխավոր ուժերը:
Շուշի քաղաքը փաստորեն ենթարկվել է մշտական լայնածավալ հրետակոծությունների: Հայկական բանակի՝ ադրբեջանական զորքերը հետ շպրտելու փորձերը վերջերս նրանց գրաված դիրքերից ձախողվել են, և ադրբեջանցիները հայտնվել են քաղաքի մատույցներում:
Ռուսական «ԱՆՆԱ» տեղեկատվական գործակալության (Աբխազիայի ցանցային տեղեկատվական գործակալություն) տեսառեպորտաժն արձանագրել է քաղաքի հրետակոծությունը, ինչպես նաև ճակատամերձ դիրքերը նրա արվարձաններում: Մի զինվոր ասում է, որ ադրբեջանցիները գտնվում են «երեք-չորս կիլոմետր հեռավորությամբ», ինչը համապատասխանում է սոցիալական ցանցերում նկարագրվածին:
Ի՞նչ է նշանակում այս ամենը: Պարզ ասած՝ ղարաբաղյան պատերազմի ելքը կորոշեն այն իրադարձությունները, որոնք տեղի կունենան մոտավորապես նոյեմբերի կեսերին: Եթե հայերը կարողանան ինչ-որ կերպ դուրս մղել ադրբեջանցիներին և պահեն զբաղեցրած դիրքերը, ապա իրավիճակը կայունացնելու և այս պատերազմը ոչ-ոքի արդյունքներով փակուղի մտցնելու շանս ունեն: Նրանք բարձունք են զբաղեցնում, և Շուշի քաղաքը գրեթե իդեալական բնական ամրոց է՝ երեք կողմերից շրջապատված բարձր լեռներով:
Յուրաքանչյուր հարձակում քաղաքի վրա վերին աստիճանի արյունահեղ գործողություն է լինելու, ինչով էլ, թերևս, բացատրվում է Բաքվի կողմից սիրիական վարձկանների ներկայությունը (և գործնական նշանակությունը): Ինչպես պատմել է հոկտեմբերի վերջին գերեվարված վարձկաններից մեկը հայ քննիչներին, Շուշիի գրոհի ռազմագործողության պլանով նախատեսված է սիրիական երեք խմբերի հարձակում, յուրաքանչյուր խմբում 150-200 մարդ, որոնք պետք է գործեն անմիջականորեն տարբեր ուղղություններից, ինչը չափազանց վտանգավոր խնդիր է, գործնականում հավասար ինքնասպանության: Նույնիսկ օդային տարածքի վրա հսկողության պայմաններում հեշտ չի լինի գրոհով նվաճել քաղաքը:
Սակայն ուրիշ տարբերակ էլ կա: Եթե ադրբեջանական զորքերը մտնեն քաղաք և գրավեն այն, նրանք գերազանցող դիրք կգրավեն ղարաբաղի մնացած հատվածի և մասնավորապես Ստեփանակերտի՝ մայրաքաղաքի վրա, որը մոտ 10 կմ հեռավորության վրա է լեռան ստորոտից:
Այդ դեպքում հայերի համար ուղղակի անհնարին կլինի հետ վերցնել Շուշիի դիրքը, ինչն ադրբեջանցիներն զգացել են սեփական դառը փորձով 1992 թվականի պատերազմի ժամանակ: Առջևում դեռևս ծանր մարտեր կլինեն, փողոց առ փողոց, սակայն գրավված հատվածները հուսալիորեն ամրացված կլինեն:
Այսպես թե այնպես բեկումնային պահն այս պատերազմում նոյեմբերի կեսին կլինի:
Օտարերկրյա ԶԼՄ-ների կարծիքները կարող են և չարտացոլել «Անկախի» խմբագրության դիրքորոշումը, դրանք դրսի հայացքն ու այնտեղ տիրող տրամադրությունները ընթերցողին ներկայացնելու նպատակ ունեն:
