Հեղինակը համարում է, որ արցախյան պատերազմի միջազգայնացման նշաններ են երևում: Անկարան սկսել է անդրկովկասյան ռազմաճակատում գործի դնել Լիբիայի և Սիրիայի գործողությունների սխեման՝ «նրանք կամ մենք» կարգախոսով՝ «քրիստոնեական» Արևմուտքը հակադրելով «իսլամական» Արևելքին, խաղի մեջ ներքաշելով ջիհադիստներին: Իրադարձությունները լայն աշխարհաքաղաքական համատեքստ են ձեռք բերում ողջ Մեծ Մերձավոր Արևելքի մասշտաբով:
Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը ղարաբաղյան հակամարտությունում օտարերկրյա վարձկան զինյալների մասնակցության միջազգային հետաքննության հույս է հայտնել: Նա իր ֆեյսբուքում գրել է հետևյալը. «Վարձկանների և ահաբեկիչների ներգրավումը Արցախի դեմ ծավալված ագրեսիայում սպառնալիք է ոչ միայն Արցախի և Հայաստանի, այլև միջազգային անվտանգությանը, և այս խնդիրը պետք է դառնա միջազգային հետաքննության առարկա»: Հավելել է նաև, որ հայկական կողմն արդեն ունի դրա ապացույցները:
Այդ հայտարարությունը դատարկ տեղը չի հայտնվել: Բաքուն կտրականապես հերքում է ղարաբաղյան պատերազմում օտարերկրացիների օգտագործումը, մինչդեռ առկա են ԱՄՆ-ի, Ֆրանսիայի և Ռուսաստանի հատուկ ծառայությունների պաշտոնական հայտարարությունները, լրագրողների վկայությունները, մասնավոր հետաքննությունների տվյալները:
Վարձկաններին պատրաստելու, տեղափոխելու և վարձելու մասին գրել են ռուսական «Կոմերսանտ» թերթը, բրիտանական The Guardian-ը և The Independent-ը, ամերիկյան The Wall Street Journal-ը և Foreign Policy ամսագիրը: Ինչպես հաղորդում է Deutsche Welle-ն, լայնածավալ տեղեկություններ են հավաքել Conflict Intelligence Team հետաքննական խմբի ակտիվիստները՝ միաժամանակ կատարելով վարձկանների տեղանշումը: Խոսքը հիմնականում թրքամետ Սիրիայի ազգային բանակի (SNA) զինյալների հավաքագրման մասին է Սիրիայի հյուսիսում և հյուսիս-արևմուտքում, որոնք Թուրքիայի վերահսկողության տակ են: Վարձկանների ընդհանուր թիվը, ըստ տարբեր պարբերականների գնահատականների, տատանվում է հազարից մինչև մեկուկես հազար մարդու սահմաններում:
Այս թեման Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի և Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի վերջին հեռախոսազրույցի առարկան է եղել: Վերջերս խոսում էին նաև «աֆղանական հետքի» մասին, իբր Թուրքիայի նախագահը պայմանավորվել է Գուլբեդդին Հեքմաթիյարի հետ, որպեսզի զինյալներ ուղարկի որպես օգնություն ադրբեջանական զինվորներին: Աֆղանստանի իսլամական կուսակցությունում, որը ղեկավարում է Հեքմաթիյարը, հերքել են այդ տեղեկությունները: Սակայն 1994 թ. աֆղաններն արդեն կռվել են Ղարաբաղում Ադրբեջանի կողմից և դարձյալ Հեքմաթիյարի հետ համաձայնությամբ: Ներկայումս Քաբուլը պաշտոնական մակարդակով հանդես է եկել պատերազմում Բաքվին աջակցելու հայտարարությամբ: Ի պատասխան Երևանը պահանջեց զրկել Աֆղանստանին ՀԱՊԿ Խորհրդարանական վեհաժողովում դիտորդի կարգավիճակից այն հիմնավորմամբ, որ Աֆղանստանի ԱԳՆ հայտարարությունները խթանում են «թուրք-ադրբեջանական ագրեսիան»:
Ղարաբաղյան հակամարտությունը, չնայած հայտարարված հրադադարին, շարունակվում է, և դրանում վարձկանների մասնակցության հավանականության հարցը մնում է առկախ: Եվ այդ պատերազմը միջազգայնացման նշաններ է ցույց տալիս, սկսում է մտնել մեծ տարածաշրջանային աշխահաքաղաքականություն: Մեկնաբանելով իրավիճակը՝ սաուդյան Asharq Al-Awsat պարբերականը վտանգ է տեսնում այն առումով, որ Էրդողանը սկսել է այսպես կոչված անդրկովկասյան ճակատ տեղափոխել Լիբիայի և Սիրիայի գործողությունները «նրանք կամ մենք» կարգախոսով, այսինքն՝ քրիստոնեական Արևմուտքը կամ իսլամական Արևելքը, խաղի մեջ մտցնելով ջիհադիստներին թե՛ Հունաստանի դեմ Արևելյան Միջերկրական ծովում,, թե՛ քրդերի դեմ Սիրիայում և թե՛ Հայաստանի դեմ Անդրկովկասում: «Դեպքերի զարգացումը նման սցենարով,- կարծում է պարբերականը,- մելուսացնում է Թուրքիան (և Ադրբեջանը-Ս.Տ.) ոչ միայն Արևմուտքից, այլև արաբներից ու պարսիկներից Իրանում, ի լրումն ավելի փոքր էթնիկ խմբերին, որոնք թեպետ և մուսուլման են, չեն կարծում, որ Թուրքիան պետք է որոշի իրենց ճակատագիրը, ինչպես Օսմանյան կայսրության ժամանակներում»: Օրինակ՝ իրանական ադրբեջանցիները, որոնք Իրանի բնակչության 25 տոկոսն են կազմում, «առաջնորդվում են հայրենասիրությամբ և էթնիկ պատկանելությամբ, բայց ոչ կրոնական»: Ի դեպ, այդ մասին շատ բաց է խոսում Եգիպտոսի նախագահ Աբդուլ-Ֆաթթահ Հալիլ Աս-Սիսին՝ կանխատեսելով ղարաբաղյան պատերազմի երկրարաձգումը և դրա ազդեցությունը տարածաշրջանի իրադարձությունների ընթացքի վրա:
Շատ բան պարզ կդառնա ԱՄՆ նախագահական ընտրություններից հետո, անկախ այն հանգամանքից՝ Դոնալդ Թրամփը կհաղթի, թե Ջո Բայդենը: Եթե վերջինս, ապա նա կկապի Էրդողանի ձեռքերը, եթե առաջինը, ապա վաղ թե ուշ կսկսեն կապել Էրդողանի ոտքերը: Ընդ որում, չարժի մոտ ժամանակներս սպասել Անկարայի և Եվրոպայի պառակտման հաղթահարմանը: Եվրոպական փորձագետների կարծիքով՝ «իրադարձությունները լայն աշխարհաքաղաքական համատեքստ են ձեռք բերում, քանի որ Թուրքիան ձգտում է ընդլայնել իր ազդեցությունը երբեմնի օսմանյան տարածքներում, իսկ Եվրոպան փորձում է հակազդել դրան»: Մի բան, որ նպաստում է թուրքական հիշողությունների թարմացմանը Առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտին եվրոպական տերությունների՝ Օսմանյան կայսրության ոչ միայն ոչ թուրքական, այլև բուն Թուրքիայի հատվածներն անջատելու քաղաքականության մասին:
Էրդողանն իր ադրբեջանցի գործընկեր Իլհամ Ալիևի հետ «մեծ խաղ» է սկսել Մեծ Մերձավոր Արևելքում: Բայց դա տարածաշրջանային և արտաքին մյուս խաղացողներին պատասխան գործողությունների դժվարին երկընտրանքի առջև է դնում: Ինչ վերաբերում է ղարաբաղյան պատերազմին, ապա այն կշարունակվի այնքան ժամանակ, մինչև մեկ կամ երկու կողմն էլ ուժասպառ կլինեն կռվի դաշտում: Եվ դա գուցե կդառնա նոր սկզբի մեկնարկը:
Ստանիսլավ Տարասով
3 նոյեմբեր 2020
