2023 թվականի սեպտեմբերի 19-20-ի ագրեսիայի ընթացքում զոհվել է 223 արցախցի, որից 21-ը խաղաղ բնակիչներ են, 6-ը՝ երեխաներ։ Այս մասին Հայաստանի ամերիկյան համալսարանում տեղի ունեցած քննարկման ժամանակ հայտարարեց Լեռնային Ղարաբաղի օմբուդսմեն Գեղամ Ստեփանյանը։
«Եվս 238 մարդ զոհվել է Ստեփանակերտի մերձակայքում գտնվող վառելիքի պահեստում տեղի ունեցած պայթյունի հետևանքով, որը եթե ոչ ուղղակիորեն, ապա անուղղակիորեն կապված է ագրեսիայի և քաոսի հետ»,- հավելեց Ստեփանյանը՝ ասելով, որ ռազմական գործողություններից հետո 21 հոգու և պայթյունի հետևանքներով 20 հոգու ճակատագրեր հայտնի չեն։ Նրա խոսքով, ադրբեջանական կողմը մերժում է պայթյունի վայրում որոնողական աշխատանքները վերսկսելու փորձերը՝ ամեն կերպ խախտելով պայմանավորվածությունները, և Հայաստանը բանակցություններում այդ հարցերը չի բարձրացնում։
«Ինձ համար՝ որպես օմբուդսմենի, կա 4 կարևոր թեմա՝ տեղահանվածների սոցիալական և հումանիտար բնույթի խնդիրներ, վերադարձի ուղղությամբ աշխատանք, բանտարկյալների ճակատագիր և նրանց ազատ արձակում, Լեռնային Ղարաբաղի մշակութային և պատմական վայրերի պահպանում։
Ես կցանկանայի կենտրոնանալ ևս մեկ հարցի վրա։ Պաշտոնապես ասվում է, որ Հայաստանի Հանրապետություն է ժամանել 102 հազար արցախցի։ Հստակեցնեմ, որ 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ի ագրեսիայից հետո այդքան մարդ է ժամանել, մինչև 2020 թվականի պատերազմն Արցախում ապրում էր 145-150 հազար մարդ։ Ըստ էության, անտեսված են Հադրուդից, Շուշիից և այլ բնակավայրերից փախածների իրավունքները։
Այժմ Արցախում մնացել է 20 հայ։ Մենք տեղեկություններ ունենք, թե ինչ պայմաններում են նրանք ապրում։ Ստեփանակերտում տեղաշարժվելու համար նրանք պետք է թույլտվություն ստանան ադրբեջանական օկուպացիոն ուժերից, իսկ նրանց տների մոտ ոստիկանական կետեր են տեղադրվել՝ նրանց հսկելու համար։ Ահա թե ինչ էր սպասվում արցախցիներին և ինչու նրանք լքեցին իրենց հայրենիքը»,- ընդգծեց Ստեփանյանը։
Քաղաքացիություն ստանալու վերաբերյալ Ստեփանյանը նշեց, որ արցախցիների մեծ մասը հակված չէ այն ստանալուն այս կամ այն պատճառով, այդ թվում՝ հետագայում վերադառնալու հարցում։ Վկայակոչելով պաշտոնական տվյալները՝ օմբուդսմենը նշեց, որ աշխատանքով ապահովված է ընդամենը շուրջ 10 հազար արցախցի, իսկ մտավոր աշխատանքով մարդիկ փոքրամասնություն են կազմում, ինչը, ի վերջո, կբերի արցախցիների արտահոսքի Հայաստանից, իսկ իշխանությունների կողմից իրականացվող ծրագրերը ծայրահեղ անբավարար են, ինչպես փախստականներին տրվող միջազգային օգնությունը: Այդ կապակցությամբ նա առաջարկել է դոնորների համաժողով անցկացնել, որը կօգնի Արցախի ժողովրդին ոտքի կանգնել։ Օմբուդսմենը հատկապես ընդգծել է արցախցիների ինքնության պահպանման կարևորությունը։ «Հատկապես ուզում եմ ընդգծել, որ խոսքը ոչ թե անջատողականության, այլ ինքնության պահպանման մասին է, որի համար ոչ ոքի չի կարելի մեղադրել»,- պարզաբանեց Գեղամ Ստեփանյանը։
Խոսելով Արցախում մշակութային ժառանգության պահպանման մասին՝ նա նշեց, որ սա լուրջ խնդիր է, այն քաղաքականացված է, իսկ Ադրբեջանի իշխանությունները հրաժարվում են համագործակցել միջազգային կազմակերպությունների հետ։ Իրավիճակը կարող ենք վերահսկել միայն արբանյակի միջոցով, հայտարարեց Ստեփանյանը։
