«Կազմակերպված հանցավորության և կոռուպցիայի լուսաբանման նախագծի» (OCCRP) հետաքննող լրագրողների խումբը բացահայտել է, որ հոլիվուդյան պրոդյուսերներից մեկը ծրագրել է քարոզչական ֆիլմեր նկարահանել՝ փառաբանելով մի քանի բռնապետ ղեկավարների միլիոնավոր դոլարների դիմաց։
Ուկրաինական ծագումով, այժմ ԱՄՆ քաղաքացի Իգոր Լոպատյոնոկը, օսկարակիր կինոռեժիսոր Օլիվեր Սթոունի հետ համագործակցությամբ, սկզբում նկարահանել է երկու վավերագրական ֆիլմ Ուկրաինայի մասին, որոնք բնութագրվել են որպես «կրեմլամետ քարոզչություն» և ութ մասից բաղկացած չափազանց գովասանական մինի-սերիալ Ղազախստանի նախագահ Նուրսուլթան Նազարբաևի մասին։
Բացի այդ, Լոպատյոնոկը նախատեսել է նկարահանել մի քանի քարոզչական վավերագրական ֆիլմեր՝ դրական լույս սփռելով Ադրբեջանի և Թուրքիայի բռնապետ ղեկավարների վրա, ի թիվս այլոց: Այնուամենայնիվ, պարզ չէ, թե արդյոք Սթոունը ներգրավված է եղել առաջարկվող նախագծերից որևէ մեկում: Այդ վավերագրական ֆիլմերից ոչ մեկը չի նկարահանվել:
OCCRP-ն հայտարարել է, որ Ալիևը, Պուտինը և Լուկաշենկոն «մեղադրվում են իրենց ղեկավարած երկրների քաղաքացիների դեմ սարսափելի հանցագործություների մեջ... Սակայն այնտեղ, որտեղ աշխարհը դաժան բռնապետեր է տեսնում, Իգոր Լոպատյոնոկը տեսնում է [փող աշխատելու] հնարավորություն»: Քանի որ բռնապետ ղեկավարները պետք է վճարեին իրենց քարոզչական վավերագրական ֆիլմերի համար, նրանց դաժան կառավարման մասին խոսք անգամ չէր կարող լինել:
«Լոպատյոնոկի փայլուն առաջարկներից մեկը՝ «Օլիվեր Սթոունի անվերնագիր վավերագրական ֆիլմը» կամ «Իլհամ Ալիևի և Ադրբեջանի մասին», խոստանում է, որ Սթոունը «դեմ առ դեմ կնստի» ադրբեջանցի ուժեղ մարդու [Ալիևի] հետ և կպատմի ոչ միայն «նախագահի՝ պետության ղեկավար դառնալու, այլև Ադրբեջանի գունեղ ու հրապուրիչ պատմության բոլոր հարցերի մասին», հաղորդում է OCCRP-ը:
«Լոպատյոնոկը, կարծես, գտել էր խոստումնալից բանաձև։ Նա հավաքել էր սցենարիստների և պրոդյուսերների մի փոքր խումբ, որոնք հորինում էին ֆիլմի գաղափարներ բռնապետերին ներկայացնելու համար, և գրավիչ առաջարկ էին անում՝ երկար ժամանակով հայտնվել էկրանին աշխարհահռչակ ռեժիսորի [Օլիվեր Սթոունի] հետ: Գործընթացը «դրամայնացնելու» բանալին պարզ էր, ասաց թիմի հետ աշխատող աղբյուրը՝ համաձայնելով խոսել լրագրողների հետ գաղտնի մնալու պայմանով: Լոպատյոնոկը հասկացավ, թե ինչպես առաջարկել հզոր մարդկանց մի բան, որին նրանք չէին կարող դիմադրել․ օրինականություն համաշխարհային հարթակում», գրել է OCCRP-ը:
«Օլիվեր Սթոունի վավերագրական ֆիլմի համար Ալիևին առաջարկում Լոպատյոնոկն ընդգծում է, որ նախատեսված ֆիլմը «եզակի դրական ազդեցություն կունենա նախագահի և Ադրբեջանի գովազդի վրա»։ Թեև պարզ չէ, արդյոք Ալիևը երբևէ զբաղված է եղել այդ առաջարկով, Եվրասիայի հարցերով փորձագետը նշել է, որ դա համահունչ կլինի ուժեղ մարդու նախկին ջանքերին՝ իր վարչակարգը ներկայացնելու որպես տարածաշրջանում դինամիկ, արդիականացնող ազդեցություն ունեցող: «Կարծում եմ, որ սա տեղավորվում է իմիջի մաքրման բոլոր այս պոտենցիալ ուղիների մեջ՝ մշակույթ, սպորտ, ավելի կարևորներից են համաշխարհային իրադարձություններ, համաշխարհային համաժողովներ», ասաց Նյու Յորքի Բարնարդ քոլեջի քաղաքագիտության պրոֆեսոր և Եվրասիական անդրազգային ցանցերի փորձագետ Ալեքսանդր Քուլին»։
Ակնհայտ է, որ հոլիվուդյան կինոռեժիսորների կողմից Ալիևի մեծության մասին նկարահանված վավերագրական ֆիլմը շատ ավելի հավաստիություն կունենա, քան Ադրբեջանում արտադրված էժանագին քարոզչությունը։
«Երբ բռնապետ ղեկավարները հոլիվուդյան փայլ են ստանում, դա հաճախ լինում է այն մարդկանց հաշվին, որոնց վրա նրանք իշխում են», ասում է Քեյսի Միշելը, Մարդու իրավունքների հիմնադրամի ավազակապետության դեմ պայքարի ծրագրի ղեկավարը: Հիմնադրամը տարիներ շարունակ քարոզարշավ է իրականացրել, որպեսզի Հոլիվուդյան աստղերը դադարեն աշխատել բռնապետական վարչակարգերի հետ: «Ես չեմ կարող պատկերացնել, թե ինչքան հիասթափեցնող պետք է լինի Ղազախստանի նման երկրի քաղաքացիների համար... տեսնելով, թե ինչպես է այս ամերիկացի ռեժիսորը գալիս և դառնում քարոզչական խոսափող իրենց բռնապետերի համար», ասել է Միշելը: Այս մարդիկ գիտեն, թե որքան սարսափելի են իրենց վարչակարգերը, իսկ հետո դիտում են այս ամերիկացին պարաշյուտով իջնում է, և կուլ տալիս դիկտատորների բոլոր քարոզչական խոսքերը, առանց նույնիսկ անհանգստանալու և հետ մղելու», նշեց OCCRP-ը։
Այս վավերագրական ֆիլմերի արտադրության ֆինանսավորումը պետք է տրամադրվի բռնապետերի «կամ նրանց մերձավոր մարդկանց կողմից»: 2019 թվականին, երբ Սթոունը և Լոպատյոնոկը նկարահանեցին «Ղազախ. ոսկյա մարդու պատմությունը» վավերագրական ֆիլմը Ղազախստանի նախագահ Նուրսուլթան Նազարբաևի մասին, նրա կողմից վերահսկվող բարեգործական հիմնադրամը երկուսին վճարեց առնվազն 5 միլիոն դոլար», հաղորդում է OCCRP-ը:
OCCRP-ի լրագրողների կողմից ձեռք բերված փաստաթղթերը ցույց են տվել, որ Լոպատյոնոկի «խումբը պատրաստել է առնվազն վեց այլ բռնապետական կառավարությունների մասին պոտենցիալ ֆիլմերի սցենարներ ներառյալ Չինաստանը, Արաբական Միացյալ Էմիրությունները և Ռուսաստանի Թաթարստանի հանրապետությունը, ինչպես նաև Ալիևին ու Լուկաշենկոյին ուղղված առաջարկներ, խոստանալով, որ Սթոունը հարցազրույց կվարի նրանց ղեկավարների հետ և կօգնի պատմել նրանց «ճշմարիտ պատմությունը»։
Լոպատյոնոկի խումբն առաջարկել է, որ Ալիևի հետ հարցազրույցի ընթացքում Սթոունը քննարկի «երկրի «հաջողությունը» Ալիևների ընտանիքի «ժառանգական իշխանության» ներքո և նրա շարունակական հակամարտությունը «Հայաստանի հետ, որը կորցնում է իր կայունությունը և տատանվում է անդունդի եզրին»։ Առաջարկվող ֆիլմի ամփոփումից պարզ է դառնում Լոպատյոնոկի մոտեցման ուղղվածությունը. այն Ալիևին նկարագրում է որպես իր հոր՝ նախորդ նախագահի «արժանի ժառանգորդ», որը նրան սովորեցրել էր լինել «իմաստուն ղեկավար»: «Կարո՞ղ եք արդյոք Ադրբեջանում գոյություն ունեցող պետական համակարգը անվանել «անձի պաշտամունք», թե՞ դա պարզապես ժողովրդի հարգանքի տուրքն է մի ղեկավարի նկատմամբ, որը կարողացավ երկիրը աղքատությունից վերածել ծաղկող և բարգավաճող երկրի»։ Ըստ OCCRP-ի՝ Ալիևի մասին ֆիլմը կարժենա 15 միլիոն դոլար։
Լոպատյոնոկը 2021 թվականին Բաքու կատարած այցի ժամանակ ասաց ադրբեջանական լրատվամիջոցներին. «Այս երկիրը [Ադրբեջանը] ունի շատ հարուստ և գունեղ մշակույթ։ Երբ ես այստեղ էի 2012-2013 թվականներին, սովորեցի տարբերել ղարաբաղյան գորգերը մյուսներից՝ նույնացնելով [դրանք] իրենց զարդանախշերով։ Ադրբեջանի մասին լավ ֆիլմ կնկարահանեի»։
Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի մասին պատմող ֆիլմի մեկ այլ սցենար կար, որը «նրան հնարավորություն էր տալու պաշտպանել թուրքական շահերը»: Ահա թե ինչ է ասվում սցենարում. «Էրդողանը թուրք է, և դժվար թե նրան անհրաժեշտ լինի իր գործողությունները հիմնավորել այլ երկրների շահերով։ Բայց ի՞նչ շահեր ունի նա։ Կարո՞ղ է նա վերականգնել Մետաքսի մեծ ճանապարհը: Եվ արդյոք նա ծավալապաշտական ծրագրեր ունի՞։ Ինչի՞ է փորձում հասնել Էրդողանը։ Այս հարցերին ինքը պետք է պատասխանի։ Եվ միայն ինքնը: Մենք չպետք է փորձենք գուշակել [Էրդողանի ծրագրերը] սուրճի մրուրից, նույնիսկ եթե դա հիանալի թուրքական սուրճ է, որը նրանք գիտեն պատրաստել միայն Ստամբուլում»:
«2018 թվականին տված հարցազրույցում Իբրահիմ Քալինը, որն այն ժամանակ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի խոսնակն էր, հաստատեց, որ իրենք Էրդողանի մասին վավերագրական ֆիլմի առաջարկ են ստացել, մոտավորապես այն ժամանակ, երբ Սթոունը գտնվում էր Թուրքիայում: «Մենք քննարկում ենք այն, մենք գնահատում ենք այն», ասաց նա», հաղորդում է OCCRP-ը:
Հարութ Սասունյան
«Կալիֆորնիա կուրիեր»
Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի
