Ուսուցիչ, բառի ամենալայն իմաստով, Ռաֆայել Իշխանյանի սաների մեծ մասը ուսուցիչ դարձավ, ոմանք հենց նույն համալսարանում, շատերը Հայաստանի ու սփյուռքի տարբեր դպրոցներում՝ փոխանցելով նրա պատգամները եկող սերունդներին: Երևանի համալսարանը մեծ գիտնականներ ու փայլուն դասախոսներ շատ է տեսել, բայց հազվագյուտ են նրանք, որոնց ուսանողները հարազատ մարդ ու ընկեր էին համարում: Իշխանյանն այդ հազվագյուտներից մեկն էր:
Ներկայացնում ենք Ռաֆայել Իշխանյանի 102-րդ տարեդարձի առթիվ նրա ուսանողներից Աշոտ Տեր-Մինասյանի և Մինաս Գոճայանի գրառումները ֆեյսբուքում: Առաջինը դասավանդում է Երևանի համալսարանում, երկրորդը դասավանդել է Սփյուռքի տարբեր նշանավոր կրթօջախներում:
ՄԱՐԴԸ
Ռաֆայել Իշխանյանի ծննդյան օրն է։ Առավոտից մտովի շարադրում եմ ասելիքս, բայց զգում եմ, որ այդպես էլ չեմ կարողանալու երախտիքի ու հիացմունքի արժանի խոսքեր գտնել՝ ուսուցչիս պայծառ հիշատակին արժանի։ Հայագետներից շատերն են արժանի վաստակաշատ գիտնական, հրաշալի դասախոս, մեծ հայրենասեր և նման այլ բառերով հիշատակվելու։ Բայց այս մեծարանքների շեղջի տակ երբեմն աննկատ է մնում ամենակարևորը՝ ՄԱՐԴԸ՝ իր յուրօրինակ, երբեմն էլ առեղծվածային ճակատագրով ու հոգեկերտվածքով։
Ինձ համար նման առեղծվածային Էություն է Ռաֆայել Իշխանյանը։ 8 տարեկանում մորից, 15-ում ԿԳԲ-ի կողմից գնդակահարված հորից զրկված, հարազատների ընտանիքում մեծացած պատանին 1939-ին ընդունվում է համալսարան, ապա զորակոչվում բանակ, անցնում Երկրորդ աշխարհամարտի դժոխքի ճամփաները, վիրավորվում, գերի ընկնում... Վերադառնալով իր մեջ ուժ է գտնում ուսումը շարունակելու Երևանի պետական համալսարանում, հետո նաև Մոսկվայում և դառնալու հայագիտության ու մանկավարժության այն վսեմ նվիրյալը, որին ոչ միայն հարգում, այլևս սիրում էինք բոլորս։ Սովորաբար ծանր ճակատագիր ունեցողները լինում են կամ դառնում մարդախույս, ինքնամփոփ, այո՛, երբեմն էլ կոպիտ ու չարակամ։ Բայց Իշխանյան ՄԱՐԴՈՒ համար են կարծես գրված Մեծն Լոռեցու հայտնի տողերը՝ «Ա՜խ, երանի՝ ո՛վ մարդ կըգա ու մարդ կերթա անարատ»։
Աշոտ Տեր-Մինասյան
ՀԱՅՐԵՆԱՍԷՐԸ
Դասախօս եւ հայագէտ մեր Ռաֆայէլ Իշանեանի մասին երբ կը մտածեմ, անմիջապէս բառ մը կը յաջորդէ, բառ մը, որ գլխագիր պիտի գրեմ՝ ՀԱՅՐԵՆԱՍԷՐ։ Իմ հայրենաբնակ համալսարանցիրուս ըսեմ, որ 1971-1972 տարեշրջանին մեր լսարանի սփիւռքահայ ուսանողներով (Ասատուր Տեւլեթեան, Յարութիւն Սամուէլեան, Անդօ Թորոս, Վարդիթեր Մարտիրոսեան, Աղան վարդապետ եւ ձեր խոնարհ ծառան) դիմեցինք մեր ուսուցչապետին այսպիսի խնդրանքով, որ մենք քանի մը տարիէն պիտի վերադառնաք մեր գաղութները եւ պիտի լծուինք հայապահպանութաեն՝ բառիս ամենալայն իմաստով։ Խնդրեցինք, որ հայոց լեզուի ամբիոնին մէջ քննարկուի մեր խնդրանքը. մենք կը փափաքէինք, որ թելադրութիւնն ու գրաւոր աշխատանքները ներկայացնենք դասական ուղղագրութեամբ, որ սփիւռքի հայ դպրոցներու մէջ ընդունուածն էր։ Իշխանեանի աչքերը փայլեցան։ Դիմում գրեցինք։ Այդ շրջանին լեզուի ամբիոնը կլանուած էր եօթ հոլով-հինգ հոլով «բիւզանդական վէճերով» - պիտի յիշէք այդ տարիները։ Ամբիոնի նիստին մենք միջանցքին մէջ անհամբեր կը սպասէինք։ Զարմանալիօրէն պոռալ-կանչել չլսեցինք։ Կէս ժամ չանցած առաջինը դուրս եկաւ Իշխանեանը, աչքերը փայլուն եւ շրթունքը կծելով եւ տուաւ աւետիսը - միաձայնութեամբ ընդունուած էր մեր խնդրանքը։ Յետոյ իրարու ետեւէ դուրս եկան մեր սիրելի դասախօսները եւ սկսան շեշտել, թէ ինչպէս իրենց պնդումներուն տակ միաձայնութեամբ ընդունուած էր մեր փափաքը։ Այս ամէնը յատկապէս կը պարտինք Ռաֆայէլ Իշխանեանին։ Ասացէք տեսնեմ՝ կը յիշէ՞ք անգիրները Տէրեանէն ու Չարենցէն, հապա 500 բառերը...
Մինաս Գոճայան
