Չնայած Ադրբեջանի ռազմական հաղթանակին՝ Լեռնային Ղարաբաղն իր լիակատար հսկողության տակ առնելուն, հրաժարվում է Երևանի հետ խաղաղության պայմանագիր կնքելուց: Ավելին՝ երկու երկրների հարաբերությունները սրվում են: Հունվարի 23-ին Հայաստանի արտաքին գործերի նախարար Արարատ Միրզոյանը հայտարարեց Ադրբեջանին Լեռնային Ղարաբաղի ականապատ դաշտերի քարտեզը տրամադրելու պատրաստակամության մասին: Ի պատասխան Ադրբեջանի ԱԳՆ-ն հայտարարեց, որ «նախկինում Երևանն իսպառ ժխտում էր ականային քարտեզի գոյությունը», իսկ մինչև հիմա ներկայացվածները «բացարձակապես անօգուտ են»:
Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն առաջարկեց պայմանագիր կնքել չհարձակվելու մասին, Ադրբեջանի ԱԳՆ-ն պատասխանեց, որ հայկական կողմի հայտարարությունները գործնական նշանակություն չունեն: Երկու դեպքում էլ պատասխանները որոշակի չեն, և ռուսերեն թարգմանած հնչում են մոտավորապես այսպես. ձեզ հետ ոչինչ էլ չենք պայմանավորվի, որովհետև դուք փիսն եք:
«Реалист» գործակալությունը գրում է («Бакинский режим готовит войну против Армении», 29.01.2024). «Սկզբունքորեն Բաքվի ներկայիս վարչակարգի հետ որևէ խաղաղ կարգավորում չի կարող լինել: Ալիևը չի կատարել հայկական կողմի հետ մինչ այս ստորագրած որևէ համաձայնություն: Իսկ այժմ նա բացահայտ առաջադրում է նվաճողական պլաններ Հայաստանի նկատմամբ, ընդգծում է ռազմական վերլուծաբան Միխայիլ Ալեքսանդրովը… Հենց որ հայկական կողմը համաձայնում է գեթ մի փոքր զիջման, Ադրբեջանը տեղնուտեղը առաջ է քաշում լրացուցիչ պահանջներ: Արդեն բանը հասել է նրան, որ Հայաստանից պահանջում են փոխել սեփական սահմանադրությունը: Ադրբեջանին դուր չի գալիս հղումը Հայաստանի անկախության հռչակագրին, Օսմանյան Թուրքիայում Հայոց ցեղասպանության հիշատակումը, նույնիսկ Արարատ լեռան պատկերը հանրապետության զինանշանում»:
Բաքուն շարունակում է պնդել արտերկրյա (էքստերիտորիալ) զանգեզուրյան տրանսպորտային միջանցքի ստեղծումը, որը Ադրբեջանը կկապի Նախիջևանի հետ, այնտեղից էլ՝ Թուրքիային: Հայաստանը համաձայն չէ դրան՝ համարելով, որ արտերկրյա գոտին կկտրի հարավը, Մեղրի քաղաքի հետ, երկրի մնացած մասից: Այդտեղով իրականացվում է Հայաստանի և Իրանի առևտուրը, ինչը Հայաստանի համար չափազանց կարևոր է Թուրքիայի և Ադրբեջանի տրանսպորտային շրջափակման պայմաններում: Մեղրիով է անցնում Իրան-Հայաստան գազամուղը, Մեղրիում նախատեսված է նավթամշակման գործարանի կառուցում, որը վերամշակելու է իրանական նավթը և մասամբ բենզին է արտահանելու Իրան: Նույն տեղում՝ Արաքս գետի վրա, սկսում է կառուցվել Մեղրու ՀԷԿ-ը (դա նույնպես Իրանն է կառուցում): Այսինքն՝ այդ շրջանը կենսականորեն կարևոր է Հայաստանի համար, և նա չի կարող թույլ տալ, որ իրեն բաժանի Ադրբեջանի կողմից վերահսկվող մայրուղին, որի հետ հարաբերություններն ավելի լավ վիճակում չեն, քան եղել են 1990-2020 թթ. ռազմական հակամարտության ժամանակ:
Առավել ևս, որ Ադրբեջանի իշխանությունները վերջին ժամանակներս պնդում են, թե Զանգեզուրը հին ադրբեջանական քաղաք է: Հետևաբար անհիմն չէ Հայաստանի այն մտավախությունը, որ միջանցքի կառուցումից հետո երկրի հարավը կընկնի Ադրբեջանի հսկողության տակ:
Հայաստանը Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների սառեցման և Արևմուտքի ակնհայտ անկարողության խորապատկերում գնում է Իրանի հետ մերձեցման: Երևան այցելեց Իրանի գերագույն հոգևոր առաջնորդի խորհրդական Քամալ Խարազին և հայտարարեց, որ Իրանը «ոչ մի պարագայում» չի հանդուրժի տարածաշրջանում աշխարհագրական սահմանների փոփոխությունները (իսկ արտերկրյա միջանցքի ստեղծումը հենց սահմանների փոփոխություն է): Իրանի ճանապարհների ու քաղաքային զարգացման նախարար Մեհրդատ Բազարփաշն ավելի հստակ արտահայտվեց. «Ադրբեջանի տարբեր պաշտոնատար անձանց հետ հանդիպումներում մենք նախօրոք հայտարարել ենք, որ համաձայն չենք զանգեզուրյան միջանցքի նախագծի իրականացմանը»:
Հայաստանը որպես զանգեզուրյան միջանցքի այլընտրանք է առաջարկում «Խաղաղության խաչմերուկ» նախագիծը, որը Հայաստանի հարավը կվերածի ազատ առևտրի գոտու, դրանից կկարողանան օգտվել Հայաստանը, Ադրբեջանը, Թուրքիան և Իրանը Հայաստանի հսկողության պահպանման պայմաններում: Իրանը պատրաստ է մասնակցելու այդ նախագծին, իսկ Ադրբեջանը՝ ոչ, քանի որ դրան ոչ մի կերպ չի արձագանքում: Ինչը դրդում է կասկածել, որ զանգեզուրյան միջանցքին Հայաստանի համաձայնելու դեպքում Ադրբեջանը դրանով կբավարարվի և չի փորձի իր հսկողության տակ առնել Հայաստանի տարածքները:
Իրանի համար, որը ճնշված է արևմտյան պատժամիջոցներից, բաց սահմանը բարեկամական Հայաստանի հետ մի տեսակ «պատուհան է դեպի Եվրոպա» կամ, ավելի ճիշտ, հետնամուտք: Ուստի Թեհրանը բանակցություններ է վարում Բաքվի ու Անկարայի հետ՝ փորձելով հասնել նրանց հրաժարմանը զանգեզուրյան միջանցքից: Այլ հարց է, թե կմիջամտի արդյոք Իրանը զինված հակամարտությանը, որը անխուսափելի է հայկական տարածքում Ադրբեջանի ուժային գործողությունների դեպքում:
Իհարկե, Իրանի հետ Հայաստանի հարաբերությունների սերտացումը կբարդացնի Արևմուտքի կողմից նրան աջակցելը, բայց առանց այդ էլ այդ աջակցությունն ընդամենը բարոյական է: Մանավանդ որ Արևմուտքը հեռու է, իսկ Իրանը՝ կողքին: Բացի այդ, Հայաստանում ուրիշ դաշնակից գտնելու հույսեր չեն երևում:
