Այս օրը՝ հունվարի 28-ը, Հայաստանի տոնացույցի օրերից մեկն է՝ Հայոց բանակի օրը, նրա կազմավորման 32-րդ տարեդարձը, որը 28 տարի նշվել է որպես տոնական օր, և 3 տարի է արդեն, ինչ հայտնի պատճառով վերածվել է սոսկ հիշատակի ու սգո օրվա, ինչպես և մնացած տոների մեծ մասը:
Ուրեմն ինչի՞ մասին գրել, Հայոց բանակի երբեմնի փառապանծ հաղթանակների՞, թե՞ անկման մասին: Երկար մտածելուց հետո որոշեցինք հիշատակել հենց այն զինվորներին, որոնք կռվում էին 2020 թ. աշնանը թուրք-ադրբեջանական բանակի դեմ և պարտություն կրեցին: Պարտություն կրեցին, որովհետև թիկունք չունեին, առջևում թշնամին էր, իսկ թիկունքում՝ մի հրամանատարություն, որի գլխավորը այդ պատերազմը սարքել էր հենց պարտության համար: Չկրկնենք այն ամենը, ինչ 3 տարի շարունակ ասվել ու գրվել է այս մասին, հիշենք միայն գլխավոր հրամանատարի հետևյալ խոսքը հենց պատերազմի առաջին օրերին. «Եկեք պայմանավորվենք, որ պարտվելու դեպքում մեզ պարտված չենք համարելու»: Այսօր իրեն պարտված չի համարում միայն ինքը՝ գլխավոր հրամանատարը, բայց պարտված, կոտրված, խեղճացած է ողջ հայ ժողովուրդը, քանի որ չի կարողանում հեռացնել իր պարտության գլխավոր մեղավորին ու վերականգնել մեր բանակի երբեմնի ուժը:
Կարծում ենք՝ 2020-ի՝ 44-օրյա պատերազմի զինվորներն ամենաողբերգականն էին ներկայիս Հայոց բանակի պատմության և առհասարակ մեր ողջ բազմադարյա պատմության մեջ, նրանք կատաղի պայքար էին մղում և իրենց կյանքն էին զոհում Հայրենիքի համար, մինչդեռ իրականում ուղարկվել էին բառի բուն իմաստով սպանդանոց, քանզի պատերազմի ելքը իրենց ճակատ ուղարկողին հայտնի էր հենց առաջին օրվանից:
Այս կապակցությամբ տեղին ենք համարում վերստին հրապարակել այդ պատերազմի մասին մի կարծիք, որը դրա տաք հետքերով հայտնել է իրերն իրենց անուններով կոչելուց չվախեցող մի անձնավորություն՝ Ռուսաստանի հրթիռային և հրետանային գիտությունների ակադեմիայի (РАРАН) տեղեկատվական քաղաքականության գծով փոխնախագահ, ռազմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսիոնալ զինվորական և բանիմաց վերլուծաբան, արդի աշխարհաքաղաքականության գիտակ Կոնստանիտին Սիվկովը:
«…Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի զինված ուժերի ընդհանուր ներուժը մոտ 5 անգամ զիջում էր Ադրբեջանի ընդհանուր ռազմական ներուժին: Ադրբեջանցիները ռազմական գործողությունները սկսեցին երկու ուղղությամբ՝ հյուսիսարևմտյան և հարավարևելյան: Ունենալով նման գերազանցություն՝ նրանք առաջին 7 օրերի ընթացքում կարողացան մեծ կորուստներով առաջանալ ընդամենը մի քանի կիլոմետր:
Դեմ առնելով Լեռնային Ղարաբաղի պաշտպանության երկրորդ գծի լեռներին՝ նրանք հասկացան,որ այլևս այդպես չեն կարող հարձակվել: Ուստի մի շաբաթ անց իրենց ուժերը վերախմբավորեցին՝ կենտրոնանալով միայն հարավարևելյան ուղղությամբ: Այստեղ նրանք 10-12 անգամ գերազանցող ուժեր կուտակեցին: Պատկերացրեք այս թվերը. ունենալով նման գերազանցություն՝ նրանք 30-40 կմ տարածությունը անցան մի ամսվա ընթացքում: Երբ ճեղքել էին պաշտպանության բոլոր գծերը և մտել օպերատիվ տարածություն, նրանք շարունակում էին բախվել հայերի կատաղի դիմադրությանը: Հայերը յուրաքանչյուր գյուղը, յուրաքանչյուր կիրճը, յուրաքանչյուր արահետը դարձնում էին հենակետ… Հենց միայն այդ ցուցանիշներով տեսանելի է, որ ադրբեջանցիներն ահռելի կորուստներ են կրել, որոնք Ալիևն անմիջապես գաղտնիացրել է (ըստ ՌԴ ԳՇ-ի հետախուզական վարչության տվյալների՝ խոսքը ադրբեջանական բանակի զինվորների և սպաների 25 000 անվերադարձ սանիտարական կորուստների (սպանվածներ) մասին է), նրանց ռեսուրսները, մասնավորապես զինամթերքի պաշարները, ամենից առաջ հրետանու, զգալի չափով ծախսված էին:
Իսկ այժմ ռազմաստրատեգիական նրբերանգները… Ադրբեջանը մեծ քանակությամբ համազարկային կրակի ռեակտիվ համակարգեր ուներ և հրետանի՝ հրաձգության 50-90 կմ հեռահարությամբ: Հայկական կողմի դաշտային հրետանու առավելագույն հեռահարությունը 15-20 կմ էր: Ադրբեջանցիները մոտ 50-70 անօդաչու թռչող սարքեր ունեին, որոնք գնել էին արտասահմանից: Դրանք ցույց էին տալիս հրետանուն հրաձգության նպատակային թիրախները: Հայերն անօդաչուներ չունեին: Նրանք օգտագործում էին համակարգեր, որոնք հնարավորություն էին տալիս միայն ցածր ճշգրտությամբ որոշելու (հակառակորդի) մարտկոցը կրակոցից հետո: Այսպես կոչված հրետանային հետախուզության համակարգեր: Ադրբեջանցիները կարողանում էին խոր կրակային հարվածներ հասցնել, իսկ հայերը չէին կարողանում պատասխանել: Նրանք կարող էին հարվածներ հասցնել միայն իրենց հրետանու հեռահարության սահմաններում, այն էլ ստիպված էին կիրառել հետախուզության արվեստը, որպեսզի ցույց տային հրետանուն, թե որ կողմը կրակել: Եթե առաջին օրերին ադրբեջանցիները ցույց էին տալիս, թե ինչպես են գործում անօդաչուները, ինչպես են ոչնչացնում թիրախները, ապա հետագայում այդ ամենը դադարեց, որովհետև այդ անօդաչուներից ոչինչ չմնաց. 60-ից 46-ը ոչնչացված էին:
Եթե ադրբեջանցիները անօդաչուների դեմ պայքարի բավարար քանակությամբ ՀՕՊ միջոցներ ունեին, ապա Լեռնային Ղարաբաղը պաշտպանության ամբողջ երկարությամբ ընդամենը վեց «Շիլկա» տիպի ավտոմատ ինքնագնաց թնդանոցներ ուներ: Գումարած, իմ ենթադրությամբ, ևս տասը: Եվ ահա այդ սարքավորումները՝ հրաձգության 2-2,5 կմ հեռահարությամբ, ոչնչացրել են ադրբեջանական անօդաչուների երեք քառորդը: Դրանից հետո դրոնների գործողությունները դադարեցվեցին:
Ադրբեջանի զինված ուժերը 100 ժամանակակից Т-90 տանկեր ունեին, իսկ հայկական կողմը՝ միայն մեկ հատ: Հայերի մնացած տանկերը առաջին մոդիֆիկացիայի Т-72 էին, որոնք Т-90-ների դեմ կարող են կռվել միայն շատ բարենպաստ պայմաններում:
Ընդհանուր հաշվով հայկական կողմը մոտ 200 տանկ ուներ, ադրբեջանական կողմը՝ 444: Պարզապես համեմատեք այս թվերը:
Ես միայն մի բան կարող եմ ասել. ղարաբաղյան զորքերի հրամանատարական կազմի և՛ օպերատիվ արվեստը, և՛ տակտիկական հմտությունը գերագույն է: Գերագույն խիզախություն: Այն պայմաններում, որ կռվել են նրանք, ադրբեջանցիների ունեցած ուժերի և միջոցների այն հրեշավոր գերակշռության պարագայում, հայերը զանգվածային հերոսության հրաշքներ են ցույց տվել: Ես այլ բան չեմ կարող ասել:
Թուրքական զինվորականները զինյալներ էին ուղարկել Սիրիայի Իդլիբի կաթսայից, որպեսզի նրանք հավասար դիմադրություն ցույց տային ղարաբաղյան մարտիկներին: Այդ զինյալները նշանակալի մարտական փորձ ունեին, ինչպես նաև իսլամի մոլեռանդ հավատ: Առաջին օրերին մարտի դաշտ է նետվել մոտ 300-400 մարդ, որոնցից 50-ը զոհվել են առաջին իսկ օրը: Դրանք ահռելի կորուստներ են, և դա արել են հայկական բանակի զինվորները:
Քաջ հայտնի է, որ թուրքական զինվորականները մասնակցել են և՛ անօդաչուների, և՛ ադրբեջանական զորքերի կառավարմանը:
«Ադրբեջանը բախվեց օրեցօր աճող դիմադրությանը: Շուշիում ադրբեջանցիների ներխուժումից քաղաքի արվարձաններ մինչև լիակատար գրավումը անցել է երեք օր: Հայաստանն իր ունեցած ուժերով արել է անհնարինը: Հայերը ադրբեջանական գրոհը հետ են մղել տարածքների և մարդկանց նվազագույն կորուստներով: Ֆենոմենալ իրողություն, որը, կարծում եմ, դեռ հիմնավորապես կուսումնասիրի ռազմական գիտությունը»…
