Գրախոսականի փոխարեն
Չեմ հիշում, երբ և ումից էի տեղեկացել, որ 1921 և 1922 թ Հայաստանի հանրապետությու այցերի ընթացքում իրենց որդիական պարտքը խոնարաբար կատարել են սփյուռքահայ մեր բարեկամներ, տեր և տիկին Վահագն և Անի Քիւփելեանները գրականության և արվեստւի թանգարանին հանձնելով Վահագնի մոր՝ Սիրան Սեզայի (Սիրան Զարիֆեան) ամբողջական գրական ժառանգությունը:
Եվ ահա սեղանիս վերջինիս նամականիի առաջին հատորն է երևելի գրող, խմբագիր, հասարակական գործիչ Վահէ - Վահեանի և ճանաչված, գրող մտավորական Անդրանիկ Ծառուկյանի հետ նրա նամակագրության ընդգրկումով:
Դեռ մանկության տարիներից լսել էի, որ ուրիշի անձնական նամակները չի կարելի կարդալ: Բայց հավատացնում եմ ձեզ, որ սա այդ դեպքը չէ: Այդ նամակների մասին հենց մեկնարկային խոսքում ընթերցողի առջև ուշագրավ բացահայտումներ է անում հանճարեղ հայորդի Գևորգ Եազըճեանը, ով ծանոթագրել, թարգմանել ու հրատարակության է պատրաստել նամականին, որը ունենալու է շարունակություն ու լույս աշխարհ են գալու երեք հատորներ ևս: Նրա հավաստմամբ Սեզայի սկզբունքայնությունը կրքոտ էր, նրա օգտագործաց կետադրությունը ազատ, հաճախ խոցելի: Նամակները գրվել են երեք լեզուններով՝ հայերեն, անգլերեն, ֆրանսերեն, ինչն էլ վկայում է նրա և շրջապատի լայն ճանաչողական իմացության մասին: Նամակներից ծորող սերը ծրարներ է մտել առանց տողատակերի և ծածկագրերի, փոխադարձաբար ստորագրվելով է՝ համբույներով, կարոտալի համբույներով...: Համանման հնչեղություն, պարզություն ու ազատություն ունեն տիկին Սեզայի գրած և ստացած նամակները: Այդ անմիջականության մեջ մեզ են հառնում ցեղասպանություն ապրած, տագնապած մտավորականի հոգեցունծ կերպարներ նրանց տառապանքն ու ապրումները, կապված հատկապես ծննդավայչրի և մերձավորների կորստի հետ: Այդ առթիվ հայերին հասցեագրված նամակները ավելի խոեսուն են և ուսանելի, թեև մենք վաղուց արդեն մոռացել ենք պատմությունից դասեր առնելու անհրաժեշտության մասին: Երբ ուսումնասիրելով հասա հավելվածին և ընթերցում էի Վահէ - Վաեանի և Անդրանիկ Ծառուկյանի գրված մահախոսականները ՍԵզայի մահվան կապակցությամբ, ինձ թվում էր նրանց գրպանից դուրս են գալիս ծրարներ, որոնք օդում բացվում են ու նամակները ժապավենի նման սահում են նրանց աչքերի առջևով ու հասնում ներկաներին: Դա հիսուն տարի առաջ է եղել: Գրում էի այս տեղերը և միանգամից հիշեցի, որ նույն տարում, տասնյոթ տարեկան հասակում կորցրել եմ լուսահոգի մայրիկիս ու մայր բառը ինձ համար դարձել է համարժեք կարոտ և սպասում բառերին, որոնք էլ շատ-շատ են տիկին ՍԵզայի նամակներում, հաժախ դրանք հասնում են պոեզյայի նրբերանգության ու հնչեղության: Նամակները զուրկ են բամբասանքից, հանրային բնույթի քնարկումից, բայց շատ խոսուն են ու պատշաճ են ներկայացնում սփյուռքահայ մտավորականության այն տարիների միջավայրը:
Ընդօրինակման առժանի են Սեզայի ձեռքով գրված ինքնակեսագրական վեպի ուրվագիծը և մոր ու իրեն ընտանեկան տոհմածառերը: Ավելորդ չեմ համարում նշել, որ գրքի պատմագիտական և ճանաչողական արժեքը յուրովի են ընդգծում 200 ավելի էջեր զբաղեցնող ծանոթագրությունները և տեղանուների ծավալուն ցանկը: Կարծում եմ առժե ընթերցողը իմանա որ հրատարակման այս շնորհալի գործը իրագործել է ,Հայաստանե հրատարակչությունը (Տնօրեն, բ.գ.թ. Վահագն Սարգսյանը):
Հարգարժան ընթեցող ես սիրով սպասում եմ նամականիի շարունակությանը: Կարծում եմ զուր չի լինի այս ուշագրավ աշխատության ընթերցանության վրա ծախսվաց ձեր ժամանակը, իսկ տիտղոսաթերթը հուշում է, որ նամականին հասցեագրված է գրականագետներին, սփյուռք հայրենիք առընչություներով զբաղվողներին և ընթերցող լայն հանրությանը:
Վաղարշակ Ղորխմազյան
