Նախաբան

Ռուսաստանի Դաշնության արտաքին գործերի նախարարության հայտարարությունը, «կապված Լեռնային Ղարաբաղի իրավիճակի հետ», հայտնվեց հուլիսի 15-ին: Օրը պատահական չէ: Այդ օրը նշանակված էր Նիկոլ Փաշինյանի և Իլհամ Ալիևի հանդիպումը Շառլ Միշելի միջնորդությամբ (այսինքն՝ բրյուսելյան ձևաչափը): Գագաթնաժողովի նախօրեին էլ ծավալուն (փաստացի) ծրագրային հարցազրույցով հայ-ադրբեջանական կարգավորման մասին «Ամերիկայի ձայնի» հետ հանդես եկավ Արմեն Գրիգորյանը՝ Հայաստանի ԱԽ քարտուղարը: Մոսկվան որոշեց խախտել դադարը և հրապարակային շարադրել իր տեսլականը: Մեր կարծիքով՝ առավել կարևոր էր երեք թեզ:          

1. Ռուսաստանը փաստորեն ձերբազատվում է Հայաստանի կողմից տարածքային զիջումների պատասխանատվությունից: Հենց դրանով է սկսվում ԱԳՆ-ի հայտարարությունը. «2022թ. հոկտեմբերին և 2023թ. մայիսին Եվրամիության հովանու ներքո անցկացված գագաթնաժողովներում Հայաստանն ընդունել է Լեռնային Ղարաբաղը որպես Ադրբեջանի տարածքի մաս։ Մենք հարգանքով ենք վերաբերվում հայկական ղեկավարության ինքնիշխան որոշմանը…»: Այսինքն՝ նա էլ պատասխանատու է առաջին հերթին, եթե դիվանագիտական լեզուն թարգմանենք ռուսերենի: Միաժամանակ Մոսկվան Երևանի նման համաձայնությունը համարում է այն հիմնարար պայմանների արմատական փոփոխություն, որոնց վրա էր հիմնվել 2020 թ. նոյեմբերի 9-ի Պուտին-Ալիև-Փաշինյան հայտարարությունը, այսինքն՝ սկզբնական ստատուս-քվոն, որ ստեղծվել էր անմիջապես երկրորդ ղարաբաղյան պատերազմից հետո:

2.  Այս պայմաններում Ռուսաստանը հարկ է համարում սևեռվել մեկ մասնակի և մեկ ընդհանուր խնդրի վրա: Մասնակին «Լեռնային Ղարաբաղի նորմալ կենսագործունեության վերականգնումն» է: Առանց ամենայն կարգավիճակային բարդությունների, մաքուր «մարդասիրական»: Ընդհանուրը Ադրբեջանի և Հայաստանի խաղաղության պայմանագրի հանաձայնեցումն  է: Մոսկվայում շատ լավ հասկանում են, որ որևէ խաղաղություն (առհասարակ որևէ փաստաթուղթ) Կովկասի մասին առանց իր մասնակցության՝ ուժեղ հարված է իր ջանքերին, կերպարին, հեղինակությանը: Եվ, իհարկե, լավ է դրանից խուսափելը: Այսօր արդեն ուշ է քննարկել, թե ինչն է թերի արվել և ով է դրա մեղավորը, պետք է փրկել իրավիճակը: Դեռևս անդառնալիության կետը չի անցել, պետք է հետ խլել նախաձեռնությունը: Արևմուտքը, միևնույն է, շնորհակալություն չի ասի նրա գործողությունների համար՝ սկսած 1994 թ. մայիսի 12-ի Համաձայնությունից մինչև Եռակողմ համաձայնությունները (ոչ միայն 2020 թ. նոյեմբերի 9-ի, այլև 2021-2022 թթ. ստորագրվածների): Նահանգների և ԵՄ-ի նպատակը ուրիշ է. օգտվելով ՌԴ-ի «թնջուկից» Ուկրաինայում՝ դուրս մղել նրան Անդրկովկասից, Դնեստրից, այնուհետև ամենուրեք:

3. Մնում է միայն մեկ հարց: Ե՛վ Բաքվի, և՛ Երևանի համար շատ բան ԱԳՆ-ական հայտարարության խիտ տեքստում փաստորեն անընդունելի է: Ադրբեջանը շտապում է վերջնականապես փակել ղարաբաղյան գեշտալտը [ամբողջությունը] և ցանկալի է՝ առանց առանձնապես զիջումների ու նրբությունների: Հայաստանը, չունենալով ռեսուրսներ «հանուն Արցախի» պայքարի համար, կուզենար պատասխանատվությունը թողնել Ռուսաստանին (տե՛ս Գրիգորյանի մանրամասն հարցազրույցը): Բարդ պայմաններ: Ուստի Մոսկվայի մտադրությունները բաց թողածը լրացնելու հուսահատ փորձ են թվում: Դրա համար շանսեր կան: Առայժմ կան:

Աղբյուրը