Ապրիլի11-ին Անդրկովկասից ողբերգական նորություններ  ստացվեցին: Այդ օրը Հայաստանի տարածքում հայ և ադրբեջանցի զինվորների բախումներ տեղի ունեցան, որոնց հետևանքով երկու կողմն էլ անդառնալի կորուստներ կրեցին: Այդ էսկալացիան հերթական անգամ վկայում է, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը դեռևս հեռու են իսկական զինադադարից: Ավելին, ներկայումս հայ-ադրբեջանական հակամարտությունն աշխարհագրորեն դուրս է եկել Ղարաբաղի սահմաններից, իսկ քաղաքական առումով երկու անդրկովկասյան երկրների հակամարտությունը սերտ միահյուսվել է համընդհանուր աշխարհի վերաձևմանը:

Բառացիորեն հայ և ադրբեջանցի զինվորականների բախումից մի օր առաջ՝ ապրիլի 10-ին, ամերիկյան Politico պարբերականում Հայաստանի և Ադրբեջանի նկատմամբ Եվրամիության քաղաքականության մասին հետաքրքիր նյութ հրապարակվեց (EU’s hopes of using Azerbaijan as a gas station at risk of exploding): Եվրամիության արտաքին քաղաքականության գերատեսչության աշխատակիցներից մեկը, անանուն մնալու  պայմանով, մեկնաբանել է Ադրբեջանի բացասական վերաբերմունքը Հայաստանի տարածքում տեղակայված ԵՄ առաքելությանը.

«Մենք Բաքվի հետ այլ սցենարի հույս ունեինք։ Մենք Ադրբեջանին ենք փոխանցում պարեկային ծառայության և այլոց վերաբերյալ բոլոր համապատասխան տեղեկությունները, քանի որ որևէ խնդիր չենք ուզում»:

Այս խոստովանությունը կարելի է սենսացիոն համարել: Եվրոպացի պաշտոնյայի խոսքով ստացվում է, որ ԵՄ առաքելությունը զբաղվում է լրտեսությամբ Ադրբեջանի օգտին: Հետևաբար ԵՄ-ն ի սկզբանե չեզոք դիրք չի ունեցել երկու երկրների հակամարտությունում: Դրան ավելացնենք նաև առավել կարևոր հանգամանքներ, որոնք բացահայտում են եվրոպական քաղաքականության էությունը Անդրկովկասում: Նախ՝ թե՛ ԵՄ-ն, թե՛ նրան անդամ երկրները չեն պատրաստվում Լեռնային Ղարաբաղը անկախ պետություն կամ Հայաստանի տարածք ճանաչել: Եվրոպական քաղաքական գործիչների համար Շուշին և Ստեփանակերտը Ադրբեջանի նույնպիսի քաղաքներ են, ինչ Գյանջան կամ Շամախին: Երկրորդ՝ 2022 թ. ի վեր Եվրոպական միությունը և Ադրբեջանը ԱՄՆ-ի հավանությամբ աշխուժացրել են համագործակցությունը էներգետիկայի ոլորտում: ԵՄ-ն ցանկանում է Ադրբեջանի օգնությամբ նվազեցնել իր կախվածությունը ռուսական էներգակիրներից:

Անշուշտ, հայ եվրոատլանտիստները ջանում էին ամեն կերպ փառաբանել ԵՄ-ի և նրա առաքելության դերը, որոնք իբրև թե զսպում են Ադրբեջանին: Սակայն ապրիլի 11-ի դեպքերը ցայտուն կերպով ցույց տվեցին, որ ԵՄ առաքելությունը որևէ կարգին բան չէր կարող ձեռնարկել: Դա հերքելու ճար չունենալով՝ հայ եվրոատլանտիստները սկսում են գլուխ տանել՝ մատնանշելով Ռուսաստանի և Ադրբեջանի բացասական վերաբերմունքը ԵՄ առաքելությանը: Դրանով է զբաղվում նաև եվրոպացի պաշտոնյան Politico-ին մեկնաբանություն հաղորդելիս.

«Ադրբեջանը և Ռուսաստանը հիմնականում նույն բանն են ասում, թե ԵՄ առաքելությունը ռազմա-հետախուզական գործողություն է դիտորդության քողի տակ… Նրանք հենց սկզբից փորձում էին վարկաբեկել առաքելությունը, որը բացառապես քաղաքացիական է ու չզինված, և մենք գրեթե ոչինչ չենք կարող անել»:

Հայտնի է, որ կիսաճշմարտությունը ստի վատագույն տեսակն է: Ապրիլի 11-ի իրադարձություններն ապացուցեցին ԵՄ առաքելության անպիտանիությունը:

Ընդ որում, Ադրբեջանը և Ռուսաստանը քննադատում էին առաքելությունն իրենց պատճառներով: Պաշտոնական Բաքում ձգտում է հեռանկարում Հայաստանը վերաձևավորել որպես «Արևմտյան Ադրբեջան», որպեսզի մեկընդմիշտ լուծի «հայկական հարցը»: ԵՄ-ն էլ հավասարակշություն է պահպանում՝ ցուցադրելով բարեհաճությունը պաշտոնական Բաքվին, բայց և չվանելով հայ եվրոատլանտիստներին: Ստացվում է, որ ԵՄ-ի գաղտնի քաջալերմամբ Ադրբեջանն աստիճանաբար կրծում է Հայաստանի տարածքները: Ինչպես գիտենք, եվրոպական երկրները մտադիր չեն Հայաստանի նկատմամբ Ադրբեջանի վարած քաղաքականության դեմ խիստ տնտեսական պատժամիջոցներ սահմանել: Եվրախորհրդարանի բանաձևերը և որոշ քաղաքական գործիչների ճամարտակությունները (հատկապես Ֆրանսիայից) չի կարելի լուրջ միջոց համարել Ադրբեջանի դեմ:

Իսկ Ռուսաստանն իրավացիորեն ԵՄ առաքելությունը համարում է ապակառուցողական ուժ, որը ցանկանում է Հայաստանի տարածքն օգտագործել հակառուսական և հակաիրանական նախագծերում: Չմոռանանք, որ եթե Ադրբեջանը բռնակցի Սյունիքը, Իրանը կհայտնվի թշնամական թուրք-սուննիական օղակում: Կոպիտ ասած՝ թուրք-ադրբեջանական տանդեմը կրակում է Հայաստանի վրա, բայց թիրախը Իրանն է: Պատահական չէ, որ առճակատումից հետո Ադրբեջանում Թուրքիայի դեսպանության նախկին կցորդ, պաշտոնաթող գեներալ-մայոր Յուջել Քարաուզը հայտարարեց.

«Իրանը, որ թե՛ Հայաստանի, թե՛ Ադրբեջանի հարևանն է, փոխանակ չեզոք լիներ, ռազմավարական գերակայությունը տվել է Հայաստանին: Իրանն ամենայն քաղաքական, դիվանագիտական, ռազմական աջակցություն է ցույց տալիս Հայաստանին: Երևում էր, որ այսօրվա սադրանքում իրանական զենք է կիրառվել: Սադրանքը սկսվելուն պես և մինչև հիմա իրանական անօդաչուները հետախուզական աշխատանք են կատարում Ադրբեջանի, Հայաստանի և Իրանի սահմանին: Դա ապացույց է, որ նրանք պայմանավորվածություն ունեն: Չնայած այն հանգամանքին, որ հրադադարը կնքելուց հետո անցել է 30 ամիս, Հայաստանը չի կատարում իր խոստումները, երկդիմի խաղ է խաղում և մտադիր չէ խաղաղության պայմանագիր  կնքել: Հայաստանը փորձում է օգուտ քաղել ստեղծված իրավիճակից… Ես վստահ եմ, որ Հայաստանը կրկին կզգա երկաթե բռունցքն իր գլխին և կձգտի արագ ստորագրել խաղաղության համաձայնությունը»:

Պաշտոնաթող թուրք զինվորականը տարօրինակ տրամաբանություն ունի: Իրանից չեզոքություն պահանջելով՝ նա հայտարարում է Ադրբեջանին Թուրքիայի աջակցության մասին: Ուշադրություն դարձնենք, որ ադրբեջանական քարոզչությունը նպատակաուղղված մեղադրում է Հայաստանին այն բանի համար, որ նա իբր անօդաչու է ձեռք բերել Իրանից: Այս մեղադրանքը շատ տարօրինակ է, եթե հաշվի առնենք, որ Նիկոլ Փաշինյանի կառավարության համար գերակա գործընկերներ են ԱՄՆ-ն, ԵՄ-ն և Մեծ Բրիտանիան: Հայաստանի ընդդիմադիր ուժերի մեջ է ձևավորված այն գիտակցությունը, որ պետք է զարգացնել հարաբերությունները Իրանի հետ: Էսկալացիայից մի օր առաջ՝ ապրիլի 10-ին, Իրանի Shargh թերթում հարցազրույց հրապարակվեց Հայաստանի ազգային անվտանգության ծառայության նախկին տնօրեն, «Հայրենիք» կուսակցության առաջնորդ Արթուր Վանեցյանի հետ: Այդ զրույցում հայ ընդդիմադիր քաղաքական գործիչը խոսում է Մոսկվա-Երևան-Թեհրան աշխարհաքաղաքական առանցքի ստեղծման մասին: Իհարկե, տվյալ դեպքում դա սոսկ առանձին քաղաքական գործչի կարծիք է: Սակայն պետք է հաշվի առնել, որ այժմ մենք կարող ենք խոսել ռուս-իրանական հարաբերությունների ամրապնդման մասին: Ընդ որում, եթե Ռուսաստանի ու Իրանի հետ Արևմուտքի հակամարտությունում Թուրքիան ձևացնում է, թե չեզոքություն է պահպանում, ապա Ադրբեջանը, ի դեմս իր ԶԼՄ-ների, միանշանակ հանդես է գալիս Մոսկվայի ու Թեհրանի դեմ, այսինքն՝ հօգուտ առկա աշխարհակարգի՝ ԱՄՆ-ի գլխավորությամբ:

Ուստի անհիմն չէ Բաքվի ակնկալությունը, որ պետք եղած դեպքում իրենց կօգնի Արևմուտքը: Եվ դրա համար ծանրակշիռ հիմքեր կան: Ապրիլի 2-ին եռօրյա այցով Բաքու ժամանեց ԱՄՆ առևտրի նախարարի համաշխարհային շուկաների գծով օգնական և Արտաքին առևտրի ծառայության տնօրեն Արուն Վենքաթարամանը: Ապրիլի 3-ին Վենքաթարամանը մասնակցեց ամերիկա-ադրբեջանական «Կանաչ էներգիա» համաժողովին, որտեղ նա նախագահում էր Ադրբեջանի էներգետիկայի փոխնախարար Էլնուր Սոլթանովի հետ: Ըստ Բաքվում ԱՄՆ դեսպանության տեղեկատվության՝ այդ համաժողովին մասնակցել են 9 ամերիկյան ընկերություններ: Ելույթ է ունեցել նաև Վենքաթարամանը՝ հայտարարելով.

«Այս համաժողովը կարևոր է, քանի որ դուք կարող եք անմիջականորեն լսել ամերիկյան ընկերություններին, որոնք շահագրգռված են Ադրբեջանում կանաչ էներգետիկայով: ԱՄՆ առևտրի նախարարությունը և մասնավոր հատվածը պատրաստ են օգնել Ադրբեջանին էկոլոգիապես մաքուր էներգիայի ոլորտում նպատակներին հասնելու համար… Նախագահ Բայդենը պարտավորվել է հավակնոտ գործողություններ ձեռնարկել կլիմայի փոփոխությունների դեմ պայքարում և 2050 թվականին Միացյալ Նահանգները դնել զրոյական արտանետումների ուղու վրա: Այդ վարչակազմը գործարկել է կլիմայի փոփոխությունների խնդրի լուծման համակարգված համապետական մոտեցումը»:

Նույն ոգով ելույթ ունեցան համաժողովում նաև Ադրբեջանում ԱՄՆ-ի գործերի ժամանակավոր հավտարմատար Գուգո Գևարան և ԱՄՆ առևտրի նախարարության Եվրասիայի գծով խորհրդական Հիզեր Բիրնսը:

Հաջորդ օրը՝ ապրիլի 4-ին, Վենքաթարամանը Ադրբեջանի էկոնոմիկայի առաջին փոխնախարար Էլնուր Ալիևի հետ քննարկեց համագործակցությունը տնտեսության, ֆինանսների, էներգետիկայի և տեխնոլոգիաների ոլորտներում: Այդ հանդիպման ընթացքում էլ հայտարարվեց, որ ԱՄՆ-ն ադրբեջանական տնտեսության մեջ ավելի քան 18 մլրդ ԱՄՆ դոլար է ներդրել:

Ամերիկյան դեսպանությունն էլ Բաքվում ծանուցել է, որ Վենքաթարամանը, բացի Ադրբեջանից, կայցելի նաև Թուրքիա, Հայաստան և Վրաստան: Եվ իրոք, ապրիլի 7-ին ամերկացի պաշտոնյան բանակցություններ վարեց Հայաստանի Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանի հետ: Ի՞նչ են նշանակում այս այցերը:

Այս չորս երկրներից Թուրքիան անմիջականորեն ՆԱՏՕ-ի կազմում է և թեկուզ կամակոր, բայց և այնպես ԱՄՆ-ի դաշնակցի կարգավիճակ ունի: Ադրբեջանը, որ աշխուժացրել է տնտեսական համագործակցությունը ԱՄՆ-ի հետ, Թուրքիայի եղբայրական երկիրն է: Իսկ Վրաստանը խիստ կախված է ինչպես ԱՄՆ-ից, այնպես էլ թուրք-ադրբեջանական տանդեմից: Հանրագումարում, ԱՄՆ-ի տեսանկյունից, տարածաշրջանային  դասավորությունում Հայաստանին վերապահված է թուրք-ադրբեջանական տանդեմի տնտեսական և քաղաքական հավելվածի դերը, քանզի Վաշինգտոնը որևէ մեծ Հայաստան Ղարաբաղի, Նախիջևանի և Արևմտյան Հայաստանի հետ չի ստեղծելու: Եվ այսուհանդերձ Անդրկովկասի համար ամենավտանգավորը պետք է համարել Հայաստանի և Ադրբեջանի հետ ԱՄՆ-ի ռազմական համագործակցության հետևանքները: Ապրիլի 7-ին Հայաստանի պաշտպանության նախարարությունը հաղորդեց, որ ապրիլի 5-7-ը Հայաստան է այցելել Եվրոպայում ԱՄՆ ցամաքային զորքերի հրամանատարության շտաբի պետի տեղակալ - վարժանքների և պատրաստության գծով վարչության պետ, բրիգադի գեներալ Պատրիկ Էլլիսի գլխավորած պատվիրակությունը: Նշված է, որ ՀՀ պաշտպանության նախարարության ներկայացուցիչների հետ ամերիկացի այցելուն քննարկել է անձնակազմի պատրաստության, համատեղ վարժանքների անցկացման, փորձի և գիտելիքների փոխանակման հնարավորությունները: Բացի այդ, ամերիկացի պատվիրակները այցելել են ուսումնական զորամասեր և ՊՆ խաղաղապահ բրիգադի «Զառ» ուսումնական կենտրոն: Մեր կողմից նշենք, որ եթե ԵՄ առաքելությունն է անգամ տեղեկություններ փոխանցել Ադրբեջանին, ապա առավել ևս ամերիկացի զինվորները կարող էին տեսածի մասին տեղեկություններ հաղորդել Բաքվին:

Երեք օր անց՝ ապրիլի 10-ին, Հայաստանի պաշտպանության նախարար Սուրեն Պապիկյանը աշխատանքային այցով մեկնեց Բրյուսել: Ապրիլի 11-ին, երբ տեղի ունեցավ սահմանային առճակատումը, նա այցելեց ՆԱՏՕ-ի՝ Եվրոպայում միավորված դաշնակցային ուժերի գերագույն հրամանատարության շտաբ: Հետաքրքիր զուգադիպությամբ նույն էսկալացիայից մի օր առաջ՝ ապրիլի 10-ին, Հայաստանի Սյունիքի գծով ընդդիմախոսները նույնպես Արևմուտքում էին: Այդ օրը Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարությունը հաղորդեց, որ ՊՆ փոխնախարար, ռազմա-օդային ուժերի հրամանատար, գեներալ-լեյտենանտ Ռամիզ Թահիրովը աշխատանքային այցով գտնվում է ԱՄՆ-ում: Այդ պահին հայտնի էր, որ Թահիրովը բանակցություններ է վարել ԱՄՆ ՌՕՈՒ-ի հրամանատար, բանակի գեներալ Չառլզ Բրաունի հետ, որոնց ներկա է եղել ԱՄՆ-ում Ադրբեջանի դեսպան Խազար Իբրահիմը: Բանակցությունների ընթացքում կողմերը քննարկել են ռազմական համագործակցության և տարածաշրջանային անվտանգության հարցեր: Այդ ժլատ դարձվածքների տակ թաքնված է Թեհրանի դեմ Բաքվի և Վաշինգտոնի գործողությունների համակարգումը, քանի որ պետդեպարտամենտի պաշտոնական ներկայացուցիչ Նեդ Փրայսը վերջին ամիսներին երկու անգամ հայտարարել է Իրանի հետ հակամարտությունում ԱՄՆ-ի կողմից Ադրբեջանին աջակցելու մասին: Բացի այդ, հարկ է ընդգծել, որ  ՌՕՈՒ հրամանատարների բանակցությունները խոսում են ԱՄՆ-ի և Ադրբեջանի ռազմական համագործակցության մակարդակի բարձրացման մասին: Մի խոսքով, նախագահ Բայդենը հենց այնպես չի 2022 թ. հունիսին երկարաձգել 907-րդ փոփոխության արգելքը Ադրբեջանի նկատմամբ:

Այսպիսով, ինչպես տեսնում ենք,  մինչ Հայաստանի պաշտպանության նախարարը Բրյուսելում էր, Ադրբեջանի ռազմաօդային ուժերի հրամանատարը բանակցություններ էր վարում ԱՄՆ-ի՝  այն երկրի ռազմաօդային ուժերի հրամանատարի հետ, առանց որի չէր լինի ՆԱՏՕ-ն: Ի լրումն՝ Ադրբեջանի ամենամերձավոր դաշնակից Թուրքիան նույնպես ՆԱՏՕ-ի կազմում է: Հետևաբար քանի դեռ ԱՄՆ-ն, երկարացնելով 907-րդ փոփոխության արգելքը, տնտեսական, էներգետիկ և ռազմական համագործակցություն է ծավալում Ադրբեջանում, իսկ ԵՄ առաքելությունը տեղեկություններ է հաղորդում Բաքվին կամ պարզապես ոչինչ չի անում, Հայաստանի իշխանությունները սիրահետում են ՆԱՏՕ-ի հետ՝ վտանգի տակ դնելով Իրանի հետ հարաբերությունները, ինչը եվրոատլանտիստների և թուրք-ադրբեջանական տանդեմի գլխավոր նպատակն է:

Պյոտր Մակեդոնցև

Աղբյուրը՝ EA Daily

 Հ.Գ. Նկարում՝ Ադրբեջանի ՌՕՈՒ-ի հրամանատար Ռամիզ Թահիրովը, ԱՄՆ-ում Ադրբեջանի դեսպան Խազար Իբրահիմը և ԱՄՆ ՌՕՈՒ-ի հրամանատար Չառլզ Բրաունը, 2023 թ. ապրիլի 10: