1939 թվականից ի վեր Թուրքիայի ամենակործանարար երկրաշարժը լուրջ հարցեր է առաջացրել այն մասին, թե հնարավոր էր արդյոք խուսափել նման մասշտաբային ողբերգությունից եւ արդյոք նախագահ Էրդողանի կառավարությունը կարող էր ավելին անել կյանքեր փրկելու համար, գրում է BBC News-ը:
«Առաջիկայում ընտրություններն են, վտանգված է նրա ապագան 20 տարի իշխանության ղեկին մնալուց հետո, իսկ ազգային միասնության նրա կոչերն անուշադրության են մատնվել»,-գրում է բրիտանական լրատվամիջոցը։
Ընդ որում, ինչպես նշում է BBC-ն, նա կատարվածի համար մեղադրում է ճակատագրին։
Լրատվամիջոցը մեջբերում է Էրդողանի խոսքը․ «Դա ճակատագրի ծրագրի մի մասն է»։
«Թուրքիան գտնվում է խզվածքի երկու գծերի վրա, եւ երկրաշարժերին վերաբերող շինարարական նորմերը գործում են ավելի քան 80 տարի։ Բայց անցյալ երկուշաբթի տեղի ունեցած կրկնակի երկրաշարժը շատ ավելի ուժեղ էր 1939 թվականից ի վեր։ 7,8 բալ ուժգնությամբ առաջին երկրաշարժը գրանցվել է ժամը 04:17-ին, որին հաջորդել է եւս մեկ 7,5 բալ ուժգնությամբ երկրաշարժ՝ դեպքի վայրից տասնյակ մղոն հեռավորության վրա:
Դա պահանջում էր լայնածավալ փրկարարական գործողություն, որը ներառում էր Թուրքիայի 81 նահանգներից 10-ը:
Բայց որոշ ժամանակ պահանջվեց պատասխան գործողություններ ձեռնարկելու համար, եւ որոշ գյուղեր մի քանի օրվա ընթացքում հնարավոր չէր հասնել: Ի վերջո ժամանեց ավելի քան 30 000 մարդ՝ մասնագետներ, կամավորներ, ինչպես նաեւ թիմեր շատ այլ երկրներից:
Ավելի քան 6000 շենք է փլուզվել, եւ Թուրքիայի՝ աղետների դեմ պայքարի վարչության աշխատակիցները եւս տուժել են երկրաշարժերից։
Թուրքիան երկրաշարժերի ավելի մեծ փորձ ունի, քան գրեթե ցանկացած այլ երկիր, բայց ոմանք կարծում են, որ այս անգամ քաղաքականությունը խանգարեց:
1999-ի օգոստոսին տեղի ունեցած վերջին խոշոր երկրաշարժից հետո օպերացիան ղեկավարում էին զինված ուժերը, բայց Էրդողանի կառավարությունը ձգտում էր սահմանափակել նրանց իշխանությունը թուրքական հասարակության մեջ:
Դրա փոխարեն այժմ այդ դերը կատարում է Թուրքիայի քաղաքացիական աղետների դեմ պայքարի վարչությունը՝ 10-15 000 հաստիքով, որին օգնում են ոչ կառավարական խմբերը, օրինակ՝ Akut հիմնադրամը, որն ունի 3000 կամավորներ։
Էրդողանը խոստովանել է, որ որոնողական աշխատանքներն այնքան արագ չեն եղել, որքան ցանկանում էր կառավարությունը, չնայած այն բանին, որ Թուրքիայում այժմ գտնվում է «աշխարհի ամենամեծ որոնողափրկարարական թիմը»։
Տարիներ շարունակ թուրքերին նախազգուշացրել էին մեծ երկրաշարժի հնարավորության մասին, բայց քչերն էին ակնկալում, որ դա տեղի կունենա Արեւելյան Անատոլիայի խզվածքի երկայնքով, որը տարածվում է հարավարեւելյան Թուրքիայի միջով, քանի որ խոշոր ցնցումների մեծ մասը տեղի է ունեցել հյուսիսում գտնվող խզվածքում:
Երբ 2020 թվականի հունվարին երկրաշարժ տեղի ունեցավ Էլյազիգում, որը գտնվում էր աղետի գոտուց դեպի հյուսիս-արեւելք, Ստամբուլի տեխնիկական համալսարանի երկրաբան-ինժեներ պրոֆեսոր Նասի Գորուրը կանխատեսեց երկրաշարժ Ադիյամանից եւ Քահրամանմարաշից դեպի հյուսիս։
«Ես զգուշացրել էի տեղական իշխանություններին, նահանգապետերին եւ կենտրոնական կառավարությանը եւ խնդրել էի քայլեր ձեռնարկել, որպեսզի քաղաքները պատրաստ լինեն երկրաշարժի, եւ քանի որ մենք չենք կարող կանգնեցնել դրանք, մենք պետք է նվազեցնենք դրանց հասցրած վնասը»,-պատմել է Գորուրը։
Թուրքիայի սեյսմակայուն տեխնիկայի առաջատար մասնագետներից մեկը՝ պրոֆեսոր Մուստաֆա Էրդիկը, կարծում է, որ երկրաշարժի հետեւանքով մահացության բարձր մակարդակը տեղի է ունեցել շինարարական նորմերին չհամապատասխանելու պատճառով, եւ դրանում մեղավոր է շինարարական ոլորտի ոչ կոմպետենտությունը։
2018 թվականին թարմացված թուրքական կանոնների համաձայն՝ բարձրորակ բետոնը պետք է ամրացվի եզրավոր պողպատե ձողերով։ Ուղղահայաց սյուները եւ հորիզոնական գերանները պետք է կարողանան կլանել ստորգետնյա ցնցումների ազդեցությունը:
Նրա կարծիքով, եթե բոլոր կանոնները պահպանվեին, սյուները կպահպանվեին, եւ վնասը կհասցվեր միայն գերաններին։ Դրա փոխարեն սյուները կոտրվել են, իսկ հարկերը փլուզվել՝ ընկնելով միմյանց վրա, ինչն էլ հանգեցրել է բազմաթիվ զոհերի։
Շատ է խոսվել Թուրքիայի խստացված շինարարական օրենսգրքի խախտումների մասին, եւ արդարադատության նախարարը հայտարարել է, որ յուրաքանչյուր ոք, ով մեղավոր է ճանաչվել անփութության մեջ, պատասխանատվության կենթարկվի:
Սակայն կառավարության քննադատները, ինչպես, օրինակ, ընդդիմադիր Հանրապետական ժողովրդական կուսակցության առաջնորդ Քեմալ Քըլըչդարօղլուն, պնդում են, որ 20 տարի իշխանության ղեկին մնալուց հետո Էրդողանի կառավարությունն այդպես էլ երկիրը չի նախապատրաստել երկրաշարժերին։
Մեծ հարց է, թե ինչ է տեղի ունեցել 1999 թվականի երկրաշարժից հետո ներդրված «երկրաշարժի ժամանակ համերաշխության հարկերի» միջոցով հավաքված մեծ գումարների հետ: Այդ միջոցները նախատեսված էին շենքերը երկրաշարժերի նկատմամբ դիմացկուն դարձնելու համար։
Բջջային կապի օպերատորների, ռադիոյի եւ հեռուստատեսության կողմից մինչ օրս վճարվող հարկերից մեկը պետական գանձարան է բերել շուրջ 88 մլրդ լիրա (4,6 մլրդ դոլար): Երկու տարի առաջ այն նույնիսկ բարձրացվել է մինչեւ 10 տոկոս: Բայց կառավարությունն այդպես էլ ամբողջությամբ չի բացատրել, թե որտեղ են ծախսվել այդ գումարները։
