Եվ այսպես, եվրոպական ուղևորությունն ավարտվեց, որի նպատակը Արցախում Ադրբեջանի հանցագործությունների թեմայով Բրյուսելում, Ամստերդամում, Ստրասբուրգում և Փարիզում քաղաքական և հասարակական գործիչների հետ հանդիպումներն էին: Շատ բան արվեց, նույնիսկ ավելի, քան կարող էի պատկերացնել: Միշտ էլ ասել եմ, որ եվրոպացիներն արդեն շատ են հոգնել հայ-ադրբեջանական խնդիրներից, անգամ ամենաարհեստավարժ հայ դիվանագետները և սփյուռքի լոբբիստները միշտ չէ, որ կարողանում են «թակել» անհրաժեշտ բրյուսելյան կաբինետների դռները: Բայց ինձ հաջողվում է:
Հրեա, իսրայելցի, լրագրող. ինչո՞ւ է նրա հետևից ընկել բաքվեցի դիկտատորը: Ահա գալիս ու պատմում եմ, թե ինչպես եմ ես, որ հեռու եմ Կովկասից ու ոչ մի կապ չունեմ Արցախի հետ, Ալիևի զոհը դարձել: Եվ հընթացս պատմում եմ նրանց իմ անձնական փորձը, այն, որ ալիևյան վարչակարգը ոչ միայն հայատյաց է, այլև հակասեմիթ ու առհասարակ քրեական: Պատմում են հայ գերիների մասին, որոնց խոշտանգում են ու սպանում, պատմում եմ Արցախի շրջափակման մասին: Ահա խնդրեմ Եվրադատարանի որոշումը իմ հարցով, ահա ՄԱԿ-ի Բաքվին դատապարտող բանաձևը իմ հարցի կապակցությամբ: Թաքցնելու բան չկա, եվրոպացիները, մեղմ ասած, շփոթված են: Եվ հակառուսական պատժամիջոցների շրջանցումներին Ադրբեջանի մասնակցության մասին էլ եմ պատմում, թեպետ Բրյուսելում դա առանց ինձ էլ շատ լավ գիտեն:
Եվրոպացիներին մի բան է զարմացնում, թե ինչու իմ տեղում նստած չեն հակամարտության իրական զոհերը՝ հայերը: Ենթադրենք ադրբեջանցիները խոշտանգել են իսրայելցի հրեայի և դա ապացուցված է Եվրադատարանի որոշումով, առարկելու բան չկա, դա անվիճելի փաստ է: Հնարավոր է, որ Ադրբեջանում հակակրանք կա ազգությամբ հրեա անձանց նկատմամբ, թեպետ նրանք հավատացնում են, թե լավ բարեկամ են Իսրայելի հետ: Բայց ինչո՞ւ իմ տեղում իրենք՝ հայերը չեն նստած՝ Ադրբեջանի զոհերը, ո՞ւր են այդ բոլոր գերիները, որոնց, ինչպես ինձ, տանջել են: Դա են հարցնում եվրոպացիները:
Ես նրանց առարկելու բան չունեմ, բացի մի բանից. հայերը գերի են իրենց ավանդական «աղբը տնից դուրս չհանելու» և «բողոքելը լավ բան չէ» մտածելակերպին: Զինվորին ծեծում ու խոտանգում էին Բաքվում, բռնաբարում էին, կախում էին ոտքերից ու հարվածում սեռական օրգաններին: Դրանք, ի դեպ, հայ գերիների իրական պատմություններ են: Բայց հայ զինվորը կլռի, նրան թվում է, որ այդ մասին պատմելը, առավել ևս Եվրոպայում, անհարմար է, ամոթ է, ճիշտ չէ: Նա կվերադառնա իր գյուղը և մնացած կյանքը կապրի վախի մեջ՝ գիշերները վեր թռչելով սոսկալի հիշողություններից:
Եվրախորհրդարանի մի պատգամավոր, նախապես ներողություն խնդրելով, ինձ հարցրեց, թե արդյոք ես էլ Ադրբեջանում բռնաբարության զոհ եմ դարձել: Պատասխանեցի՝ ցավոք ոչ: Նա զարմացած ինձ է նայում. «Դուք կատակո՞ւմ եք, ինչո՞ւ ցավոք»: Ես պատասխանում եմ, որ եթե բռնաբարեին, ապա ես այդ պատմությունը կտարածեի աշխարհով մեկ, որ Ադրբեջանում կտտանքների են ենթարկում ու բռնաբարում են հրեաներին՝ Օսվենցիմի կալանավորների սերունդներին: Հիշում եմ՝ պատգամավորը քմծիծաղ տվեց, թե իմ սև հումորին կարելի է նախանձել: Ի պատասխան ասացի, որ դա բնավ էլ հումոր չէ, յուրաքանչյուր գործողություն իմ դեմ ես շուռ եմ տալիս թշնամու դեմ: Եվ հայերն էլ պետք է զինվեն այդ սկզբունքով, ոչ թե նստեն ու լռեն:
