Հատկապես Լեռնային Ղարաբաղն է հայ փառապանծ գեներալների և սպաների մեծ մասի հայրենիքը, որոնք կռվել են Ռուսական կայսրության դրոշով, Հայրենական մեծ պատերազմի հաղթանակի փառապանծ մարշալների և գեներալների մեծ մասի հայրենիքը, որոնց հիշատակը միտումնավոր ու անխնա ոչնչացվել է Ադրբեջանում: Մի՞թե մենք՝ ռուսաստանցիներս, ամենասև երախտամոռությունն ենք ցուցաբերելու նրանց հիշատակին և թույլ ենք տալու Ադրբեջանին ոչնչացնել հայկական Լեռնային Ղարաբաղը: Եթե դա տեղի ունենա, ապա իսկական ռուս նվիրյալների համար այդ խայտառակությունից հետո անգամ ամոթ կլինի իրենց հայելում նայել, նշում է սոցիոլոգիայի դոկտոր Մաքսիմ Վասկովը:

Շարունակվում է Հայաստանի Հանրապետությունը Արցախի՝ ադրբեջանական ագրեսիայից մազապուրծ հատվածի հետ կապող Ստեփանակերտ-Գորիս մայրուղու շրջափակումը, որն իրականացնում են այսպես կոչված ադրբեջանական «էկոլոգները»: Դա անկասկած ռազմական հանցագործություն է և ցեղասպանական գործողություն, երբ 120 հազար մարդ զրկվում է ամենաանհրաժեշտից, չի ստանում կենսականորեն անհրաժեշտ մարդասիրական բեռներն ու բժշկական օգնությունը: Լեռնային Ղարաբաղում առաջացել է դեղորայքի, պարենի սղություն, մահվան դեպքեր են եղել շրջափակման հետևանքով Արցախի սահմաններից դուրս ժամանակին և բարձրորակ բժշկական օգնություն ցույց տալու անհնարինության պատճառով: Միայն Կարմիր խաչի միջազգային կազմակերպությանն է հաջողվել նման հիվանդների մի մասին տեղափոխել, այն էլ՝ ոչ անմիջապես և մեծ դժվարությամբ:

Եթե այդ «էկոլոգների» դեպքում ադրբեջանական իշխանությունները  քողարկվում են իբր քաղաքացիական ակտիվիստների նախաձեռնությամբ, ապա գազամուղի պարբերական փակումը, այն էլ ձմռան եղանակին, արդեն բացահայտ Ադրբեջանի՝  հայերին իրենց բնօրրանից դուրս մղելու  պետական քաղաքականություն է: Ադրբեջանական կողմի այդ գործողությունները պետական ահաբեկչության դրսևորում են և փաստացի հայ ժողովրդի ցեղասպանության հերթական փորձ:

Թե ինչի են ձգտում Ադրբեջանի իշխանությունները, հասկանալի է, սակայն չափազանց կարևոր է մի այլ հարց: Ո՞րն է Ռուսաստանի իրական քաղաքականությունը, և կարելի՞ է վստահել նրա տված խոսքին: Այժմ ցանկալի է տեսնել, թե ինչպես  են ռուսական խաղաղապահ առաքելության շրջանակներում կատարվում Լեռնային Ղարաբաղի հայ խաղաղ բնակչության պաշտպանության մասին պայմանագրի դրույթները կամ չեն կատարվում: Ինչո՞ւ են պարբերաբար անպատիժ մնում Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի նկատմամբ Ադրբեջանի ագրեսիայի գործողությունները: Հասկանալի է, թե դա ինչ հրեշավոր բացասական տպավորություն է թողնում նրանց վրա, ովքեր դեռ աշխարհում Ռուսաստանի կողմն են բռնում և ովքեր կարող էին դա անել ապագայում: Դրանից հետո ի՞նչ կպատահի Ռուսաստանի «փափուկ ուժին» և նրա հեղինակությանն աշխարհում:

Կանխատեսումներն այդ առումով, ցավոք, տխուր են: Մի՞թե կիրականացվի Ռուսաստանի ապագայի համար աղետալի սցենարը, երբ հեղինակավոր և իր խոստումների համար պատասխան տվող տերությունից մենք կվերադառնանք Մոսկվայի մեծ իշխանության սկզբնավորմանը, եթե ոչ տարածքով, ապա առնվազն միջազգային ազդեցության մակարդակով: Բոլորի խնդիրը, ովքեր Մեծ Ռուսաստանի նվիրյալներն են, դա կանխելն է:

Ի՞նչ ախտորոշում կարելի է անել ստեղծված իրավիճակում: Ռուսաստանի նախաձեռնած բոլոր ինտեգրացիոն նախագծերից կամ այն նախագծերից, որոնցում նրա մասնակցությունը ներկայացված է որպես էական քաղաքական և տնտեսական ուժի մասնակցություն, իրականում գործում են միայն տնտեսական նախագծերը: Մասնավորապես՝ Եվրասիական տնտեսական միությունը (ԵԱՏՄ/ ЕАЭС), Շանհայի համագործակցության կազմակերպությունը (ՇՀԿ/ШОС), ԲՌՀՉՀ/БРИКС-ը: Ինչ վերաբերում է քաղաքական նախագծերին և հատկապես անվտանգության ոլորտում, ապա իրավիճակը բավական բացասական է: Անկախ պետությունների համագործակցությունը (ԱՊՀ) կազմակերպություն է, որը ստեղծվել է ԽՍՀՄ փլուզումից հետո որպես քաղաքակիրթ «ապահարզանի» ձևաչափ, այնուհետև փորձեցին դրան տալ արդեն որոշակի ինտեգրացիոն գործառույթներ, ինչը  չստացվեց, այժմ դա իրավաբանական ֆիկցիա է, դրա բոլոր կառույցները կարելի է փակել, որպեսզի դրանց վրա փող չծախսվի, և ոչ ոք էլ դա չի նկատի:

ՀԱՊԿ՝ տարօրինակ կառույց, որում միավորված են որոշ պետություններ, որոնք ոչ թե ուղղակի պատերազմի եզրին են, այլ  դրանց միջև պարբերաբար զինված բախումներ են տեղի ունենում: Մասնավորապես, պարբերական զինված բախումներ Ղըրղզստանի և Տաջիկստանի միջև: Իր «միութենական» պարտականություններին հավատարիմ մնալու համար ՀԱՊԿ-ն պետք է բարեկամաբար մի-մի դիվիզիա ուղարկի յուրաքանչյուր երկիր և ցուցաբերած ռազմական օգնության մասին զեկուցի մասնակից պետություններին:

ՀԱՊԿ-ի նկատմամբ Հայաստանում ամրապնդվում է արդարացված սկեպտիցիզմ: Հայաստանը ՀԱՊԿ-ի լիիրավ անդամ է, և երբ Ադրբեջանը նրա նկատմամբ ուղղակի զինված ագրեսիա է թույլ տալիս, ապա պետք է արձագանքել ոչ թե մտահոգություն հայտնելով, այլ խաղաղություն պարտադրելով, այնպես, ինչպես պարտադրվեց Միխայիլ Սաակաշվիլուն, որը ագրեսիա էր թույլ տվել Հարավային Օսիայի նկատմամբ: Ավելին, այն ժամանակ Ռուսաստանը չէր ճանաչել Հարավային Օսիայի Հանրապետությունը որպես ինքնիշխան պետություն, բայց երբ սկսվեց Վրաստանի ագրեսիան, ռուսական բանակը խիզախորեն կռվեց օսերի համար: Հայաստանի Հանրապետության առջև բացարձակ հստակ պատրավորություններ են ստանձնել թե՛ ՀԱՊԿ-ն, թե՛ անմիջականորեն Ռուսաստանը 1997 թ. պայմանագրով: Դրանք պարզապես պետք է կետ առ կետ կատարել:

Անգործությունն արդարացնելու փորձերն այն փաստարկներով, թե իբր Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ճշգրիտ ամրագրված սահմաններ չկան, անցկացվող սահմանազատումն ու սահմանագծումը որևէ քննադատության չեն դիմանում: Եթե Հայաստանը հանդիսանում է պաշտոնական դաշնակից ՀԱՊԿ շրջանակներում և Ռուսաստանի հետ երկկողմ համաձայնության շրջանակներում, կնշանակի որևէ ագրեսիայից հարկ է պաշտպանել այն սահմանները, որոնք ունեցել է Խորհրդային Հայաստանը ԽՍՀՄ-ի օրոք: Մյուս կողմի կարծիքին, որը վիճարկում է Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի ամբողջականությունը,  չպետք է ուշադրություն դարձնել: Հայաստանը դաշնակից է, և վերջ:

Բավական տարօրինակ են հնչում պատմությունները ՀԱՊԿ-ի գաղտնի ջանքերի և կուլիսային բանակցությունների մասին իբր հայ-ադրբեջանական հակամարտությունը հանգուցալուծելու համար: Բանն այն է, որ եթե Հայաստանը ՀԱՊԿ-ի լիիրավ մասնակից է, ապա ի՞նչ գաղտնի քայլերի մասին կարող է խոսք լինել: Այս պարագայում կարող է միայն մի քայլ լինել, որը գաղտնի չէ, դիվանագիտական է, իսկ ինչ վերաբերում է դաշնակցի շահերի ուղղակի ուժային պաշտպանությանը,  ապա եթե Հայաստանին պաշտպանելու հստակ դիրքորոշում և ուժ կիրառելու պատրաստակամության հայտարարվի, ամենայն հավանականությամբ, բանը իրական բախումների չի էլ հասնի: Ի՞նչ ենք տեսնում դրա փոխարեն: Դարձյալ մտահոգություններ և այնպիսի բավական, մեղմ ասած, զարմանալի քայլ ՀԱՊԿ ղեկավարության կողմից, երբ ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղար Ստանիսլավ Զասը «Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության 20 տարի» հուշամեդալով է պարգևատրում «գնդապետ» Իգոր Կորոտչենկոյին, որի հայացքները լայնորեն հայտնի են և կարծում եմ՝ լրացուցիչ մեկնաբանությունների կարիք չունեն: Դրանից հետո ՀԱՊԿ-ն ի՞նչ ընկալում է սպասում Հայաստանում: Եվ սա այն դեպքում, երբ Հայաստանը միակ երկիրն է, որ պաշտպանում է Ռուսաստանի գործողությունները Սիրիայում և այդ երկիր զորակազմ է ուղարկել:

Ցավոք, չի կարելի չասել ռուսական կողմի դիրքորոշման մասին Հայաստանի կապակցությամբ, երբ վերջինս ձգտում է ստեղծված պայմաններում ոչ թե սոսկ անվտանգության, այլ Ցեղասպանության կրկնության սպառնալիքի տակ հայ ժողովրդի ֆիզիկական գոյատևման լրացոցիչ երաշխիքներ գտնել՝ դիմելով Եվրոպական միությանը, ՄԱԿ-ին, ԱՄՆ-ին և Մեծ Բրիտանիային: Ռուսաստանում այդ կարգի բոլոր գործողությունները դիտվում են բացառապես Ռուսաստանի և հավաքական Արևմուտքի հակամարտության պրիզմայով, հատկապես՝ հատուկ ռազմական գործողությունը սկսվելուց հետո: Բայց մեղադրելով Հայաստանին Ռուսաստանի հետ դաշնակցային հարաբերությունները դավաճանելու մեջ՝ առկախ ես թողնում բուն ռուսական կողմի գործողությունների հարցը: Հայաստանն ուրիշ ոչինչ և ոչ ոքի չէր փնտրի որպես իր անվտանգության երաշխավորի, եթե լիովին վստահ լիներ Ռուսաստանի և ՀԱՊԿ-ի կողմից պաշտպանության հարցում: Բայց մենք տեսնո՞ւմ ենք պայմաններ նման վստահության համար: Ավաղ:

Զայրացնում է այն կեցվածքը, որով փորձում են խրատ տալ հայկական կողմին: Ընդ որում, տարածվում է բավական զզվելի առասպել Հայաստանի «սորոսական» ղեկավարության մասին, որով փորձում են արդարացնել սեփական անգործությունը Հայաստանի առջև անվտանգության ապահովման ոլորտում ստանձնած պարտավորությունների կատարման հարցում: Եվ նման խոսնակներից ոչ ոք չի կարող ասել, թե որոշակի ռուսական շահերի դեմ ի՞նչ է արել Հայաստանի ղեկավարությունը, օրինակ, 2018 թ. ի վեր: Չնայած  այդ կապակցությամբ ահռելի քանակությամբ  լալագին հորինվածքներ են հրապարակվում:

Մյուս կողմից՝ բացահայտ է մի հանրահայտ պաշտոնական ռուսական ներկայացուցչի արձագանքը ադրբեջանցի պատգամավորներ Քյոնուլ Նուրուլաևայի և Էրկին Գադարլիի քվեարկությանը Եվրոպայի խորհրդի Խորհրդարանական վեհաժողովում (ԵԽԽՎ) Ռուսաստանի դեմ տրիբունալ ստեղծելու կապակցությամբ: Ադրբեջանի խորհրդարանի ներկայացուցիչ Էրկին Գադարլին, մասնավորապես, հայտարարել է, որ «եթե միջազգային հանրությունը ժամանակին դատապարտեր Ռուսաստանի ագրեսիան Ադրբեջանի, Մոլդովայի և Վրաստանի նկատմամբ, ապա այժմ Ռուսաստանը չէր հարձակվի Ուկրաինայի վրա»: Դրանից հետո Գադարլին հանդես եկավ Ռուսաստանի դեմ միջազգային տրիբունալ ստեղծելու գաղափարի օգտին:

Հայկական կողմն այդ քվեարկությանը չի մասնակցել: Մենք կարող ենք պատկերացնել միայն, թե ռուսական պաշտոնական անձանց ինչ հիստերիա կբարձրանար, եթե հայերը քվեարկեին դրա օգտին: Իսկ ինչպե՞ս է մեկնաբանել 2023 թ. հունվարի 23-ի ճեպազրույցում պաշտոնական ռուսական խոսնակը Ադրբեջանի ներկայացուցիչների հակառուսական դեմարշը: Դե սկզբունքորեն ոչ մի կերպ,  իբր ով ինչ ասես խոսում է այնտեղ, չարժի բոլորին ուշադրություն դարձնել: Իսկ Ադրբեջանի՝ Լեռնային Ղարաբաղի հումանիտար աղետի ստեղծման կապակցությամբ, կապված Լաչինի միջանցքի շրջափակման հետ,  փաստորեն հրաժարվեց մեկնաբանություն տալ: Նրանք գոնե հասկանո՞ւմ են, թե ինչպես է այս ամենը դիտվում կողքից և ինչպես է ընկալվում աշխարհում:

Դա այն դեպքում, երբ հարյուրավոր, եթե ոչ հազարավոր Ռուսաստանի քաղաքացի էթնիկ հայեր կռվում են ՀՌԳ-ում ուկրաինական նացիոնալիստների դեմ՝ պաշտպանելով ցեղասպանությունից Դոնբասի ժողովրդին, որոնց սխրանքներով հիանում է ռուսական բանակը: Միաժամանակ համացանցում մշտապես հայտնվում է տեղեկատվություն Ադրբեջանի ելույթների մասին ի պաշտպանություն Ուկրաինայի նեոնացիոնալիստական խմբավորումներում կռվելու մեկնող ադրբեջանցի նեոնացիոնալիստների:

Բայց կարո՞ղ է ռուսական կողմը փոխել իրավիճակը և ապացուցել իր հավատարմությունը դաշնակցային հարաբերություններին, կարո՞ղ է ապացուցել առհասարակ, որ կարելի է սկզբունքորեն իր հետ հույսեր կապել որպես պաշտպանի ու դաշնակցի: Չնայած դրության ամենայն բարդությանը՝ հավատում եմ, որ դա դեռ կարելի է անել: Դրա համար ռուսական խաղաղապահները պետք է հենց խաղաղապահ լինեն և դադարեցնեն Լեռնային Ղարաբաղի հանցավոր շրջափակումն ու ահաբեկչությունը նրա բնակչության նկատմամբ՝ քշելով այդ «էկոլոգներին»: Տեղի է ունենում պայմանագրի ուղղակի խախտում, որի երաշխավոր է հանդես եկել Ռուսաստանը, և ռուսական խաղաղապահները ակտիվ գործողությունների լիազորություններ ունեն, եթե նրանք իրոք խաղաղապահ են: Բայց նրանք հաստատ իրավունք չունեն պարզապես կանգնելու և դիտելու, թե ինչպես է Ադրբեջանը խեղդում Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդին: Ռուսաստանի պետությունը և ՀԱՊԿ-ն, եթե այդ միությունը դեռ առհասարակ ինչ-որ բանի իրականում ունակ է, անկասկած պետք է պաշտպանեն Հայաստանի ինքնիշխան տարածքը ագրեսորներից այն սահմանով, որը գոյություն ունի ինքնիշխան Հայաստանի Հանրապետություն ի հայտ գալուց ի վեր:

Այս ամենից ամենադառը և գլխավոր դասը մեզ համար՝ Ռուսաստանի նվիրյալների: Մենք ընտելացել ենք ինքդ զոհվիր, բայց ընկերոջդ փրկիր սկզբունքին: Այո, դա նշանակում է մեր զինվորների կորուստ, բայց դա Ռուսաստանի՝ որպես իր խոսքին և և իր դաշնակցային պարտքին հավատարիմ երկրի  պահպանված ու բազմապատկված փառքն ու պատիվն է: Ինչպե՞ս մեր մեծ նախնիները կգնահատեին Հայաստանի նկատմամբ այսօրվա վերաբերմունքը, օրինակ՝ Պետրոս I Մեծը, Ելիզավետ I-ը, Եկատերինա II-ը, Ա.Վ. Սուվորովը, Պավել I-ը, Ալեքսանդր I-ը, Նիկոլայ I-ը, Ալեքսանդր II-ը, Պ.Ս. Կոտլյարևսկին, Մ.Դ. Սկոբելևը, Ն.Ն. Յուդենիչը, խորհրդային առաջնորդները, բացառությամբ բացահայտ Ռուսաստանի ազգային շահերը դավաճանած Վ.Ի Լենինի:

Նրա մեղքով հայկական Արարատը մնացած բնիկ հայկական հողերի հետ դարձավ թուրքական, հայկական Լեռնային Ղարաբաղը հանձնվեց նոր կազմավորված Ադրբեջանին ՀամԿ(բ)Կ-ի 1921 թ. հուլիսի 5-ի հանցավոր որոշումով, իսկ բնիկ ռուսական Դոնբասն ու Նովոռոսիան բոլշևիկների նույնպիսի հանցավոր որոշումներով հանձնվեցին Ուկրաինային, որտեղ դրանց բնաչյությունը ենթարկվեց բռնի ուկրաինացման, իսկ XXI դարում արդեն բացահայտ ցեղասպանության ուկրաինացի նացիոնալիստների կողմից: Ռուսաստանի մեծությունը միշտ էլ հիմնվել է հավատարմության վրա դաշնակցային պարտքին, և դա ռազմավարական հեռանկարում լիովին արդարացվել է, մի՞թե հիմա պատրաստ են այդ ամենը զոհաբերել այսրոպեական ու բավական շահամոլական նկրտումներին:

Ռուսաստանում շատ քիչ բան գիտեն Լեռնային Ղարաբաղի (Արցախի) և նրա ժողովրդի մասին: Ուստի անհրաժեշտ եմ համարում ասել, որ Ռուսաստանի հետ Ղրիմի վերամիավորումից հետո Լեռնային Ղարաբաղի մայրաքաղաքում՝ Ստեփանակերտում հրավառություն եղավ: Այնտեղ միշտ էլ Ռուսաստանին վերաբերվել են մեծ սիրով, ռուսաց լեզուն Լեռնային Ղարաբաղում փաստացի գիտեն գրեթե բոլորը, և ռուս մարդիկ այնտեղ միշտ էլ թանկագին ու ցանկալի հյուրեր են եղել:

Հատկապես Լեռնային Ղարաբաղն է  հայ փառապանծ գեներալների և սպաների մեծ մասի հայրենիքը, որոնք կռվել են Ռուսական կայսրության դրոշով, Հայրենական մեծ պատերազմի հաղթանակի փառապանծ մարշալների և գեներալների մեծ մասի հայրենիքը, որոնց հիշատակը միտումնավոր ու անխնա ոչնչացվել է Ադրբեջանում: Մի՞թե մենք՝ ռուսաստանցիներս, ամենասև երախտամոռությունն ենք ցուցաբերելու նրանց հիշատակին և թույլ ենք տալու Ադրբեջանին ոչնչացնել հայկական Լեռնային Ղարաբաղը: Եթե դա տեղի ունենա, ապա իսկական ռուս նվիրյալների համար այդ խայտառակությունից հետո անգամ ամոթ կլինի իրենց հայելում նայել:

Հայ ժողովուրդը Ռուսաստանի կայսերական, խորհրդային և արդի ժամանակաշրջաններում մեծ թվով հերոսներ է տվել, որոնք կռվել են ռուսական պետականության համար և աշխատել են նրա բարգավաճման համար: Ռուսաստանի պատմության մեջ ոսկե տառերով են գրված գեներալներ Մ.Տ. Լոռիս-Մելիքովի, Վ.Գ Մադաթովի, Վ.Օ. Բեյբութովի, Ա.Ա. Տեր-Ղուկասովի, մարշալներ Ի.Խ. Բաղրամյանի, Ս.Ա. Խուդյակովի, Ա.Խ. Բաբաջանյանի, Ս.Խ. Ագանովի, Խորհրդային Միության նավատորմի ադմիրալ Ի.Ս. Իսակովի, տասնյակ հազարավոր գեներալների ու սպաների, ականավոր կառավարիչների, արվեստի ու գիտության գործիչների անունները: Որ հիմա, կամավոր ստանձնած պարտավորությունները չկատարելով,  ջնջվի այդ վիթխարի պատմական հիշողությունը, նման բան Ռուսաստանի պատմության մեջ դեռ չի եղել, և Աստված մի արասցե, որ դա տեղի ունենա:

Մաքսիմ Վասկով

«Կովկասի աշխարհը» միջազգային հետազոտությունների կենտրոնի տնօրեն և գիտական ղեկավար, Ռուսաստանի ժուռնալիստների միության անդամ

Աղբյուրը՝ ИА Реалист