Ամանորյա տոներին ընդառաջ լուսավորման աշխատանքների ժամանակ Հանրապետության Հրապարակի պատմամշակութային հուշարձանի կարգավիճակ ունեցող ծենքերի զարդաքանդակներն են վնասվել: Մասնագետներն արդեն փաստում են, որ վնասվածքները հնարավոր չի լինի վերականգնել այնպես,որ դրանք տեսանելի չլինեն, իսկ լույսերի հեռացումից հետո Հանրապետության Հրապարակի արտաքին տեսքը ամբողջովին խաթարված կլինի:
Անկախը Հայաստանի վաստակավոր ճարտարապետ Սաշուր Քալաշյանի հետ զրուցեց Հրապարակի զարդաքանդակների նկատմամբ վանդալիզմի, պատասխանատուների ու այլ հարցերի մասին:
-Հանրապետության Հրապարակում լուսավորման աշխատանքների ժամանակ վնասվել են զարդաքանդակները:Նկարներում երևում են զարդաքանդակների մեջ մխրճված մեծ գամերը:Ի՞նչ է դա:
-Դա վանդալիզմ է, իհարկե վանդալիզմ է:
-Այդ աշխատանքների նախաձեռնողը կառավարությունն ու քաղաքապետարանն են:Ինչի՞ մասին է դա խոսում:
-Խոսում է այն մասին, որ մեզ մոտ օրենքի գերակայություն չկա: Հուշարձանների պատմաճարտարապետական անշարժ հուշարձանների պահպանման մասին մենք ունենք օրենք և այդ օրենքի մեջ բազմաթիվ հղումներ կան, թե ինչ կարելի է, ինչ չի կարելի ևկամ ոնց է պետք անել և ինչ է պետք:Հիմա այդ օրենքը առհասարակ չի կիրառվում: Նաև օրենք կա, որ ենթադրենք, բոլոր հուշարձանները, շենքերը, որոնք ճանաչված են հուշարձան, պետք է ունենան պահպանական պայմանագիր լիազոր մարմնի հետ:
-Այդպիսի նախադեպեր ունե՞նք:
-Հայաստանում հազարավոր հուշարձաններ ունենք պետականորեն գրանցված, որոնցից մենակ եկեղեցիներն ունեն միայն պահպանողական պայմանագիր, այն էլ զուտ նրա համար, որ դրանք դաշտերում են գտնվում կամ որտեղ են գտնվում, կողքերը ինչ-որ տեղումների խնդիրներ կա, այդ առումով, հնագիտության առումով սահմանափակումներ դրված են: Պայմանագրի մեջ գրված է, որ չի կարելի այս անել, սա անել, այն անել: Իսկ ինչ վերաբերում է շարքային շենքերին, ոչ մեկը պայմանագիր չունի՝ բառիս բուն իմաստով: Հազարավոր շենքեր պետական օգտագործման լինի, թե մասնավոր օգտագործման լինի, որևէ մեկը պահպանողական պայմանագիր չունի:
-Ո՞վ է դրա համար պատասխանատու:
-Դրա համար պատասխանատուն լիազոր մարմինն է՝ կրթության, գիտության և մշակույթի նախարարությունն է: Ընդ որում մշակույթի բաղադրիչն այսօր անզոր վիճակում է ճիշտն ասած:Նախկին նախարարությունը մի քիչ ավելի ուշադիր էր այդ հարցերին, թեև էլի հաջողություններ չէր գրանցում, բայց հիմա առհասարակ այդ հարցը վերացել է: Մենք հարց ենք տալիս ինչի պայմանագիր չի կնքվում պահպանական, իրենք ասում են՝ գիտեք ինչ, պայմանագրի ձևը դեռ հաստատված չի կառավարության կողմից: Ի՞նչ է նշանակում պայմանագրի ձևը հաստատված չի՝ դա ի՞նչ խնդիր է, միջազգայի՞ն խնդիր է, թե ինչ է:
-Իսկ սա կարո՞ղ է հետևանք լինել այն բանի, որ մշակույթի նախարարություն չկա:
-Նաև, որովհետև ոչ միայն Մշակույթի նախարարաություն չկա: Մշակույթի նախարարությունը գործնականում չի զբաղվում հուշարձաններով, այն զբաղվում է գուցե նկարչությամբ, արվեստով, երաժշտությամբ, թատրոնով, գուցե այդ հարցերով զբաղվում է, բայց հուշարձանները դուրս են մնացել:Հիմա իրենց մոտ աշխատող մասնագետ էլ չկա: Նաև իր կազմում նախկինում կային գործակալություններ՝ հուշարձանների վերականգնման, հուշարձանների վերականգնման նախագծային փաստաթղթերի մշակման, հիմա այդ բոլորը վերացել են, չկան:
-Մասնագետներին բնականաբար հեռացրել են ու այս վնասված զարդաքանդակները վերականգնող մասնագետ էլ, բնականաբար չկա, այո՞:
-Այո, չքացել է, այդ ֆունկցիաները այսօր չունի: թե ով է հուշարձանը վերականգնելու, ինչի հիման վրա է վերականգնելու, ո՞նց է վերականգնելու, դա նեղ մասնագիտական խնդիր է, որը ժամանակի ընթացքում պետք է դասավորվի, կազմակերպվի, հավաստագրվի: Հիմա այդ վարպետներն էլ չեն մնացել:
-Փաստորեն այս վնասված հուշարձանները վերականգնող չունենք:
-Այո, փաստացի չունենք:Հիմա եթե վերականգնեն, մի պատահական մարդու կտան, կասեն ահա ցեմենտը, այս քարերը՝ ոնց ուզւոմ ես դիր… Մակարդակը դա է հիմա:
-Ո՞վ է մեղավոր այս իրավիճակի համար:
-Տվյալ պարագայում առաջին հերթին ես կասեի կառավարությունն է մեղավոր, որովհետև այդ կառավարական շենքը գտնվում է կառավարության շահագործման տակ, իր ենթակայության տակ, գրանցված է որպես կառավարության գույք և առաջին հերթին իրենք պետք է պայմանագիր կնքեր այդ շենքի համար: Չկա այդպիսի պայմանագիր: Այն ժամանակ պայմանագիրը կնքելու համար մաս առ մաս նկարագրվում էր այդ շենքը, չափագրվում էր և տեքստն էր գրվում, թե որտեղ ինչ միջամտություններ կարելի է, իսկ որտեղ չի կարելի: Դա է խնդիրը պայմանագրի:
Բարդ բան չկա՝ ամբողջ աշխարհն այդ ձևերն օգտագործում է, ձևերը կան ՝ հնավո՞ր չի, որևէ մեկը վերցնել-թարգմանել, տարածել:
-Միտում տեսնո՞ւմ եք,թե սա անփություն է:
-Գիտեք, ես կասեի մեր ներկա ժամանակների հետ անկախացման տարիների բացթողումն է, որովհետև Դուք հիշում եք Հյուսիսային պողոտայի կառուցապատման «հին Երևան» կոչող բուլվարի մասին կառուցապատման հետ կապված: Նման խնդիրներ ծագեցին՝ բողոքներ, բողոքի ալիքներ, և այլն և երբ որ գործը գնում է դատարան, դատարանը ասում ՝ գիտեք ինչ, սա այս մարդու սեփականությունն է, իսկ Սահմանադրությունն ասում է, որ մարդու սեփականությունը իր սեփականությունն է և ինքը իրավունք ունի քանդել նորից սարքել, այսինքն դատական համակարգը չի ընդունում, որ հուշարձանը կարող է իրավունք չունի ձեռք քաշել, դու ի՞նչ իրավունք ունես զրկես սեփականատիրոջ իրավունքից: Այդ պատճառաբանությունները անընդհատ գնում են, դրա համար էլ ի հայտ եկավ պետական գերակա շահ: Հատուկ այդ օրենքն ընդունվեց, որպեսզի էլ չբողոքեն՝ հուշարձանները տեղափոխում են և այլն:Տեղափոխման անվան տակ էր ամեն ինչ քանդվում:
