Կյանքը շախմատի խաղադաշտ է, ամեն ինչ կախված է քո քայլից,- եզրահանգել ու մտքում արձանագրել է ժամանակակից հայ արձակի դետեկտիվ ժանրը ներկայացնող Ներսես Խառատյանն իր հերթական հոգեվերլուծական վեպի («Անհայտը», «ՎՄՎ-Պրինտ», 2022թ) ավարտին։
Իր գրական հունձքի բեղուն ճանապարհին նա շախմատ է «խաղացել» անգամ մահվան հետ։ Արդյունքում արձանագրվել է ոչ ոքի արդյունք ու նախանշվել գրողի հաստատուն տեղը գրական անդաստանում այսօր և ժամանակի երկարատև սլացքում։ Հերթական ստեղծագործության թեման կրկին հասարակական հնչեղություն ունեցող հանցագործության բացահայտումն է։ Վեպի առանցքում մարդկային բնավորությունների և խառնվածքների հակադրություններ են՝ հերոսներից մեկը հպարտանում է, որ մեկ օրում յոթ մարդ է ազատել աշխատանքից, մյուսն ընդիմանում նրան ու հնչեցնում տագնապ, որ յոթ ընտանիք զրկվել է հանապազորյա հացից։
Քննարկվող պատումը սկիզբ է առել ուշ գիշերային զանգով, գործուղությունների զարգացման ողջ ընթացքում մեկը մյուսին հաջորդում են խորհրդավոր զանգեր, ծրագրավորված և պատահական հանդիպումներ, սպասված, երբեմն էլ անհիմն խորհրդակցություններ։
Գլխավոր հերոս Ալբերի ճակատագիրը շատ նման է դատախազության համակարգում հեղինակի անցկացրած պրակտիկ գործունեությանը ու կարծես նա հենց իր աշխատանքային փորձն է տեղավորել գեղարվեստական ձևի մեջ, իր դիտարկումները հարմարեցնելով դետեկտիվ ժանրին առաջադրվող պահանջներին։ Այս ամենի արդյունքում ստացվել է իրապատման նմանվող մի հուզիչ պատմություն, որ ընթերցողին լարվածության և սպասումի մեջ է պահում վեպի առաջին տողից մինչև վերջինը։
Ովքե՞ր են Ալիսը, Լիլիանը, Կարոն, Ալլան, Վահագնը, Բորիսովան, Չիպը, տիկին Ռուզաննան,...
Իսկ Տադեուշը՞...
Այս անունով ընթերցողին հերոս էր ներկայանում նաև հեղինակի նախորդ («Վերջինը») վեպում ու կարծես թե ազդարարում այս վեպերի օրգանական կապի մասին։ Ի դեպ միայն այս հերոսը չէ, որ ներկայացնում է այդ խորհրդավոր կապը՝ Գելենջիկ քաղաքն էլ է ընդհանրական երկու վեպերի համար էլ։
... Արագ են զարգանում դեպքերը հոգեվերլուծական վեպում ու ձանձրացնող նկարագրությունները և անհարկի ձգձգումները ուղղակի բացակայում են։ Հեղինակն իր դիտակետում պահում է ոչ միայն նկարագրությունների առանցքը, այլ դեպքի բացահայտմանը միտված մանրամասները։ Որքան էլ ժանրը դետեկտիվ է, մենք մեր կողքին ապրողների մեջ ենք փնտրում հերոսներին։ Փնտրում ենք փնտրում ու մի շնչով հասնում ենք «Վանդակի դուռը չոր շրխկաց» վերնագրին, ուր հանրայնացվում է Ալբերի հարցադրումը.
... Ցավում եմ, որ այսպես էլ ոչինչ չհասկացանք, պարոն «Անհայտ», կամ թե հիմա ինչպես ձեզ կոչել «Անհայտ» թե...
Վեպի ընթերցումն առավել դյուրին են դարձնում ամբողջական շարադրանքի բաժանումը վեց մասերի, որոնց խորագրերը բարձրացնում են ընթերցողի հետաքրքրությունն, ինչպես օրինակ «Մաս երրորդ»-ը, ուր խոսվում է իր մանկական ընկերոջ հետ Ալբերի հանդիպման և նրա հաղորդած ինֆորմացիայի մասին։
Ինձ, որպես ընթերցող վաղուց է հոգեհարազատ դարձել Ներսես Խառատյանի պատումի ձևը, ոճը և լեզուն։ Այս վեպի նման հոգեցունց են նաև վեպի խմբագիր Տիգրան Նիկողոսյանի գրվածքները։
Հարգարժան ընթերցող մնացյալը թողնում եմ քո ընկալումներին, բայց և ավելորդ չեմ համարում ընդգծել, որ ավագ Ներսես Խառատյանը արժանի նվեր է արել իր սիրելի թոռանը՝ կրտսեր Ներսեսին ու իր մեծաթիվ ընթերցողներին։
Վաղարշակ Ղորխմազյան
