Ինչո՞ւ է Բաքուն ոչնչացնում հայկական մշակութային ժառանգությունը գրավված տարածքներում: Ինչի՞ համար է ժամանակակից Ռուսաստանին անհրաժեշտ եղել «միջանցքը» Սյունիքով: Ինչպիսի՞ն պետք է լինի Ռուսաստանի քաղաքականությունը Հարավային Կովկասում: Реалист գործակալության հարցերին պատասխանում է պատմական գիտությունների դոկտոր, Գիտության և մշակույթի զարգացմանը նպաստող ակադեմիկոսների ասոցիացիայի անդամ Ալեքսանդր Չերյոմինը:

Ինչո՞վ է ռուսաստանցի գիտնական պատմաբանի համար ուշագրավ Հայաստանի պատմությունը:

Ալեքսանդր Չերյոմին - Ինստիտուտի առաջին կուրսում, երբ ուսումնասիրում էինք ԽՍՀՄ պատմությունը, ես համոզվեցի, որ Հայաստանի պատմությամբ կարելի է հետևել Հին աշխարհի և միջնադարի պատմությանը: Ե՛վ այն ճարտարապետական հուշարձաններով, որոնք ցուցադրում էր ակադեմիկոս Բորիս Ռիբակովը պատմության դասագրքերում, և՛ այն բաղկացուցիչներով, ինչ գիտենք Աստվածաշնչից (Նոյան տապան, Արարատ լեռ), համոզվում ես` հայկական հողը հարուստ պատմություն ունի և այն չի կարող տեղավորվել դպրոցական դասագրքերի փոքր բաժիններում:

Ուստի սկսեցի զբաղվել այդ վայրի ուսումնասիրությամբ՝ նկատելով մի շատ հետաքրքիր միտում. Հայկական լեռնաշխարհում միշտ տեղի են ունեցել համաշխարհային մակարդակի իրադարձություններ, բայց շատ քչերն են գրել այդ մասին:

Թեպետ, եթե նայենք հատկապես Հայկական լեռնաշխարհի գործող անձանց, ապա այնտեղ ապրել են ականավոր մարդիկ: Այնուհետև Բյուզանդիան ուսումնասիրելիս նկատեցի, որ բյուզանդական գահին նստած են հայ ժողովրդի ներկայացուցիչներ. հայ դինաստիայի կառավարման ընթացքում հարաբերությունները բարեկամական են եղել:

Երբ ուսումնասիրում էի Ղրիմի, Կովկասի և սևծովյան տարածաշրջանի պատմությունը, հասկացա, որ այդ հայ բյուզանդական կայսրերի շնորհիվ են պահպանվել հիշողությունները: Ստացվում էր, որ հայերն ամենուրեք հանդես են եկել որպես այլ ժողովուրդների մասին հետաքրքիր տեղեկատվության կրողներ:

Բերենք օրինակ Տիգրան II-ի Մեծ Հայքը, որի տերությունը տարածվում էր Կասպից ծովից մինչև Եգիպտոս: Այդ տարածաշրջանը հարազատ է ինձ, քանի որ ծնվել եմ Աստրախանում, որտեղ շատ հայեր են եղել դարեր շարունակ: Հայերը նշանակալի հետք են թողել այդ քաղաքի պատմության մեջ: Ե՛վ Հաջի Թարխանի, և՛ Ռուսական Աստրախանի գլխավոր վաճառականները հայերն են եղել: Մյուս ժողովուրդները չէին կարողանում այնքան վարպետորեն ոսկերչական իրեր պատրաստել կամ պայմանավորվել ուրիշ ժողովուրդների հետ, որոնք ուրիշ կրոն ունեին: Իսկ Աստրախանը նաև Ջոչիի ուլուսիի առևտրական կենտրոնն էր, այնուհետև Ռուսաստանի ֆորպոստը Կասպյան տարաշրջանում: Հայ վաճառականների շնորհիվ գտնվեցին ելքերը դեպի Պարսկաստան, հետագայում նաև դեպի Պարսից ծոց: Որոշ ռուսական ապրանքներ հայտնվում էին Հնդկաստանի շուկաներում: Ստացվում է՝ որ կողմն էլ նայես, յուրաքանչյուր դարաշրջանում, ամենուրեք եղել են հայ ժողովրդի ներկայացուցիչներ:

Հետագայում, երբ տեղափոխվեցի Մոսկվա, սկսեցի շատ բան նկատել՝ կապված հայ ժողովրդի հետ. Հենց միայն Լազարյանների ընտանիքը: Ինչ թեմայով էլ որ գրում էի, լինի ինչ-որ իշխանությունների, խանությունների մասին, միշտ հայեր էին հայտնվում: Սա հետաքրիր փաստ է, երբ գիրք ես գրում և սպասում, թե երբ նրանում կհայտնվեն հայերը (ծիծաղում է): Եվ հայտնվում են…

Ինչո՞ւ են թուրք-ադրբեջանական ագրեսորները շտապում «խաղաղության պայմանագիր» կնքել Հայաստանի հետ:

Ալեքսանդր Չերյոմին – 2020 և 2022 թթ. իրադարձություններից հետո բնիկ հայկական տարածքը Ադրբեջանը գրավել է: Իհարկե, Բաքվին ձեռնտու է պայմանագրերով իրավաբանորեն որպես իրենը ամրագրել այդ տարածքը: Չի կարելի դրան գնալ, չնայած ինձ համար հաճելի էր տեսնել, թե ինչպես են երեք նախագահները՝ Ռեջեփ Էրդողանը, Իլհամ Ալիևը և Նիկոլ Փաշինյանը, Պրահայում նստած, անհրաժեշտ զրույց վարում:  

Դա ճիշտ է, պետք է հանդիպել թշնամիների և հակառակորդների հետ, պետք է հասկանալ, թե ինչ զիջումների են նրանք սպասում քեզնից: Ելնելով առկա իրավիճակից՝  կարելի է ասել, որ նրանք զիջումների են սպասում հենց Հայաստանից, որպեսզի Ղարաբաղն արդեն ընդմիշտ անջատվի իր հայրենի պետությունից՝ Հայաստանից: Հետևաբար այժմ ակտիվ փոխակերպում է կատարվում, և դա շատ անախորժ է:

Պետք է հրադադար կնքել, բայց ոչ տարածքային դիրքերը նշելով: Եթե դրանք ամրագրվեն, ապա կստացվի այն, ինչ մեզանում ստացվեց Քեմալ Աթաթուրքի և Վլադիմիր Լենինի ժամանակ, երբ «ամրագրեցին», և մենք տեսնում ենք, թե որտեղ են հիմա բնիկ հայկական հողերը՝ Վանա լճով հանդերձ:

Արդեն 100 տարի գործում է Կարսի պայմանագիրը, որը զրկել է Հայաստանին իր հողերից: Եթե այսօր նայենք հայկական տարածքին, ինչը մնացել է, ապա դա փաստացի ամենափոքր հայկական պետությունն է պատմության մեջ. այն 11 անգամ ավելի փոքր է, քան Մեծ Հայքի ժամանակներում:

Ցանկալի է, որ հայ ժողովուրդը պահպանի իր ինքնությունը, իր մշակույթը, իր լեզուն, բայց ադրբեջանցի ագրեսորները վերաշարադրում են պատմությունը, ոչնչացնում են ճարտարապետական հուշարձանները, ոչնչացնում են գերեզմանատները, որտեղ հանգչում են հասարակ հայեր և հայ ժողովրդի ականավոր գործիչներ, ոչնչացնում են տաճարները և պատմությունը հնագիտական գտածոների վերացման միջոցով: Դա ամենից սոսկալին է:

Եվս երկու-երեք սերունդ անց մարդիկ արդեն չեն էլ իմանա, թե այստեղ ինչ հայկական հուշարձաններ են եղել: Ադրբեջանցիները զբոսաշրջիկներ կբերեն ԱՄՆ-ից և կպատմեն, որ իրենք այդտեղ ապրել են դարեր ի վեր, որ այդտեղ իրենց հուշարձաններն ու հիշատակներն են: Ուստի դժվար կլինի այսօր քաղաքական գործիչների համար պաշտպանել ազգային շահերը, բայց և այնպես պետք է հիշեն իրենց ժողովրդի պատմությունը և հանուն այդ պատմական հիշողության դիմադրեն:

Ինչո՞ւ ժամանակակից Ռուսաստանին պետք եկավ «միջանցքը» Սյունիքով: Հայտնի է, որ միջանցքի գաղափարն առաջադրվել է դեռ մինչև Առաջին համաշխարհային պատերազմը: Ընդ որում, դրա հեղինակը, հակառակ շրջանառվող կարծիքին, եղել է նույնիսկ ոչ թե Թուրքիան, այլ Գերմանական կայսրությունը:

Ալեքսանդր  Չերյոմին - 1918 թ. կնքվել է Բրեստ-Լիտովսկի անջատ պայմանագիրը, որով Գերմանիայի դաշնակիցները սկսեցին օկուպացնել Խորհրդային Ռուսաստանի և 1917-1918 թթ. կազմավորված այլ պետությունների տարածքներ: Դաշնակցություն կուսակցությունն այն ժամանակ Հայաստանում շատ մեծ աջակցություն ուներ բնակչության շրջանում, և եթե չլիներ Կարմիր բանակի միջամտությունը, եթե չլիներ Վրաստանի հետ ծագած պատերազմը, իսկ հետո նաև այսպես կոչված ադրբեջանցիների հետ, ապա պատմությունը միանգամայն այլ ընթացք կունենար: Ի դեպ, «Ադրբեջան» տերմինը ի հայտ է եկել 1918 թվականին, այն ժամանակ էլ երևան եկավ նման ազգություն:

Թուրքերը ցանկանում էին ոչնչացնել հայ ժողովրդին, և Սովնարկոմի նախագահ Վլադիմիր Լենինի այդ համաձայնողական քաղաքականությունը, ինչպես նաև Սերգեյ Կիրովի տհաճ դերը, որը Ադրբեջանի ազգային հերոս է հռչակված, հանգեցրին նրան, որ ձևավորվեց միջանցք, որը փաստորեն մասնատում էր բնիկ հայկական հողերը: Ռուսաստանը դրանով ուզում էր ցույց տալ իր վերաբերմունքը թուրք ժողովրդին:

Իր ողջ պատմության ընթացքում Ռուսաստանը կռվել է թուրքերի դեմ, և Հայաստանը միշտ եղել է Ռուսաստանի դաշնակիցը, ինչքա՜ն հայ զորավարներ են եղել: Եթե անգամ օրինակ բերենք Բագրատիոնին, նա հայկական Բագրատունի տոհմից է, որ հետագայում դարձել է վրացական Բագրատիոնի տոհմ: Եվ Լորիս-Մելիքովը, և Լազարյանները՝ երևելի գործիչներ, որոնք զբաղվել են  լուսավորությամբ, նավաշինությամբ և եկեղեցաշինությամբ:   

Հայկական շատ ազգանուններ կան, որոնք կարող ենք տեսնել Մոսկվայում, Սանկտ Պետերբուրգում, Աստրախանում, Նախիջևանում՝ նույն ինքը Դոնի Ռոստովում: Կովկասի ողջ սևծովյան ափը զարգացրել են հայերը: Հայերի շնորհիվ է վերականգնվել այդ ծանր  վիճակում գտնվող տարածաշրջանը, որովհետև առևտուրը վերականգնման գլխավոր գրավականն է:

Ցավոք, Լենինի Սովնարկումի, այնուհետև նաև Ստալինի Սոնարկոմի քաղաքականությունն ամբողջովին ուղղված էր հայ ժողովրդի դեմ: Թեպետ նույն Ստալինը ծանոթ էր շատ բաքվեցիների, նույնիսկ բանտարկվել է այնտեղ: Եվ եթե նայենք Բաքվին մինչև 1918 թվականը, ապա հիմնական բնակչությունն այնտեղ հայերն էին:

Ադրբեջանն արհեստականորեն ստեղծված պետություն է՝ օտար տարածքներ ստացած: Այն Լենինի և Ստալինի քաղաքականության ուղեկիցն էր: Բռնաճնշումներից, որոնց ենթարկվում էր հայ ժողովուրդը, ներառյալ Հայակական ԽՍՀ ղեկավարները և ամենայն հայոց կաթողիկոսը, վնասն ահռելի էր, և դա հասցրել են մասնավորապես բոլշևիկները 1920-ական թվականներին:

Ալեքսանդր Մյասնիկովը, որ Երևան էր տեղափոխվել Բելառուսից, սկսեց դիմադրել որոշակի հակահայկական ուժերին: Այդ իսկ պատճառով էլ սարքեցին նրա ոչնչացման գործողությունը: Եթե խորանանք, ապա դա սպանություն էր: Սպանություն ականավոր գործչի, քանի որ հազիվ թե նա գնար այն ուղիով, որը խորհուրդ էին տվել նրան ՀամԿԿ(բ) Կենտրոնական կոմիտեում:

Իսկ այսօր էլ Ռուսաստանը վարում է նույնպիսի քաղաքականություն, որը կարելի է բնութագրել որպես «նստել երկու աթոռի»: Ռուսաստանը չի ցանկանում կորցնել Ադրբեջանը, նա ցանկանում է վերականգնել հարաբերությունները Վրաստանի հետ, շատ է ուզում բարեկամանալ Թուրքիայի հետ և ի դեմս նրա ունենալ դաշնակից ընդդեմ ՆԱՏՕ-ի մյուս երկրներին:

Ռուսաստանի օդային պաշտպանության ուժերը շատ հարցերում նախ խորհրդակցում են հատկապես Թուրքիայի հետ: Մասնավոր հանդիպումները տեղի են ունենում արտգործնախարարների մակարդակով, և նախագահներն են հաճախակի հանդիպում: Մենք չենք տեսնում առևտրային հարաբերությունների բարելավում, մենք տեսնում ենք, որ նրանք ցանկանում են ինչ-որ պետություն մանրադրամ դարձնել, և մենք հասկանում ենք, թե դա ինչ երկիր է: Ուստի Փաշինյանի՝ Ֆրանսիային դիմելու որոշումը ճիշտ էր, նա դրանով ասաց Ռուսաստանին՝ եթե դուք չեք ցանկանում դարավոր բարեկամ լինել, ապա մենք կդիմենք Ֆրանսիային, որտեղ մեծ թվով հայեր են ապրում և որտեղ Հայաստանը որոշակի դիրքեր է գրավում և՛ գիտության, և՛ մշակույթի, և՛ քաղաքականության ոլորտներում: Բայց, ցավոք, Էմանուել Մակրոնն էլ լրիվ ճիշտ դիրորոշում չի ցուցադրում՝ նախընտրելով խուսանավել:

Ռուսաստանն ավելի շատ մտածում է Թուրքիայի հետ բարեկամական հարաբերությունների մասին, նաև այն մասին, թե ինչպես լուծի նավթային և գազային հարցերը, չէ որ, ըստ էության, Ադրբեջանը Ռուսաստանի հակառակորդն է և՛ գազային, և՛ նավթային համալիրում: Ռուսաստանը փաստացի փրկում է իր հակառակորդին: Ընդ որում, Ադրբեջանում Ալիևի իշխանությունն այնքան էլ ուժեղ չէ:

Այնտեղ ընդվզման մեծ ելույթներ են լինում: Եթե Հայաստանում ժողովրդավարություն է, և մարդիկ կարող են դուրս գալ, խոսել այն մասին, թե ինչն է իրենց անհանգստացնում, ապա Ադրբեջանում ժողովուրդը չի կարող փողոց դուրս գալ, որովհետև նրան անմիջապես կճզմեն ուժային կառույցները: Ադրբեջանում խնդիրներն ավելի շատ են, և որևէ երաշխիք չկա, որ ալիևյան վարչակարգը կպահպանվի: Նրան կարող է փոխարինել հակառուսական վարչակարգ, որը կշարունակի հակահայկական ուղղությունը:

Ստացվում է, որ Ռուսաստանի (որը դեռ չի կողմնորոշվել, թե ում հետ է, Ադրբեջանի, Թուրքիայի, թե Հայաստանի) արտաքին գործերի նախարարության անհասկանալի քաղաքականությունից օգտվեցին ամերիկացիները: Ես նկատի ունեմ Ներկայացուցիչների պալատի խոսնակ Նենսի Փելոսիի այցը: Այդ տիկինն արդեն, երբ թռչում էր Թայվան, մեծ ազդեցություն ունի:

Բանակցություններ են ընթանում պաշտպանության նախարարության մակարդակով, և ԱՄՆ-ն ցույց է տալիս, որ կարող է  իր պաշտպանության տակ առնել Հայաստանին այդ դիմակայության մեջ, որն այժմ ձևավորվում է: Այս առումով հայկական դիվանագիտությունը պետք է ճիշտ դիրք գրավի, ցույց տա, որ Երևանը հանդես է գալիս ուժեղ Հայաստանի համար, Հայաստանի տարածքային ամբողջականության համար, և ով ուզում է, թող օգնի Հայաստանին: Պետք է օգտագործել ռուսական, ամերիկյան և ֆրանսիական հնարավորությունները: Հնարավոր է, որ ուրիշ երկրներ էլ ցանկանան օգնել:

Օրինակ, երբ Իսրայելում ինչ-որ խնդիրներ էին ծագում, նրանք միշտ դիմում էին իրենց լոբբիին, որը բազմաթիվ երկրներում է: Հայ ժողովրդի համար էլ պատմությունն այնպես է դասավորվել, որ նրանք ապրում են բազմաթիվ երկրներում: Հետևաբար հայերը կարող են դիմել տարբեր քաղաքական կառույցների, որոնք Արևմտյան Եվրոպայում են, Հյուսիսային Ամերիկայում և Ասիայում, որպեսզի նրանք աջակցեն այս բարդ իրավիճակից դուրս գալու հարցում:

Հայաստանը միայնակ գլուխ չի հանի, քանի որ թե՛ տարածքային տեսանկյունից է փոքր, թե՛ բնակչությամբ 3 մլն-ի չի հասնում, իսկ այն երկրների բնակչությունը, որոնք հավակնում են հայկական հողերին, անհամեմատ ավելի մեծ է: Այն ժամանակակից զենքերը, որոնք կիրառվել են Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի դեմ, ցույց են տվել, որ զինված ուժերն արդեն պետք է այլ տեսակի տեխնիկա ունենան:

Ցանկալի է, որ ինչպես նախկին պատերազմների ժամանակ, կամավոր գեներալները մեկնեն և օգնեն իրենց ժողովրդին, որովհետև իրականում այսօր Հայաստանում քիչ գեներալներ կան: Կարելի էր նաև զորահավաք կազմակերպել հայկական սփյուռքում, որպեսզի մարդիկ գան և օգնեն իրենց ժողովրդին: Դա ես այժմ համարում եմ գլխավոր խնդիրը:

ԽՍՀՄ-ի փլուզման նախօրեին Ադրբեջանը դուրս եկավ միութենական պետության կազմից: Այսինքն՝ իրացրեց իր ինքնորոշման իրավունքը, ինչպես և Արցախի հայերը: Ինչո՞ւ ադրբեջանցիներին «կարելի» է դուրս գալ ԽՍՀՄ-ի կազմից, իսկ Արցախի հայերին մինչև հիմա արգելում են դուրս գալ Ադրբեջանական ԽՍՀ-ի կազմից:

Ալեքսանդր  Չերյոմին – Դա երկակի ստանդարտ է: 1922 թվականի միութենական պայմանագրով, որով ստեղծվեց Անդրկովկասի ֆեդերացիան, որի կազմ մտան Հայաստանը, Ադրբեջանը և Վրաստանը, ինչպես նաև 1936 թվականի ԽՍՀՄ սահմանադրությամբ յուրաքանչյուր հանրապետություն կարող էր դուրս գալ Խորհրդային Միության կազմից:

Ինքնավար հանրապետությունները նույնպես ինքնորոշման իրավունք ունեին ընդհուպ մինչև միութենական հանրապետությունից դուրս գալը: Նման նախադեպեր եղել են: Օրինակ՝ Վրաստանի կազմից դուրս է եկել երկու պետություն՝ Աբխազիայի Ինքնավար Հանրապետությունը և Հարավային Օսիայի Ինքնավար Մարզը: Իր իրավունքից օգտվել է նաև Արցախի ժողովուրդը:

Արցախում ապրում է հայ ժողովուրդ: Այնտեղ նրանք հայերեն են խոսում: Թեպետ խորհրդային տարիներին Հեյդար Ալիևը ջանում էր Շուշին բնակեցնել ադրբեջանցիներով: Նա այնտեղ ֆաբրիկաներ էր կառուցում, փոքր գործարաններ,  գյուղական վայրերից այնտեղ էր ուղարկում ուսանողների: Ալիևի՝ Ղարաբաղում ադրբեջանցի ժողովրդի բռնի ներդրումը վերջնականապես չստացվեց, բայց հայերի որոշ դուրսմղում ստացվեց:

Այսուհանդերձ հիմնարար փաստաթղթեր կան, որոնք ցույց են տալիս, որ Արցախը հանգիստ կարող է ինքնորոշում ստանալ, դառնալ ինքնուրույն պետություն կամ վերադառնալ իր նախահայրենիք Հայաստանի կազմ: Նույնիսկ չնայած այն հանգամանքին, որ ագրեսիվ հարևանները մտադիր են ոչնչացնել տվյալ պետությունը:

Շատ քննադատություն եղավ Հայաստանում և Արցախում ռուսական քաղաքականության հասցեին: Ձեր կարծիքով, ինչպիսի՞ն պետք է լինի Մոսկվայի կատարյալ քաղաքականությունը:

Ալեքսանդր  Չերյոմին – Մոսկվան պետք է իմանա Ռուսաստանի և Հայաստանի փոխհարաբերությունների պատմությունը: XIX դարում հայ ժողովուրդը սպասում էր ռուսներին՝ համարելով նրանց ազատարարներ: Հայերն օգնում էին Ռուսաստանին թուրքական և իրանական գաղութատիրության դեմ պայքարում: Իսկ խորհրդային շրջանում Հայաստանն ահռելի ներդրում է ունեցել Խորհրդային Միության տնտեսության, գիտության և մշակույթի մեջ: Հարկ է հասկանալ այդ ամենը  և ժողովրդին հնարավորություն տալ իմանալու հայ ժողովրդի պատմությունը:

Հարկ է ավելի շատ պատմել Հայաստանի մասին, պատմական հուշարձանների մասին, որոնք հազարամյակների պատմություն ունեն, ցույց տալ հայ ժողովրդի զարգացումը և այն, թե ինչպես են նրանք մասնակցել Հայրենական մեծ պատերազմին: Այսօր շատերն են խաղացնում Երկրորդ համաշխարհայինի խաղաքարտը: Ահա պետք է ցույց տալ, թե  ինչ հայ անվանի զորահրամանատարներ են եղել, ինչպես են նրանք դրամ հավաքել, որպեսզի ձևավորեն տանկային շարասյուները: Պետք է պատմել, թե ինչպես էր հայկական եկեղեցին ամբողջ աշխարհում մասնակցում Սովետական բանակի համար հանգանակությանը:

Հատկապես Հայրենական մեծ պատերազմի օրինակով պետք է ցույց տալ հայ ժողովրդի դերը հաղթանակում: Ժամանակն է լիովին կանգնել ի պաշտպանություն հայերի և ասել. «Կա անբաժանելի պետություն և նրա պատմությունը: Մենք ոչ ոքի չենք թողնի խլել այն»:

Ցավոք, Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն խորամանկում է, որևէ հաստատ բան չի ասում: Սկսում է խոսել աշխարհաքաղաքականությունից, այն մասին, որ հարկ է բոլորի հետ ընկերություն անել:  Սովորական դավաճանություն:

Պատկերացրեք, որ Դուք ժամանակի պարկուճ եք տեղադրում ռուսների և հայերի համար, որոնք դա բացելու են 2122 թվականին: Ի՞նչ կգրեք Ձեր ուղերձում սերունդներին:

Ալեքսանդր  Չերյոմին – Ես կուզենայի, որ հարուստ պատմություն ունեցող հայ ժողովուրդը վերջապես ստանա իր բնիկ հողերը և այդ հողի վրա տեղի ունենա հայ ժողովրդի ծաղկումը: Այնտեղ զարմանալի բնություն կա:

Ուզում եմ, որ բոլոր հողերը վերադառնան հայոց գիրկը, Երևանին, որպեսզի բնակչությունը երկրում լինի ոչ թե 3 մլն, այլ գոնե 30 մլն, և պետության մակերեսն էլ լինի ոչ թե 29 հազար քմ, այլ 290 հազար: Ուզում եմ անդորր ու խաղաղություն, որ բարի ու լավ հարևաններ լինեն, որ Հայաստանը ելք ունենա դեպի Սև ծով, ինչպես երբեմնի Մեծ Հայքի ժամանակներում:

Ռուսներին նույնպես կցանկանայի վերադարձնել իր տարածքները: Խոսքը և՛ Ալյասկայի մասին է, և՛ Ալեուտյան կղզիների, և՛ այն տարածքի, որտեղ հիմա Ղազախստանն է գտնվում, և որպեսզի արևելյան շրջանները, որոնք մի ժամանակ Ռուսական կայսրության կազմում են եղել, նորից Մոսկվայի իրավազորության ներքո լինեն: Որպեսզի վերականգնվի Ռուսաստանը գոնե XIX դարի սահմաններով:

Աղբյուրը՝ ИА Реалист