Դեռ 19-րդ դարում խելամիտ ու կրթված հասարակության համար պախարակելի երևույթներ էին սնահավատությունն ու տգիտությունը: Այս երևույթներն անգամ տեղ են գտել բազմաթիվ գրական ստեղծագործություններում: Շատ գրողներ իրենց գործերում երբեմն ցավով, երբեմն ծաղրով հիշատակել են մարդու անգրագիտությունը և գուցե հենց դրանով պայմանավորված նաև սնահավատությունը:
Հայ ռեալիստ գրող Նար-Դոսը 1889 թվականին հրապարակված «Մեր թաղը» նովելաշարում մի քանի նովել է գրել այս երևույթների մասին: Թվում էր ժամանակներն ու բարքերն էին ստիպում, որ քրիստոնյա հայերը հավատային գրբացների տարօրինակ միջոցներով բժշկությանը, մարդու մեջ սատանաների ու չարքերի առկայությանը, ուխտ գնալով բուժվելուն և այլնին:
Բայց անգամ երկու դար անց՝ մեր օրերում էլ մարդիկ շարունակում են ապրել նույն հավատալիքներով: Հաճախ այս կամ այն խնդրի դեպքում իրար ուղորդում են բախտագուշակների, վախ բռնողների, այսպես կոչված աղոթողների մոտ: Իսկ ահա ուխտ գնալն ու մատաղ անելը վաղուց դարձել են քրիստոնեկան սովորություններ ու կարծես մոռացվել է դրանց հեթանոսական ծագումը:
Եթե դարեր առաջ այս երևույթները կարելի էր բացատրել կրթության բացակայությամբ, համատարած անգրագիտությամբ, ապա ինչպիսի՞ բացատրություն գտնել այսօր, երբ երկրում գործում են բազմաթիվ քոլեջներ, բուհեր, ի վերջո կարելի է դպրոցում 12 տարի անվճար կրթություն ստանալ:
Համացանցում ամեն րոպե կարելի է կարդալ այս կամ այն խոտաբույսով բժշկվելու մասին, էլ չենք խոսում գուշակությունների մասին, որոնք այնքան հավատ են ներշնչում մարդկանց:
Օրեր առաջ մի երիտասարդ ոգևորված պատմում էր, որ հարազատը լուրջ հիվանդ է ու ոչնչով չեն կարողանում օգնել: Հարցին՝ ինչ միջոցներ են ձեռնարկել, պատասխանեց, որ փորձել են ամեն ինչ՝ բազմաթիվ բախտագուշակների մոտ են գնացել, աղոթողների, բայց ոչ մի օգուտ: Միայն վերջին աղոթողն ասել էր, որ հիվանդի մեջ չարք է մտել և ինքն անզոր է օգնել նրան: Խորհուրդ են տվել ուխտ գնա, եկեղեցում հոսող ջրով լվացվի ու կբժշկվի: Եվ ոչ մի խոսք հիվանդանոց գնալու ու բժշկի խորհրդատվությունից օգտվելու մասին:
Եթե 21-րդ դարում մարդկանց մի ստվար զանգված, այդ թվում սերուցք համարվող երիտասարդությունը, որ ժամանակի ոգին պետք է դառնա, ամենամեծ հավատով խոսում է վերոնշյալ երևույթների մասին, քանի դեռ սուրճի բաժակ նայելը, թուղթուգիր անելը, նաֆս հանելը, աչքի ուլունք կախելը, մոմ թափելը մարդկանց վրա արդիական են, հնարավոր չէ խոսել գիտության, կրթության, զարգացվածության, երկիր փրկելու ու հզոր ազգ ունենալու մասին:
Ի վերջո անքննելի է այն միտքը, որ կրթված ու գրագետ ազգերն ու ժողովուրդները կարող են կռիվ տալ աշխարհում իրենց տեղի ու դիրքի համար...
