«Ես իմ գործով գցեցի լումա արդարության բագինի առաջ»: 

                                                          Գուրգեն Յանիկյան

Երբեմն մի բառը կամ ազգանունը արդեն կենսագրություն է:  Մանկավարժ, լրագրող, բանահավաք Ալբերդ Փարսադանյանը 2004 թ. ընթերցողի դատին է հանձնել «Հայը. Կենսագրություն մեկ տողով» աշխատությունը: Գրքում ընդգրկված են 11380 անուն, ներկայացված է 1040 դիմապատկեր: Դրանցից մեկը՝ գրքի 374-րդ էջում ժողովրդական վրիժառու Գուրգեն Յանիկյանն է (1895-1984) է, ով 78 տարեկան հասակում վրեժ լուծեց երկու թուրք դիվանագետներից:  

Յանիկյանի մասին մինչև վերջերս ունեցած տեղեկություններս հանրագիտարանային փաստեր էին ու 1999թ. Երևանում լույս տեսած նրա «Նպատակ և ճշմարտություն» խորագրով հուշապատումը: Այդ գրքում նրա առաջին բանտային գրառումներն էին՝ գրված 1973թ.: Դրան հաջորդում է հուշերի 2-րդ գիրքը «Բանտարկյալի ձայնը» (Երևան, «Ոսկան Երևանցի» Հրատ, 2022թ), որի շնորհանդեսն առաջինը կատարվեց Լոռու մարզային գրադարանում ու ափսոսում եմ, որ չկարողացա ներկա գտնվել: Հիմա, երբ նպատակադրվել եմ որպես ընթերցող հակիրճ խոսք ասել մեկ շնչով ընթերցված այդ փաստագրական ուշագրավ աշխատությոն մասին, չեմ կարող շնորհակալակն  խոսքեր չհասցեագրել հիշյալ գրադարանի տնօրեն իմ վաղեմի բարեկամ Կարինե Հակոբյանին՝ գիրքը սիրահոժար ինձ տրամադրելու համար: 

….Աշխատությոն խորքերը թափանցելու ինքնատիպ բանալի է հայի գոյապայքարի նվիրյալ մշակ Կարո Վարդանյանի /ով կազմել, խմբագրել և ծանոթագրել է աշխատությունը/ «Ճշմարտության համար» վերնագրված առաջնախոսքը:

Յանիկյանի իսկական ազգանունը շատ ժամանակներ առաջ Հակոբյան է եղել: Նրանցից մեկն այրվել է իր տան մեջ և թուրքերը սկսել են նրանց կոչել Յանղունենք, ինչը թուրքերենից թարգմանաբան նշանակում է հրդեհի ընտանիք, աստիճանաբար Հակոբյանը դուրս է մղվել և Յանղունենքը դարձել է Յանիկյան: Գրքի բազմաթիվ ծանոթարություններից մեկը այս տեղեկությունն է: Մեկ ուրիշն էլ տեղեկացնում է, որ 2019թ. մայիսի 5-ին  ԱՍՍԱԼԱ-ի նահատակների հուշահամալիրում հանդիսավորությամբ հողին է հանձնվել Գուրգեն Յանիկյանի մասունքները: Նման մանրամասները շատ են սկզբում: Աշխատության առանցքում Յանիկյանի դատավարությանը նախորդած և հաջորդած իրադարձություններն են, որոնք հաճախ ընդմիջվում են հեղինակի արկածներով հագեցված կյանքի հետաքրքիր պատմություններով: Շատ են աղմկոտ բացահայտումները, հարցերը, որպես կանոն, ստանում են սպառիչ պատասխաններ: Ճշմարտությունը հաճախ դառն է, մեր ազգային նկարագիրը վտանգող, բայց ճշմարտությունը միշտ մնում է ճշմարտություն՝ բացարձակ արժեք:

• Յանիկյանը աշխարհ չէր եկել ամերիյան բանտերի ցմահ բնակիչը դառնալու համար,- հնչեց նաև վանաձորյան շնորհանդեսում: 

Բայց դրա պատասխանն էլ կա այս գրքում՝ Յանիկյանը չէր կարող ապրել գաղտագողի: Այնքան խիտ և խորաթափանց են հուշերը, որ չկարողացա փաստերից մի քանիսն աձանձնացնել ու նկարագրել ընթերցողին, ուղղակի արժե, որ ամեն մի հայ կարրա գեղարվեստական նրբերագներով լեցուն այս գործը, որ օգնում է աշխարհի մեծամեծների ճակատին նետելու հեղինակի դառը, բայց ճշմարտացի միտքը՝ «Ես խոսեցի  բռունցքների լեզվով, որն աշխարհի համար միշտ եղել է միակ հասկանալի լեզուն:»

Գրքի խմբագիրը վերջում կարևորություն է տվել հուշերին կցվող 28 մեքենագիր էջի ծավալով հավելվածին: Յանիկյանը մեծ հայ է, իսկ նրա անունով կազմված հանձնախմբի նախագահ Լևոն Երկաթյա՞նը….

Հարցականները շատ են, ընթերցողը կարդալով այս գիրքը, նայելով նրանում զետեղված լուսանկարները, կարծում եմ այլ չափորոշիչներով կառաջնորդվի հայ-թուրքական խաղաղության օրակարգի մասին խորհելիս՝ խաղաղությունը օդ ու ջրի նման անհրաժեշտ է, բայց այն պիտի լինի արժանապատիվ, այն պետք է նվաճել, ոչ թե մուրալ,  իսկ հիմնական հարցը մնում է նույնը՝ ի՞նչ է իրականում ուզում թուրք-ադրբեջան տանդեմը: Իմ մտավորական ընկերներից մեկը սիրում   է կրկնել, որ նրանց օրակարգում մենք չկանք:

Վաղարշակ ՂՈՐԽՄԱԶՅԱՆ