«Ականատես» դիտորդական առաքելությունն Արցախի Հանրապետությունում նախագահական և խորհրդարանական ընտրությունները դիտարկելու նպատակով իրականացնում է երկարաժամկետ և կարճաժամկետ դիտորդություն և երեկ հրապարակել է իր միջանկյալ տեղեկանքը (դիտարկման ժամանակահատվածը՝ փետրվարի 4 – մարտի 22, 2020 թ.):  

Նախ նշենք, որ «Ականատես» դիտորդական առաքելությունը հիմնադրվել է «Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ հակակոռուպցիոն  կենտրոն» (ԹԻՀԿ)        հասարակական       կազմակերպության, «Ժուռնալիստների   «Ասպարեզ»   ակումբ»   (ԺԱԱ) հասարակական կազմակերպության, «Ռեստարտ» քաղաքացիական նախաձեռնության և Իրավունքի զարգացման և պաշտպանության հիմնադրամի կողմից: Արցախի Հանրապետությունում դիտորդական առաքելության գործընկերը «Քաղաքացիական հաբ» հասարակական կազմակերպությունն է։ Ընդ որում, այս դիտորդական առաքելությունն Արցախի ընտրությունների ընթացքում հնարավոր է դարձել Հայաստանի Հանրապետության կառավարության և «Թուֆենկյան» հիմնադրամի ֆինանսական աջակցության շնորհիվ: Դիտորդական առաքելություն է իրականացվել նաև անցած տարի Արցախի ՏԻՄ ընտրություններում:

ՀՀ կառավարության կողմից Արցախի ընտրություններ այսպիսի երկարաժամկետ առաքելություն գործուղելու աննախադեպ նախաձեռնության և երկար տարիներ Հայաստանի Հանրապետությունում օտարերկրա կազմակերպությունների ֆինանսավորմամբ գործունեություն ծավալած և ներկայիս իշխանությունների հետ սերտաճած կազմակերպությունների ընտրության մասին շատ է գրվել: Այդուհանդերձ տեղեկանքում նշվում է. «Ականատեսը» գործում է անկախ՝ պահպանելով անկողմնակալության սկզբունքը և զերծ մնալով այնպիսի գործողություն կատարելուց, որը կարող է մեկնաբանվել որպես աջակցություն, քարոզչություն կամ հակաքարոզչություն ընտրություններին մասնակցող որևէ կուսակցության (դաշինքի), թեկնածուի օգտին կամ դեմ»:  

Տեսնենք, ի թիվս այլոց, ինչ է դիտարկվել և բացահայտվել:

Տեղեկանքում նշվում է, որ ընտրարշավն ընդհանուր առմամբ անցնում է մրցակցային մթնոլորտում, որը քվեարկության օրվան մոտենալով՝ ավելի է թեժանում: Որոշ թեկնածուներ միմյանց հասցեին հնչեցնում են սուր քննադատություն,  որոշ թեկնածուներ էլ հանդես են գալիս խիստ ընդդիմադիր դիրքերից, իսկ «շատերը հայտարարում են, որ պայքարում են Արցախում համակարգային փոփոխությունների հասնելու համար և գտնում են, որ հայաստանյան թավշյա հեղափոխությունը պետք է հասցնել Արցախ»: Բացի այդ. «Ընդդիմադիր թեկնածուները նաև խոսում են համակարգային կոռուպցիայի վերացման անհրաժեշտության, իրական ժողովրդավարության հաստատման, «թալանվածը» ժողովրդին վերադարձնելու անհրաժեշտության մասին»: Մի այլ դիտարկում. «Շատերը նշում էին, որ «ձայների գնման» ու ընտրողների վրա ճնշման մեխանիզմները կատարելագործվել են՝ դառնալով նվազ ակնհայտ»:

Սրանք փաստե՞ր են, թե՞ սուբյեկտիվ տպավորություն: Համենայն դեպս  այս արձանագրումները որևէ հղումով չեն հիմնավորվում:  

Առաքելության դիտորդները դրական են գնահատում ԿԸՀ կողմից տեղամասային ընտրական հանձնաժողովի անդամների համար կազմակերպված 14 դասընթացների կազմակերպվածությունն ու որակը, սակայն խնդրահարույց են համարում դասընթացի ավարտին կազմակերպված ստուգարքները, որոնք անցկացվել են բանավոր կարգով՝ նախօրոք պատրաստված քննական տոմսերի հարցերին պատասխանելու միջոցով, իսկ որոշ դեպքերում դրանք կրել են զրույցների բնույթ։ Նրանց կարծիքով՝ նման ձևաչափով հնարավոր չէ լիարժեք պատկերացում կազմել տեղամասային հանձնաժողովի անդամների գիտելիքների վերաբերյալ կամ ապահովել օբյեկտիվ գնահատական, պետք էր գրավոր թեստավորման մեխանիզմներ կիրառել: Մի՞թե, ե՞րբ և որտե՞ղ է անվերապահորեն ամրագրվել, որ բանավոր ստուգարքը գիտելիքի ստուգման վստահելի ձև չէ:

Դիտորդական առաքելությունը բազմաթիվ թերություններ ու խախտումներ է հայտնաբերել ԿԸՀ կայքում անբավարար տեղեկատվության, քարոզչական նյութերի տարածման, գովազդային վահանակների տեղադրման, քարոզչություն իրականացնելու իրավունքի սահմանափակման, քարոզչություն իրականացնելու կարգի, վարչական ռեսուրսի չարաշահման և այլ տեսանկյուններից, բայց քանի որ դրանց մեծ մասը հիմնավորվում է փաստերով, չենք անդրադառնում: Ընդ որում, արձանագրված խախտումների մեծ մասն առնչվում է նախագահի թեկնածուներից Արայիկ Հարությունյանին և նրա «Ազատ հայրենիք» կուսակցությանը:

Սակայն մի մտահոգիչ արձանագրման չենք կարող չանդրադառնալ, որը վերաբերում է բարեգործությանը:  

«Ականատեսի» դիտորդներին իրավացիորեն անհանգստացնում է այն հանգամանքը, որ երրորդ անձի կողմից բարեգործության խոստումները կարող են ակնհայտ մրցակցային առավելություն տալ ընտրություններին մասնակցող որոշակի թեկնածուի: Սակայն նրանց բերած օրինակն է բավական կասկածելի: Նրանք նշում են, որ մեծահարուստ գործարար և բարերար Ռուբեն Վարդանյանը հայտարարություն է արել այն մասին, որ «եթե Արայիկ Հարությունյանն ընտրվի ԱՀ նախագահ», ինքը կաջակցի նրա ծրագրերի իրականացմանը:  

Սա, ուղիղ ասենք, ականատեսին վայել տեղեկություն չէ, քանի որ քաղված է ոչ թե աչքի տեսածից, այլ միջնորդավորված, հայաստանյան news.am կայքի մի հրապարակումից: Էլ ո՞ւր մնաց դիտորդական առաքելությունը՝ այն էլ «Ականատես» անվանումով: Այդպիսի անփութություն կարող էինք թույլ տալ մենք՝ հայաստանյան լրագրողներս՝ նստած Հայաստանում: Բայց  մեզ համար էլ տեղադրված տեսագրությունը դիտելիս ակնհայտ է դառնում, որ զետեղված է Ռուբեն Վարդանյանի խոսքը՝ մոնտաժված և վերածած Արայիկ Հարությունյանի քարոզչական հոլովակի: Ակնհայտ երևում է, որ Ռուբեն Վարդանյանին հարց են տվել, թե ինչ է մտածում Արայիկ Հարությունյանի մասին, նա էլ պատմում է, որ վաղուց է ճանաչում նրան, իր ծրագրերն իրականացնելիս համագործակցել է նրա հետ, երբ նա կառավարության ղեկավարն է եղել, և եթե նա ընտրվի, ապա կշարունակի նույն հաջողությամբ համագործակցել նրա հետ:  

Այն, որ Ռուբեն Վարդանյանի հիմնադրամի ծրագրերը պայմանավորված չեն այս կամ այն իշխանության առկայությամբ, հստակ երևում են հիմնադրամի կայքում զետեղված տեղեկություններից, այդ ծրագրերը երկարաժամկետ են, սկսվել են վաղուց և դեռ երկար են շարունակվելու: Եվ մի անգամ էլ կարծեմ նա հատուկ շեշտել է, որ այն ինչ անում է, անում է հասարակության համար, ոչ թե իշխանությունների: Այնինչ փոխանակ սույն տեղեկանքի հեղինակները փորձեին ճշտել  տեղեկությունները սկզբնաղբյուրից, միանգամայն սուբյեկտիվ եզրակացություն են անում. «Այսինքն՝ գործարարի տվյալ խոսքից բխում է, որ Արայիկ Հարությունյանի նախագահ չդառնալու  պարագայում նա ձեռնպահ կմնա Արցախի զարգացման ծրագրերին օժանդակելուց»:  

Չի կարելի սեփական տպավորությունը մատուցել որպես դիտոդական առաքելության արդյունք, այսպիսի գործելոճը, ինչպես ասում են, հոնքը սարքելու տեղը աչքն է հանում և կասկածի տակ է դնում տվյալ առաքելության թե՛ նպատակը, թե՛ արդյունքը:

Անահիտ Հարությունյան