Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև 2020 թվականի հակամարտության արդյունքում տեղահանվեց ավելի քան 90,000 հայ։ Այժմ այն կրկին բորբոքվում է, և 90,000+ անդամներից բաղկացած սփյուռքը օգնության կոչ է անում Կանադային:
Մինչ Ռուսաստան-Ուկրաինա պատերազմը գրավել է աշխարհի ուշադրությունը, Կանադայի հայկական սփյուռքը մտավախությամբ հետևում է, թե ինչպես է հերթական հակամարտությունը բռնկվում աշխարհի մեկ այլ մասում, որի հետ նրանք սերտ կապեր ունեն՝ վախենալով, որ դա կհանգեցնի հերթական լայնածավալ պատերազմի:
Նրանք նաև անհանգստացած են աշխարհաքաղաքական այս խնդրի վերաբերյալ Կանադայի կառավարության արձագանքի բացակայությունից , ինչն ազդում է նրանց մեծ համայնքի վրա, որը բաղկացած է մոտավորապես 90,000 անդամներից` ըստ Սփյուռքի գործերի գերագույն հանձնակատարի հայաստանյան գրասենյակի:
Նրանց մտահոգությունները կենտրոնացած են Լեռնային Ղարաբաղի վրա (նաև հայտնի է որպես Արցախ)` վիճելի տարածք Հարավային Կովկասում, որտեղ բնակվում են էթնիկ հայեր, որտեղ վերջին շրջանում բռնության էսկալացիա է տեղի ունեցել Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև:
«Ակնհայտ է, որ Ադրբեջանն օգտագործում է Ուկրաինայում պատերազմը` առաջ մղելու հազարամյակներ շարունակ այնտեղ ապրած էթնիկ հայերի զտումների և անկլավից մնացած հայկական պատմությունը ջնջելու իր օրակարգը», - այս մասին New Canadian Media-ին հայտնել է կանադահայ սոցիալական ձեռներեց Հայկ Ղազարյանը:
Լրատվամիջոցները նշում են, որ մարտի 24-ին ադրբեջանական զինուժը, օգտվելով Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանում ռուսական խաղաղապահ ներկայության բացից, խախտել է շփման գիծը և գրավել այնտեղ գտնվող գյուղը, որի հետևանքով զոհվել է երեք և վիրավորվել 15 մարդ։ Գյուղի գրավումն ու օկուպացումը հաջորդեց 16-օրյա ժամանակահատվածին, երբ Ադրբեջանը դադարեցրել էր տարածաշրջանի հայերին վառելիքի մատակարարումը՝ հարկադրելով դպրոցներին, հիվանդանոցներին և ձեռնարկություններին սառչել Հարավային Կովկասի այս լեռնային գոտու ցածր ջերմաստիճանի պայմաններում:
Ելույթ ունենալով Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանից, որտեղ նա այժմ բնակվում է, Ղազարյանն ասաց, որ ռազմական գործողությունների բռնկումը պետք է լրջորեն ընդունվի Կանադայի կառավարության կողմից, և որ այն պետք է հնարավորինս արագ օգնի հարձակումներից տուժածներին՝ հաշվի առնելով իր սահմաններում գտնվող մեծ թվով հայ բնակչությունը։
«(Ուրեմն) դաշնային կառավարությունը պետք է աջակցություն ցույց տա գործերով, ոչ թե խոսքերով»,- ասաց Ղազարյանը։
Հրադադարի խախտում
Վիճելի տարածքը՝ Լեռնային Ղարաբաղը (Արցախը), միջազգայնորեն ճանաչվել է որպես Ադրբեջանի մաս այն ժամանակից, երբ Խորհրդային Միությունը այն հռչակեց որպես այդպիսին 1923 թվականին։
Այնուհանդերձ, ըստ 2009 թվականի մարդահամարի, որը տրամադրվել է Փոքրամասնությունների և տեղաբնիկների համաշխարհային գրացուցակի կողմից, Լեռնային Ղարաբաղը հազարամյակների ընթացքում եղել է մոտ 120,000 էթնիկ հայերի տուն: Դա նախքան 2020 թվականի սեպտեմբերին Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև պատերազմի բռնկումն էր, երբ նրանցից մոտ 90.000-ը փախան Հայաստան։
Հայաստանից 151 կմ-ով բաժանված Լեռնային Ղարաբաղը երկար ժամանակ եղել է կռվախնձոր Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև և աշխարհաքաղաքական պայքարի կետ, որտեղ տարածաշրջանային տերությունները՝ Ռուսաստանը և Թուրքիան, մրցում են վերահսկողության համար:
Ռուսաստանի միջնորդությամբ հրադադարը ստորագրվել է 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ին՝ Հայաստանի պարտությունից հետո, և Ադրբեջանը վերահսկողություն է հաստատել այս տարածքի մեծ մասի նկատմամբ։
Բայց հրադադարը խափանվում է տագնապալի ձևով, հատկապես հաշվի առնելով Ռուսաստանի ներկայիս զբաղվածությունը Ուկրաինայով, նշում են Ղազարյանի նման կանադահայերը:
Հայաստանում խաղաղության հաստատման կոչերը դատարկ են թվում
2020 թվականի պատերազմի բռնկումից հետո արտաքին գործերի նախարար Մելանի Ջոլին թվիթերում գրել էր. «Կանադան խորապես մտահոգված է հայ-ադրբեջանական սահմանային վերջին բախմամբ, որը հանգեցրեց հայ զինվորների մահվան։ Մեր մտքերը զոհերի ընտանիքների, սիրելիների և համայնքի հետ են: Մենք կոչ ենք անում դեէսկալացիայի, որպեսզի հակամարտության խաղաղ լուծում գտնվի»։
Միջնորդագիր էր ներկայացվել նաև պատգամավոր Գարնեթ Ջենուիսի կողմից (Շերվուդ Պարկ-Ֆորտ Սասկաչևան), որն արժանացավ Ջոլիի խորհրդարանական քարտուղար Ռոբ Օլիֆանտի կողմից ստորագրված պատասխանի: 2021 թվականի հունվարի 31-ի հայտարարության մեջ ասվում է. «Կանադան կշարունակի ներգրավված մնալ և աջակցել կայուն խաղաղությանն ու անվտանգությանը և կշարունակի աջակցել մարդասիրական ջանքերին»։
Բայց հիմա նրանց խոսքերը դատարկ ու անիմաստ են հնչում, ասում է Սարգիս Ասադուրյանը, ով առաջին հայն էր, որ ընտրվեց Կանադայի խորհրդարանում 1993 թվականին և 1993-ից 2004 թվականներին Բրեմփթոն կենտրոնի պատգամավոր էր։
«Հաղթանակը 1000 հայր ունի, բայց պարտությունը որբ է», - ասում է Ասադուրյանը, ով ապրում է Օնտարիո նահանգի Ռիչմոնդ Հիլ քաղաքում՝ նկատի ունենալով, որ իր կարծիքով, հանրության շրջանում տարածված համոզմունքն է, որ Հայաստանը լքվել է Կանադայի և արևմտյան աշխարհի կողմից 2020 թվականի պատերազմում իր պարտությունից հետո, և քանի որ այն Եվրոպայի, ՆԱՏՕ-ի դաշնակից չէ։
«Հայաստանը դեռ պայքարում է աղքատության և բարձր գործազրկության դեմ, և այժմ (ուկրաինական պատերազմի հետևանքով) Ուկրաինայից և նույնիսկ Ռուսաստանից փախստականների ներհոսք կա, քանի որ այն համարվում է անվտանգ երկիր։ Մինչև 2025 թվականը Լեռնային Ղարաբաղում 2000 ռուս խաղաղապահ է տեղակայվել, համաձայն հրադադարի համաձայնագրի, բայց թույլ երկրի հետ պայմանագիրը խախտելը հեշտ է։ Հայաստանը սպառազինություն չունի և անվտանգության հարցում կախված է Ռուսաստանից. Առանց սպառազինության երկիրը նման է նվագախմբին՝ առանց գործիքների»։
Սյուզի Մեխջյանը, Ավրորայից, Օնտարիո, կանադահայ համայնքի մեկ այլ ակտիվիստ, NCM-ին ասաց, որ հույս ունի, որ Կանադան կանի ավելին, հատկապես հաշվի առնելով «ամեն տեսակի միջազգային ուժեղ արձագանքի բացակայությունը, թեև շատ հայեր, ովքեր ապրում են Մոնրեալի տարածքում, վարչապետ Թրյուդոյի և արտաքին գործերի նախարար Մելանի Ժոլիի նախընտրական շրջանում են»:
«Կանադան կարող է խաղաղապահներ ուղարկել Հայաստան, քանի որ ռուսները չեն կարող ամեն ինչ վերահսկել լեռնային գոտում»,- ասաց նա։ «Մենք կարող ենք ուղարկել ավելի շատ մարդասիրական օգնություն և անդամահատումների փորձ ունեցող բժիշկներ, քանի որ շատերն են վիրավորվել տարածաշրջանում պատերազմների ընթացքում»:
ՀԿ-ները շարունակում են պայքարը
Չորս տարի առաջ Ղազարյանը, Հայաստան վերադառնալուն պես, հիմնադրեց մարդասիրական հասարակական կազմակերպություն, որը կոչվում է «Թափանցիկ Հայաստանի հիմնադրամներ»:
«Մենք գրանցված ենք որպես ՀԿ Կանադայում, բայց դեռ սպասում ենք բարեգործական կարգավիճակի», - ասաց նա՝ հավելելով, որ նրանք «մի կերպ են յոլա գնում», բայց շարունակում են պայքարը։ Նրանք այժմ անցել են Լեռնային Ղարաբաղից Հայաստան փախածներին սնունդ և հագուստ տրամադրելուց, աղքատության մեջ գտնվող ընտանիքների համար երկարաժամկետ լուծումներ գտնելուն:
Նա նկարագրեց «Project Oink»-ը՝ ՀԿ-ի նորագույն նախաձեռնությունը, որպես «մարդկանց ձուկ տալու փոխարեն ձկնորսություն սովորեցնելը», քանի որ ծրագիրը կոչված է խոզեր մատակարարել աղքատ ընտանիքներին՝ օգնելու նրանց եկամուտ ստանալ՝ մեծացնելով և վաճառելով կենդանիներին:
Հարցին, թե ինչու են խոզերն ընտրվել որպես եկամտի աղբյուր, նա ասաց, որ դա պայմանավորված է նրանով, որ դրանք համեմատաբար հեշտ են աճեցվում, կերակրելու համար մեծ ներդրումներ չեն պահանջում, և ամենակարևորը, որ հայերը խոզի միս են սիրում:
«Մենք սիրում ենք խոզի կոտլետներ, տապակած խոզի միս և շամփուրի վրա խոզի միս, որը մենք անվանում ենք խորոված (նման քյաբաբին)»:
Հիասթափված, բայց ոչ նահանջելով, Ղազարյանը ընդգծված նշեց, որ ոչ թե կառավարությունները, այլ ՀԿ-ներն են արել ծանր գործը` մարդասիրական օգնություն տրամադրելով տարածաշրջանում պատերազմների հետևանքով տեղահանված մարդկանց, թեև վերջին շրջանում դրամահավաքն ավելի դժվարացել է նվիրատուների հոգնության պատճառով:
«Պատերազմից ամենից շատ տուժածները ապրում են քաղաքներում, ոչ թե գյուղերում: Գյուղացիները հաճախ վառարանների մեջ փայտ ու կովի թրիքը օգտագործում են տաքանալու համար, սակայն, օրինակ, Ստեփանակերտում (Արցախի մայրաքաղաքը) քաղաքայինները հույսը դնում են գազատարի վրա»,- պարզաբանեց նա։
«Շատերը դեռ տառապում են սաստիկ ցրտից։ Ես կցանկանայի, որ Կանադայի կառավարությունը իր հոգատարությունը ցույց տա գործերով, ոչ թե խոսքերով, և օգնի այն զոհերին, ովքեր դաժանության են ենթարկվում իրենց հարևանների կողմից»:
