ՀՀ կենտրոնական բանկը վերջերս հրապարակեց այս տարվա հունվարին ֆիզիկական անձանց դրամական փոխանցումների վերաբերյալ տեղեկատվությունը։ Նշված ամսում Ուկրաինայում Ռուսաստանի, այսպես կոչված, «ռազմական գործողության» ոչ մի նշան չկար, թեեւ երկու երկրների հարաբերություններն արդեն սրվել էին՝ հասնելով սահմանագծին։

Ուստի հունվարը դրամական փոխանցումների առումով անցավ այս ոլորտի համար «սովորական» գործոնների ազդեցության տակ։ Փոքր սենսացիա էր այն, որ Հայաստան դրամական փոխանցումների պատմության մեջ առաջին անգամ ԱՄՆ-ը «մի փոքր» շրջանցեց նախկին առաջնորդին՝ Ռուսաստանին։ Տարբերությունը մեծ չէ (տես գրաֆիկը), սակայն աննախադեպ է։

Հիշեցնենք, որ տարիներ առաջ Ռուսաստանի մասնաբաժինը Հայաստան կատարված փոխանցումների ընդհանուր ծավալում գերազանցում էր 80 տոկոսը։

Այս առումով ռեկորդային տարին 2013-ն էր՝ 86 տոկոս մասնաբաժնով։ Անցյալ տարի այս ցուցանիշն ընդամենը 40 տոկոս է կազմել։ Անկում է եղել նաեւ բացարձակ ցուցանիշներում։ Նշված ժամանակահատվածում Ռուսաստանից տրանսֆերտների ներհոսքը գրեթե կրկնակի կրճատվել է՝ 1,6 մլրդ դոլարից հասնելով 866 մլն դոլարի։ Միաժամանակ ավելացել են այլ երկրներից դրամական փոխանցումները։

Այս տեղաշարժերը օբյեկտիվ պատճառներ ունեին։ Վերջին երեք տասնամյակների ընթացքում Հայաստանից զանգվածային արտագաղթը նպաստել է մի շարք երկրներում հայկական սփյուռքի աճին։ Սրա օրինաչափ հետեւանքներից մեկն էլ այս երկրներից դրամական փոխանցումների աճող ներհոսքն է դարձել։

Արցախյան 44-օրյա պատերազմից հետո Հայաստանի ծանր վիճակը անտարբեր չի թողել արտասահմանի հայրենակիցներին։ Այլ բաների հետ մեկտեղ կտրուկ ավելացել են դրամական փոխանցումները մեր երկիր։ Հատկապես մեծ է եղել ԱՄՆ-ի հայկական սփյուռքի ներդրումը։ Արդեն հեռավոր 2010թ․ ԱՄՆ-ից Հայաստան է փոխանցվել 125 մլն դոլարից քիչ գումար, անցած տարի այս ցուցանիշը գերազանցել է 580 մլն դոլարի սահմանագիծը։

Ռուսաստանից փոխանցումների (ԱՄՆ դոլարով) ներհոսքի վրա ճակատագրական ազդեցություն է ունեցել այս համաշխարհային արժույթի ամրապնդումը ռուսական ռուբլու նկատմամբ։ Օրինակ՝ ընթացիկ տարվա հունվարին, 2018թ․ նույն ամսվա համեմատ, Ռուսաստանից դրամական փոխանցումները դոլարային արտահայտությամբ կրճատվել են գրեթե 11,2 մլն դոլարով կամ ավելի քան մեկ հինգերորդով (21,2 տոկոսով)։ Սակայն ռուսական ռուբլու վերահաշվարկով լրիվ հակառակ պատկերն է ստացվել՝ 0,14 մլրդ ռուբլով (կամ 5 տոկոսով) աճ։ Այս պարադոքսի պատճառն այն է, որ նշված ժամանակահատվածում Ռուսաստանում ԱՄՆ դոլարի փոխարժեքը կտրուկ՝ 33,6 տոկոսով, աճել է։

Նշենք, որ դոլարի վերահաշվարկը ռուսական ռուբլու մի փոքր պայմանական բնույթ է կրում։ Նախ, Ռուսաստանից փոխանցումները իրականացվում են ոչ միայն ԱՄՆ դոլարով, այլեւ՝ ռուբլով։ Երկրորդ՝ փոխանցված ռուբլին ԱՄՆ դոլարի փոխարկելիս դոլարի կիրառվող փոխարժեքը տարբերվում է պաշտոնական միջին փոխարժեքից։

Օրացուցային տարում հունվարը սովորաբար առանձնանում է Ռուսաստանից փոխանցումների ներհոսքի նվազագույն ցուցանիշներով։ Հետագա ամիսներին՝ դեպի այս երկիր աշխատանքային միգրացիայի սեզոնի բացումից հետո, այս ցուցանիշը նկատելիորեն աճում է։ Սակայն ընթացիկ տարում հնարավոր են արմատական փոփոխություններ՝ բացասական ուղղությամբ։

Այս օրերին Ռուսաստանում ԱՄՆ դոլարի պաշտոնական փոխարժեքը «բուռն» 90-ականների ավարտից հետո առաջին անգամ եռանիշ թվով է արտահայտվում։ Մարտի 12-ի դրությամբ այն գրեթե 117 ռուբլի է կազմել, նախորդ օրը գերազանցել է 120 ռուբլու նշաձողը։ Պատճառը քաջ հայտնի է՝ արեւմտյան երկրների պատժամիջոցները (որոնց ցանկն անընդհատ ընդլայնվում է) խուճապ են առաջացրել Ռուսաստանի արժույթի բորսայում։

Ռուսական ԶԼՄ-ները հայտնում են, որ անկայունության առումով ռուբլին այժմ դարձել է աշխարհում երկրորդ արժույթը՝ մեքսիկական պեսոյից հետո։ Հասկանալի է, որ նման «նորություններն» էլ ավելի են մեծացնում խառնաշփոթը Ռուսաստանի արժույթի բորսայում։ Առաջիկա ամիսներին ԱՄՆ դոլարի ակնկալվող փոխարժեքի վերաբերյալ ռուս մասնագետների կարծիքներն արմատապես տարբեր են։ Լավատեսները կարծում են, որ դոլարը կվերադառնա 75 ռուբլու մակարդակին, իսկ հոռետեսները՝ որ այն կհասնի մինչեւ 150 ռուբլու։

Հայաստանի տնտեսության համար Ռուսաստանում ԱՄՆ դոլարի ամրապնդումը առավելապես բացասական հետեւանքներ կունենա։ Այդ թվում՝ այս երկրից դրամական փոխանցումների առումով։ Խնդիրները միայն արժույթների փոխարժեքներով չեն սահմանափակվում։ Ինչպես հայտնի է, Ռուսաստանում մեր աշխատանքային միգրանտների զգալի մասը զբաղված է շինարարության ոլորտում, այնուհետեւ գալիս է մանրածախ առեւտուրը։ Պարզ չէ, թե որքան պահանջարկ կունենա միգրանտների աշխատանքը այս ոլորտներում՝ հաշվի առնելով Ռուսաստանում սպասվող տնտեսական անկումը:

Հասկանալի է, որ աշխատանքային միգրանտներն ավելի խոցելի են սոցիալ-տնտեսական առումով, քան իրենք՝ Ռուսաստանի քաղաքացիները։ Որոշ մարզերում արդեն (դեռեւս անցյալ տարվանից) սահմանափակումներ են մտցվել վերոնշյալ ոլորտներում միգրանտների աշխատանքի տեղավորման հարցում։ Չի բացառվում, որ այդ միջոցները կարող են ձեռնարկվել Ռուսաստանի այլ շրջաններում։ Խնդիրներ կծագեն այս երկիր սեզոնային աշխատանքային միգրանտների մուտքի հետ կապված։ Մասնավորապես, արդեն հասցրել են թանկանալ ավիատոմսերը՝ Երեւանից դեպի Ռուսաստանի քաղաքներ։

Ի թիվս այլ բաների, Ռուսաստանից փոխանցումների կրճատումը կանդրադառնա մեր երկրում աղքատության մասշտաբների վրա։ Հայաստանի տասնյակ հազարավոր ընտանիքների կենսամակարդակը, որոնց կանխիկ եկամուտների զգալի մասը «ռուսական» տրանսֆերտների հաշվին է ձեւավորվում, նկատելիորեն կվատանա։

Ինչպես հայտնի է, վերջին տարիներին ՌԴ քաղաքացիություն ստացած Հայաստանի բնակիչների մեծածավալ արտագաղթ է նկատվել։ Դա Ռուսաստանից Հայաստան դրամական փոխանցումների համեմատաբար կրճատման է հանգեցրել։

Այժմ՝ Ուկրաինայի դեմ Ռուսաստանի ռազմական գործողությունից հետո, իրավիճակը որոշակիորեն փոխվել է։ Արդեն կան դեպքեր, երբ արտագաղթողները, չցանկանալով կորցնել իրենց աշխատանքը Ռուսաստանում, մնում են այնտեղ, բայց իրենց ընտանիքները վերադարձնում են պատմական հայրենիք։ Հասկանալի է, որ այս դեպքում նրանք վաստակած գումարի մի մասը կփոխանցեն Հայաստանում գտնվող իրենց հարազատներին։ Սակայն կկրեն արդյոք նման դեպքերը զանգվածային բնույթ, դժվար է ասել։ Ամեն ինչ մոտ ապագայում կբացահայտվի։

Տիգրան Վարդանյան