Քառասունչորսօրյա պատերազմի առաջին տարելիցից ընդամենը օրեր առաջ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը և Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը կրկին բախվեցին, այս անգամ անարյուն առճակատմամբ, տեսանյութերով` Միավորված ազգերի կազմակերպության Գլխավոր ասամբլեայում, Նյու Յորքում:
Իմ կարծիքով, թե՛ Ալիևը, թե՛ Փաշինյանը սխալ թույլ տվեցին՝ անձամբ չհայտնվելով ՄԱԿ-ի հանդիպմանը: Խնդիրը սոսկ ելույթը չէ, որ նրանք ունեցան տեսանյութով, այլ նրանց բացակայությունը աշխարհի տարբեր ծայրերից մոտ 200 ղեկավարների կարևոր միջազգային հավաքից: Սա կարևոր հնարավորություն էր, հատկապես Հայաստանի վարչապետի համար, մասնավոր և հանրային միջավայրում շփվելու այդ ղեկավարներից շատերի հետ՝ նրանց փոխանցելու Հայաստանի բողոքները և հրապարակելու անցյալ տարվա պատերազմի ընթացքում Ադրբեջանի դաժան խախտումները:
Բարեբախտաբար, Փաշինյանը ՄԱԿ էր ուղարկել արտգործնախարար Արարատ Միրզոյանին, որը մի քանի կարևոր հանդիպումներ ունեցավ բազմաթիվ երկրների իր գործընկերների հետ, այդ թվում՝ Ադրբեջանի արտգործնախարարի, Մինսկի խմբի համանախագահների և ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարի:
Մինչ Հայաստանն ու Ադրբեջանը ՄԱԿ-ում ներկայացված չէին իրենց պետությունների ղեկավարների մակարդակով, Թուրքիան խելամտորեն ներկայացնում էին նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը և արտգործնախարար Մևլութ Չավուշօղլուն, որոնք օգտվելով առիթից հանդիպումներ ուենցան տասնյակ պետությունների ղեկավարների հետ և բացեցին ՄԱԿ-ի կենտրոնատեղիի դիմաց գտնվող թուրքական կենտրոնի նոր բարձրահարկ շենքը, որին ներկա էին բազմաթիվ բարձրաստիճան պաշտոնյաներ և ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար Անտոնիո Գուտերեշը: Էրդողանի միակ անհաջողությունը՝ նախագահ Բայդենի մերժումն էր նրա հետ հանդիպելուց ՄԱԿ-ում։
Անդրադառնալով ելույթներին՝ սեպտեմբերի 23-ին Ալիևը հանդես եկավ ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայում՝ ելույթ ունենալով 38 րոպե տևողությամբ տեսանյութով, անգլերենով։ Փաշինյանի տեսանյութը շատ ավելի կարճ էր՝ 12 րոպեից էլ պակաս: Ալիևի երկարաշունչ ելույթը պարտադիր չէր, որ լավն էր։ Նա, հավանաբար, չափազանց ձանձրացրեց Գլխավոր ասամբլեայի բարձրաստիճան հյուրերին, որոնք ամեն օր անընդմեջ ելույթներ էին լսում: Թեև Ալիևի համար խելամիտ էր անգլերեն խոսելը, սակայն Փաշինյանը, չնայած անգլերենի իմացությանը, նախընտրեց խոսել հայերենով, ինչը նշանակում է, որ ներկաները պետք է նրա խոսքի թարգմանությունը լսեին ականջակալների միջոցով, ինչը հաղորդակցության լավագույն միջոց չէր։ Այնուամենայնիվ, Փաշինյանն իր ելույթը կարդալու համար խելամտորեն օգտագործեց հեռահուշարարը, ինչը շատ ավելի հետաքրքիր դարձրեց դիտումը` ի տարբերություն Ալիևի, որն ամբողջ ժամանակ վար էր նայում, մինչ իր առջև դրված թղթից կարդալը: Սա դրդեց մի ոչ հայագգի անձնավորության հեգնանքով մեկնաբանություն գրելու YouTube-ում Ալիևի ելույթի տեսագրության տակ. «Ի՞նչ եղավ Ալիևի նավթադոլարներին: Մի՞թե նա կարողություն չուներ մի հեռահուշարար գնելու»:
Իր երկարաշունչ ելույթում Ալիևը տասնյակ ստեր ասաց.
1) Դա Հայաստանն էր, ոչ թե Ադրբեջանը, որ սկսեց անցյալ տարվա սեպտեմբերյան պատերազմը: Ալիևը, հավանաբար, մոռացել էր, որ նախկինում հպարտությամբ խոստովանել էր, որ նա է սկսել պատերազմը: Նա նաև մեղադրեց Հայաստանին 2020 թ․ հուլիսին Ադրբեջանի վրա հարձակում սկսելու մեջ: Հայաստանը ոչ մի պատճառ չուներ պատերազմ սկսելու ոչ 2020 թվականի հուլիսին, ոչ էլ սեպտեմբերին:
2) Ալիևը հիշատակեց 12-րդ դարի բանաստեղծ Նիզամի Գանջավիին որպես «ադրբեջանցի մեծ բանաստեղծ»: Գանջավին իրականում պարսիկ է, ոչ թե ադրբեջանցի (տես Վիքիպեդիայի բազմաթիվ աղբյուրներ): 12-րդ դարում Ադրբեջանը նույնիսկ գոյություն չուներ: Գանջավին ծնվել է Գյանջայում (հայերեն Գանձակ), որն այդ ժամանակ «խիտ բնակեցված էր իրանցիներով և փոքր թվով քրիստոնյաներով», ըստ հայ պատմաբան Կիրակոս Գանձակեցու (1200-1271 թթ․):
3) Ալիևը կեղծորեն Ադրբեջանին բնութագրեց «որպես մեր երկրում ապրող տարբեր կրոնական և էթնիկ խմբերի ներկայացուցիչների հանդուրժողականության և խաղաղ համակեցության օրինակ»: Ընդհակառակը, Ադրբեջանը շատ անհանդուրժող ու բռնի երկիր է: Նրա պատմությունը լի է հայերի բազմաթիվ կոտորածներով: Այնուամենայնիվ, Ալիևն անամոթաբար մեղադրեց Հայաստանին «ցեղասպանություն, էթնիկ զտումներ և մարդկության դեմ հանցագործություններ իրականացնելու մեջ․․․»։
4) Ալիևը նաև մեղադրեց Հայաստանին «միջազգային իրավունքի, ներառյալ Ժնևյան կոնվենցիայի կոպիտ խախտման» մեջ: Սա Ադրբեջանի սեփական խախտումների ու հանցագործությունների ճշգրիտ նկարագրությունն է: Նա կեղծ պնդում էր, որ Հայաստանը «սպիտակ ֆոսֆոր և կասետային ռումբեր» է օգտագործել և հարձակվել խաղաղ բնակիչների վրա: Եվս մեկ անգամ Ալիևը նկարագրում էր Ադրբեջանի կողմից սեփական պատերազմական հանցագործությունները հայ խաղաղ բնակիչների, հիվանդանոցների և եկեղեցիների դեմ:
5) Ալիևը նաև հայտարարեց, որ Հայաստանը հավաքագրել է «վարձկաններ և օտարերկրյա մարտիկներ արտերկրից»: Ինչպես հայտնի է, դա հենց այն է, ինչ արել է Ադրբեջանը:
6) Ալիևը ստեց նաև այն մասին, որ հայերը մասնակցել են «քաղաքների ու գյուղերի ամբողջական ոչնչացմանը, ներառյալ ադրբեջանական ժողովրդի մշակութային և կրոնական ժառանգությունը»: Ճշմարտությունը ճիշտ հակառակն է:
7) Ալիևը հայտարարեց, որ Ադրբեջանը «դատական գործընթացներ է սկսել [օտարերկրյա ընկերությունների] դեմ՝ նախկինում գրավված հողերում մեր բնական պաշարների անօրինական շահագործման համար»: Հուսանք, որ այս ընկերությունները կհակազդեն հայցեր ներկայացնելով Ադրբեջանի դեմ՝ իրենց ունեցվածքը բռնագրավելու համար:
8) Անուղղակիորեն ընդունելով, որ Ադրբեջանը ոտնձգություն է կատարել Հայաստանի տարածքների նկատմամբ, Ալիևը հոխորտում էր, որ «երկիրն այնքան է թուլացել, որ նույնիսկ չի կարող ինքնուրույն պաշտպանել իր սահմանները»:
9) Հայաստանի, Ադրբեջանի և Ռուսաստանի կողմից բոլոր ռազմագերիներին ազատ արձակելու մասին 2020 թ․ նոյեմբերի 9-ին ստորագրված համաձայնագրին հետևելու փոխարեն Ալիևը պահանջեց, որ Հայաստանը «մեզ տրամադրի բոլոր ազատագրված տարածքների ականների ճշգրիտ քարտեզները»: Նոյեմբերի 9-ի համաձայնագրում նման պահանջի մասին որևէ հիշատակում չկա:
10) Այս բոլոր ստերն ու շատ ուրիշներն ասելուց հետո, որոնք չափազանց շատ են հիշատակելու համար, Ալիևը դեռ համարձակություն ունի Հայաստանին հորդորել ստորագրել «խաղաղության պայմանագիր...․ միմյանց ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության փոխադարձ ճանաչման հիման վրա»: Այսպիսով, նա ձգտում է Արցախից Հայաստանի լիակատար հրաժարմանը:
Վարչապետ Փաշինյանը ՄԱԿ-ում ելույթ ունեցավ սեպտեմբերի 24-ին։ Նա սկսեց՝ հայտարարելով, որ «2020 թվականի աշնանը, Լեռնային Ղարաբաղը ենթարկվեց հարձակման․․․․ [որը] ուղեկցվում էր ադրբեջանական զինված ուժերի կողմից միջազգային օրենքի բազմաթիվ կոպիտ խախտումներով, այդ թվում՝ քաղաքացիական բնակչության և կենսական ենթակառուցվածքների դիտավորյալ թիրախավորմամբ, ռազմագերիների և քաղաքացիական պատանդների արտադատական մահապատիժներով, նրանց նկատմամբ իրականացված խոշտանգումներով և բազմաթիվ այլ փաստագրված հանցագործություններով։ Այս գործողությունների հետևանքով Լեռնային Ղարաբաղի այն հատվածներում, որոնք հայտնվել են Ադրբեջանի վերահսկողության ներքո, հայ ժողովուրդը ենթարկվել է ամբողջական էթնիկ զտման»։
Փաշինյանը շարունակեց ընդգծել Հայաստանի ժողովրդավարական վարկանիշը՝ ապարդյուն հուսալով, որ միջազգային հանրությունը տպավորված կլինի և դրական քայլեր կձեռնարկի երկիրն Ադրբեջանի հարձակումներից պաշտպանելու համար: Հայաստանի վարչապետը հայտարարեց նաև իր երկրի՝ հարևանների հետ խաղաղության պատրաստ լինելու մասին` կրկին հույս ունենալով ՄԱԿ-ի անդամ երկրների աջակցության համար: Կարծես թե նա չի գիտակցում, որ աշխարհը թքած ունի նման նրբությունների վրա: Միակ բանը, որ աշխարհը հարգում է՝ ուժն է:
Հաջորդիվ Փաշինյանը դատապարտեց Ադրբեջանին՝ Բաքվում հայ ռազմագերիներին պատանդ պահելու համար և խոսեց ադրբեջանական տեսանյութերի մասին, որոնք ցույց են տալիս «այդ զինվորների գլխատված կամ գնդակահարված մարմինները»։
Փաշինյանը նշեց նաև Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև «փոխադրության կապերի վերաբացման» մասին: Նա միամտորեն ավելացրեց, որ «եթե բացվի նաև Թուրքիան Հայաստանին կապող երկաթուղին, տարածաշրջանային հաղորդակցությունների բացման թեման շատ ավելի մեծ շրջանակներ կունենա»:
Վարչապետը մեկ անգամ ևս առաջարկեց՝ «վերսկսել Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման խաղաղ գործընթացը՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների հովանու ներքո»: Ցավոք, այս գործընթացը փակուղի է մտել, քանի որ Ալիևը պնդում է, որ լուծել է Արցախի հարցը ուժով և կարիք չունի մասնակցել որևէ այլ բանակցությունների այդ նյութի մասին:
Փաշինյանը «ցավով» նշեց, որ Ադրբեջանի ուժերը հատել են Հայաստանի սահմանները 2021 թվականի մայիսի 12-ին և հրաժարվել են հեռանալ: Նա առաջարկեց, որ երկու երկրները ետ քաշվեն «խորհրդային ժամանակների սահմանից» և հրավիրեն «միջազգային դիտորդների» սահմանին տեղակայելու համար: Անհասկանալի է, թե ինչու Հայաստանը պետք է ետ քաշվի իր սեփական սահմաններից․․․
Դժբախտաբար, գեղեցիկ բառերը մեծ նշանակություն չունեն ռեալպոլիտիկում: Աշխարհը հավատում է միայն ուժին: Մինչ Ադրբեջանն ու Թուրքիան խոսում են ուժեղ դիրքերից, Հայաստանը ստիպված է ենթարկվել իր ավելի հզոր ու դաժան թշնամիների պարտադրանքին:
Հարութ Սասունյան
«Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթի հրատարակիչ և խմբագիր
Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի
