ՆԱ ԺԱՄԱՆԱԿԻՑ ԴՈՒՐՍ ԷՐ
98 տարի առաջ այս օրը նա գնաց Տուն
1
Բնությանը մերձ մեծացած լինելով՝ նա բնածին տեսանող էր, քննախույզ հայացք ուներ և կարողանում էր երևույթների խորքը տեսնել ու պատճառները բացահայտել:
Նա առաջինն էր մեր նորագույն պատմության մեջ, ով հասկացավ մեզ անբաժան ուղեկցող աղետի աղբյուրը՝
«շատ չարություն կա մեր հոգում»:
Ու նաև դրա պատճառը գտավ՝
«Ուրիշ ընղհանուր հանգամանքների հետ զարհուրելի ծնող է եղել մեզ համար մեր պատմությունը։ Նա երկար դարերով մեզ դրել է բարբարոս ժողովուրդների ոտների տակ։ Իսկ ամեն կենդանի գոյություն, որ ոտնատակ է ընկնում, եթե չի մեռնում, այլանդակվում է, դառնանում ու փչանում»:
Եվ ապա եզրակացրեց՝
«Եվ էս տեսակ կյանքը կունենա, այո՛, շատ բան, և՛ «հառաջադիմություն», և՛ «կուլտուրա», և՛ «մամուլ», և՛ «գրականություն», և՛ «դպրոց», և՛ «բարեգործություն», բայց էդ բոլորը ներսից ճիճվի կերած պտուղի նման են, և տառապում են հիմնական պակասություններով, մի ընդհանուր ցավով, որի ճարը դրսից անել չի կարելի»։
Ու նաև ելքն ուրվագծեց՝
«Արդ՝ եթե մենք ունենք ազգային իմաստություն, հոգու արիություն և առողջ բնազդներ, անկարելի է աչքներս փակենք մեր էս ծանր հիվանդության առաջ և չզգանք, որ մեր հոգին շատ է դառնացած, մեր ներքին մարդը շատ է փչացած, և դրա դեմ կռվելու, առողջանալու առաջին պայմանը էն է, որ մենք և՛ մեր սրտերում, և՛ աշխարհքի առաջ անկեղծ խոստովանենք ու ճանաչենք մեր դժբախտությունը։ Ապա թե էդ փրկարար գիտակցությանը կհետևեն ինքնակատարելագործության բարձր ցանկությունն ու ազնիվ գործը։ Ուրիշ ճանապարհ չկա. ներսից է լինելու հաստատ փրկությունը, որովհետև ներսից ենք փչացած»։
2
Նա նաև բնածին պայծառատես էր, որը ժառանգական էր: Նա կանխատեսել էր իրեն ու իր շրջապատի հետ տեղի ունենալիք շատ իրադարձություններ: Նաև իր ազգի համար էր կանխատեսում արել, որն իրականանալու է՝
«Բայց հին ու նոր քո վերքերով կանգնած ես դու կենդանի,
Կանգնած խոհո՜ւն, խորհըրդավոր ճամփին նորի ու հընի.
Հառաչանքով սըրտի խորքից խոսք ես խոսում աստծու հետ
Ու խորհում ես խորին խորհուրդ տանջանքներում չարաղետ,
Խորհում ես դու էն մեծ խոսքը, որ տի ասես աշխարհքին
Ու պիտ դառնաս էն երկիրը, ուր ձըգտում է մեր հոգին― Հույսի՜ հայրենիք, Լույսի՜ հայրենիք։
Ու պիտի գա հանուր կյանքի արշալույսը վառ հագած,
Հազա՜ր-հազար լուսապայծառ հոգիներով ճառագած,
Ու երկնահաս քո բարձունքին, Արարատի սուրբ լանջին,
Կենսաժըպիտ իր շողերը պիտի ժըպտան առաջին,
Ու պոետներ, որ չեն պըղծել իրենց շուրթերն անեծքով,
Պիտի գովեն քո նոր կյանքը նոր երգերով, նոր խոսքով, Իմ նո՜ր հայրենիք, Հըզո՜ր հայրենիք․․․»:
3
Նա իր ժամանակից առաջ էր, նա ժամանակից դուրս էր, և տրտնջում էր, որ իրեն մարդիկ չեն հասկանում, իր գրվածքների խորքը չեն տեսնում: Եվ հույս ուներ, թե մի օր կհասկանան ու այդժամ նոր միայն կբացահայտեն իրեն:
Երբ հասու լինենք հասկանալ նրան, այդժամ կհասկանանք, թե որն է էն մեծ խոսքը, որ տի ասենք աշխարհքին, ու այդժամ բեկում կլինի մեր կյանքում: Եվ այդ օրը մոտենում է:
4
Այսօր նրա հիշատակի օրն է:
#Վերելք միություն
