Հայաստանում կոռուպցիայի վիճակի հանրային ընկալումը նախորդ տարիների համեմատ լճացում և անկում է ցույց տալիս, ասվում է Freedom House իրավապաշտպան կազմակերպության«Nations in Transit 2024» տարեկան զեկույցում։
Ինչպես նշվում է զեկույցում, Միջազգային հանրապետական ինստիտուտի (IRI) 2023 թվականի վերջին անցկացրած հարցումների համաձայն՝ հարցվածների 44%-ը կարծում է, որ կոռուպցիայի դեմ պայքարը բարելավվել է վերջին վեց ամիսների ընթացքում, իսկ 21%-ը կարծում է, որ այն վատթարացել է։
2018-ի հարցման համեմատ, հակակոռուպցիոն ջանքերի վերաբերյալ լավատեսների թիվը կրկնակի կրճատվել է, իսկ թերահավատների թիվն աճել է ավելի քան 10 անգամ, ընդ որում, տարեսկզբի համեմատ գրեթե ոչ մի փոփոխություն չի եղել։
Կազմակերպությունն իր զեկույցում նշում է նաև, որ Հայաստանը 2023 թվականին 2023-26 թվականների համար Հակակոռուպցիոն ռազմավարություն է ընդունել, որում հիմնական ուշադրությունը հատկացվում է կոռուպցիայի կանխարգելմանը և պայքարին, հակակոռուպցիոն կրթությանը և լուսաբանմանը, բիզնես ոլորտի հետ հարաբերություններին, ինչպես նաև հակակոռուպցիոն համակարգի մոնիթորինգի և գնահատման բարելավմանը։
Նույն ժամանակահատվածում ընդունվել է Պետական կառավարման բարեփոխումների ռազմավարությունը։ Երկու օրենքներն էլ ընդունվել են մասնակիցների լայն շրջանակի հետ խորհրդակցելով, և դրանց արդյունավետ իրականացման հետ մեծ հույսեր են կապվում, ընդգծում է Freedom House-ը։
Միաժամանակ նշվում է, որ Եվրոպայի խորհրդի Կոռուպցիայի դեմ պայքարի պետությունների խմբի (GRECO) 2023 թվականին հրապարակված զեկույցում, որը գնահատում է Հայաստանի առաջընթացը 2015 թվականից ի վեր ներկայացված հակակոռուպցիոն հանձնարարականների իրականացման գործում, ասվում է, որ 18 հանձնարարականներից ինը «ներկայումս բավարար չափով իրականացվել են կամ լուծվել են բավարար կերպով։ Ինը առաջարկություն մասամբ է իրականացվել»։
Ինչպես ընդգծվում է զեկույցում, տարվա ընթացքում մի քանի լրագրողական հետաքննություններ պաշտոնյաների կամ նրանց հետ առնչություն ունեցող անձանց կասկածելի վարքագծի նոր դեպքեր են բացահայտել։
«Նման հետաքննությունների ընթացքում բացահայտվել են դեպքեր, որոնք վերաբերում են պաշտոնյաների կողմից արտոնյալ գներով անշարժ գույքի ձեռքբերմանը, պետական հողերի զավթմանը, պետական ծառայողների կասկածելի մեծ ակտիվների պաշտոնական ստուգման բացակայությանը, առանց հրապարակային մրցույթների, կասկածելի հեղինակություն կամ իշխանությունների հետ կապեր ունեցող կազմակերպություններից պետական գնումների սխեմաներին, ինչպես նաև հաճախ ապօրինի գործունեությամբ զբաղվող ձեռնարկություններին, որոնց հաջողությունը կարող է կախված լինել իշխող կուսակցության բարձրաստիճան անդամների հետ ունեցած կապերից»,- գրում է Freedom House-ը։
Զեկույցում նշվում է, որ Հայաստանի իշխող կուսակցության քաղաքական գործիչների հետ կապված ընկերություններին պետական մրցույթներ շնորհելու պրակտիկան շարունակվում է, և հետաքննող լրագրողները նշել են խոշոր բիզնեսի և բարձրաստիճան պաշտոնյաների միջև սերտ հարաբերությունների ռիսկերը, մինչդեռ վարչապետը հերքում է այդ մտահոգությունները և կարծում, որ նման հարաբերությունները օրենքի սահմաններում են։
Ի նշան կոռուպցիայի դեմ պայքարում լրագրության կարևորության ճանաչման՝ Հայաստանում Transparency International հակակոռուպցիոն կենտրոնը (TIAC) 2023 թվականին իր գլխավոր Ամալյա Կոստանյանի անվան մրցանակը շնորհել է երկու հետաքննող լրագրողների՝ Տիրայր Մուրադյանին և Մկրտիչ Կարապետյանին։
Կազմակերպությունն ընդգծում է, որ 2023 թվականի ընթացքում ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը բազմիցս հայտարարել է, որ Հայաստանում համակարգային կոռուպցիա չկա։ «Թեև դիտորդները համաձայն են, որ կոռուպցիան նվազել է հեղափոխությունից հետո, ոմանք հրապարակայնորեն արտահայտվել են, որպեսզի կասկածի տակ դնեն կամ հերքեն Փաշինյանի պնդումը», - ասվում է զեկույցում:
Նշվում է նաև, որ թեև ավելի շատ կոռուպցիոն գործեր են քննվում, սակայն դատավարությունները երկար են տևում և հաճախ ընտրովի են իրականացվում: Միաժամանակ, Հայաստանի բազմամակարդակ հակակոռուպցիոն համակարգը դեռևս ինստիտուցիոնալ փոփոխություններ է կրում, որոնք, ինչպես ակնկալվում է, պետք է բարձրացնեն հակակոռուպցիոն միջոցառումների արդյունավետությունը։
Իր զեկույցում Freedom House-ը ընդգծում է, որ քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունները (ՔՀԿ) շարունակում են ղեկավարել հակակոռուպցիոն լուսաբանման ջանքերը, մինչդեռ կառավարությունը մնում է պասիվ, չնայած որ լուսաբանումը հակակոռուպցիոն ռազմավարության հայտարարված նպատակներից մեկն է:
«Հասարակության իրազեկվածության և բնակչության վստահության ցածր մակարդակը դրսևորվում է առցանց-հարթակներին անանուն իրազեկողների տրամադրած խիստ փոքր քանակի հաղորդումներում, որոնք Արդարադատության նախարարությունը նախատեսում է լուծել ՔՀԿ-ների հետ համագործակցությամբ»,- պարզաբանվում է զեկույցում:
Իրավապաշտպան կազմակերպությունը նշում է, որ 2023թ.-ի Transparency International-ի Կոռուպցիայի ընկալման ինդեքսի (CPI) համաձայն՝ Հայաստանը նախորդ տարվա համեմատ բարձրացել է 1 կետով և ունի 47 միավոր։
Միաժամանակ զեկույցում նշվում է, որ դեկտեմբերին իշխող «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցության պատգամավորները դեմ են քվեարկել Հայկուհի Հարությունյանին կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովի ղեկավարի պաշտոնում վերընտրվելուն։
«Հարությունյանը մի շարք հետաքննություններ է նախաձեռնել իշխող կուսակցության ներկայացուցիչների և նրանց ընտանիքների անդամների նկատմամբ, ինչը լրացուցիչ կասկածներ է առաջացրել կոռուպցիայի դեմ պայքարելու կառավարության շահագրգռվածության և մտադրության վերաբերյալ»,- ասվում է զեկույցում։
