«Լավ իմանալ հայերենը նշանակում է մոտ լինել քո արմատներին ու ինքդ քեզ ավելի լավ ճանաչել»,-«Անկախի» հետ զրույցում ասում է հայերենի մասնագետ, ՀՀ ԳԱԱ Հ. Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտի կրտսեր գիտաշխատող Լուսինե Համբարյանը՝ մեկնաբանելով հայագիտության ոլորտում մասնագիտության ընտրությունը: Որպես հայերենի մասնագետ նա շեշտում է՝ հայերենը կատարյալին մոտ լեզու է, որն ունի մեծ պատմություն և բազում առանձնահատկություններ: «Մենք կարողանում ենք մեր բոլոր էմոցիաներն արտահայտել հայերենում, սա քիչ լեզուներ կարող են իրենց թույլ տալ: Օրինակ՝ հարցական նշանը հայերենում կարող ենք տեղափոխել ըստ մեր էմոցիաների, ինչը ևս ոչ բոլոր լեզուներին է բնորոշ: Գրական հայերենում ցանկացած արտաբերվող հնչյուն իր գրային նշանն ունի: Հատկապես այս հանգամանքը շատ է զարմացնում օտարերկրացիներին և հայրենադարձներին, որոնք հայերեն են սովորում»,- ասում է նա:
Լուսինեն պատմում է, որ դպրոցում հավասարապես սիրում էր թե՛ բնագիտական, թե՛ հայագիտական ուղղությունները: Բայց ի վերջո դիմեց ԵՊՀ Հայ բանասիրության ֆակուլտետ: «Առաջնորդվեցի նրանով, թե որն է ինձ ավելի հոգեհարազատ: Շատ էի սիրում կարդալ, ստեղծագործել: Ընտանիքն էլ դեր ունեցավ. հայրս գրող, երգահան, երգիչ է, ակտիվ ստեղծագործական գործունեությամբ է զբաղվում, մայրս էլ աշխատում է գրադարանում»,- պատմում է Լուսինե Համբարյանը:
Ավարտելուց հետո Լուսինեն ընտրեց գիտության ուղին: Իր ընտրության երկու հիմնավորում է ներկայացնում: «Գիտությունն աշխարհը բացահայտելու միջոց է: Ճիշտ է, երբեք չենք կարող ամբողջությամբ բացահայտել: Բայց այդ բացահայտողների շարքում լինելը շատ գրավիչ է,- ասում է նա: - Առանց վարանելու գիտության ուղին ընտրեցի, քանի որ ես սիրում եմ բացահայտումներ անել, գտնել մարդկանց հուզող «ինչու»-ների պատասխանը»: Խոսելով հայերենի որպես գիտություն գրավչության մասին՝ Համբարյանն ասում է, որ այն հնարավորություն է տալիս հասկանալ տարբեր ժամանակահատվածներում ապրած հայերի մտածողությունը, կենսամակարդակը, գիտության զարգացվածության աստիճանը: «Օրինակ՝ դարձվածքների միջոցով հնարավոր է հասկանալ կոնկրետ ժամանակահատվածում ապրած մարդկանց պատկերացումները»,- ասում է նա:
Գիտության ուղին ընտրելու մյուս հիմնավորումը պրակտիկայի և տեսության համատեղումն է:«Երբ գիտության մեջ ես, շարժման մեջ ես: Գիտելիքի պրակտիկ կիրառումն առանց գիտության ինձ համար առանց հիմք է, եթե հեռանաս գիտությունից, ինչ-որ պահի կդառնաս ժամանակավրեպ: Առանց հիմքի աշխատելը չի կարող որակ ապահովել, գիտությունը և պրակտիկ կիրառությունը պետք է կողք կողքի լինեն: Չեմ բացառում, որ ինչ-որ տարիքից գիտությանն ավելի մեծ տեղ տամ՝ մասամբ հեռանալով պրակտիկ դաշտից»,- ասում է նա՝ ընդգծելով, որ որևէ պարագայում իրեն գիտությունից դուրս չի պատկերացնում:
Անդրադառնալով հարցին՝ արդյոք գիտության և հատկապես հայագիտության ոլորտում սուղ ֆինանսավորումը խոչընդոտող գործոն չեն, Համբարյանը պատասխանում է. «Գիտությունը սիրելով եմ ընտրել իմ ուղին, բայց նաև միշտ հասկացել եմ, որ այս ոլորտում աշխատավարձը ցածր է: Այդ պատճառով էլ միշտ մի քանի աշխատանքով եմ զբաղվել՝ կոմպենսացնելու գիտության ոլորտի ցածր վարձատրությունը: Բայց դա խանգարել և խանգարում է, որ գիտության ոլորտում անեմ այն, ինչ ուզում եմ, որ ողջ ներուժս ու ժամանակս հատկացնեմ գիտությանը: Արդյունքում քո ուզածից քիչ ես զբաղվում գիտությամբ»: Երիտասարդ գիտաշխատողը համոզված է՝ եթե գիտության ոլորտում ֆինանսավորման հարցը լուծվի, գիտաշխատողները կկարողանան իրենց ողջ ներուժը ծառայեցնել գիտությանը և շատ ավելի լավ ցուցանիշներ արձանագրել: «Հիմա հատկապես երիտասարդները փորձում են գումար աշխատել, քանի որ ունեն հոգսեր: Արդյունքում գիտությունը դառնում է սիրելի զբաղմունք, որից պարզապես չեն ուզում և պատրաստ չեն հրաժարվել»,- ասում է նա:
Լուսինեն հայոց լեզվի ոլորտում երկու ուղղությամբ է հետազոտություններ իրականացնում՝ ուսումնասիրում է տարածության, ժամանակի և քանակի ընկալումները հայերենում, երկրորդը՝ մշակում է մեթոդաբանություն և ուսումնական նյութեր հայերենը օտարախոսներին սովորեցնելու համար, արդեն իսկ ստեղծել է համապատասխան կրթական ծրագիր, որով դասավանդում է «Բիգ Մայնդ» ուսումնական կենտրոնում:
Խոսելով հայագիտության գրավչությունից՝ Լուսինեն ասում է, որ հայերենն աշխարհի հնագույն լեզուներից է, հետևաբար հայերենի ուսումնասիրությունը չի կարող տեղային, լոկալ գիտություն լինել, ինչպես այդպիսին չէ սանսկրիտի կամ հին հունարենի ուսումնասիրությունը: «Ցանկացած լեզվաբան, եթե ուզում է որոշակի լեզվական երևույթներ հասկանալ, ցանկալի է ուսումնասիրի նաև հայերենը»,- ասում է նա՝ հավելելով, որ հայագիտական ուղղությունների տեղային համարելն է խանգարում, որ դրանք մեծ գրավչություն ունենան:
«Այստեղ խնդիրն այն է, որ մենք քիչ ենք միջազգայնացնում հայերենը, եթե կարողանանք մի քիչ ավելի ցույց տալ հայերենի պատմությունը միջազգային գիտության մեջ, ինչ-որ պահի այդ խնդիրը կլուծվի, մենք քիչ ենք դրսում հայերենը ներկայացնում: Մենք ունենք շատ գրքեր, գիտական մեծ ժառանգություն, բայց դրանք քիչ են երևում միջազգային ասպարեզում: Բայց հիմա միտումների փոփոխություն կա, գիտաշխատողները ձգտում են մասնակցել միջազգային գիտաժողովների, միջազգային պարբերականներում հրատարակվել»,- ասում է Համբարյանը՝ հավելելով, որ միջազգայնացման առումով հայաստանյան գիտաշխատողները որոշակի աջակցության կարիք ունեն:
«Ժամանակ է պետք, որ հասկանանք, թե ինչը կարող ենք միջազգայնացնել, և ինչպես է աշխատում այդ համակարգը, պարզապես փորձի պակաս ունենք: Լուծում կարող է լինել, եթե գիտաշխատողներին վերապատրաստեն՝ ներկայացնելով, թե ինչպես աշխատել միջազգային ոլորտի պարբերականների հետ: Մեկ այլ տարբերակ է, որ պետությունն ինքը որոշակի կոնտակտի դուրս գա միջազգային գիտական կենտրոնների հետ, կնքի համագործակցության պայմանագրեր: Լուծում է նաև, եթե պետության աջակցությամբ մենք ունենանք հայագիտական ամսագիր, որը միջազգային գրախոսվող կլինի և գրավիչ կլինի նաև դրսի հայագետների համար, որոնք կձգտեն տպագրվել այդ ամսագրում: Հայերենը միջազգայնացնելը, սակայն, պետք է պատճառ չդառնա, որ հայերենը՝ որպես գիտության լեզու այլևս չկիրառվի․ այսինքն՝ պետք է հավասարապես կարևորվեն տեղում ստեղծվող հայալեզու գիտական աշխատությունները, հետազոտությունները և միջազգային հանրությանը ներկայացվող հայերենի մասին գիտական հոդվածները և ուսումնասիրությունները»:
Լուսինե Համբարյանը շեշտում է, որ գիտության ոլորտում որոշ դրական փոփոխություններ կան, աստիճանաբար նկատվում է պետական հոգածության մեծացում: Նա ընդգծում է՝ աշխատավարձերի առումով արդեն փոփոխություններ կան, ինչը համեմատաբար գրավիչ կդարձնի գիտությունը երիտասարդների համար: Նա հուսով է, որ քայլ առ քայլ մյուս խնդիրներին էլ լուծում կգտնվի: «Ես հիմա ավելի շատ եմ զգում, որ փորձում են տեսնել հասարակությունում առկա խնդիրները և գիտությունն ավելի հանրօգուտ դարձնել, գիտությունը մոտեցնել հասարակությանը: Սա ինձ համար դրական փոփոխություն է»,- ասում է նա:
