Մեկ ամիս առաջ ՀԱՄԱՍ-ի զինյալների՝ Իսրայելի բնակավայրերի վրա հարձակմամբ սկսվեց իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտության սրացման հերթական փուլը: Իսրայելը նպատակ է հռչակել ոչնչացնել ՀԱՄԱՍ-ը: Այդ նպատակով արդեն մեկ ամիս է օդային, ապա նաև ցամաքային ռազմագործողություններ են տեղի ունենում Գազայի հատվածում, հարվածների թիրախում են նաև խաղաղ բնակիչները: Պաղեստինյան կողմից զոհերի թիվը հասել է գրեթե 10 հազարի, որի կեսը երեխաներ են: Աշխարհը սակայն, զգուշորեն հետևում է տեղի ունեցողին՝ չմիջամտելով:
Որքանո՞վ է իրագործելի Իսրայելի սահմանած նպատակի իրագործումը, ինչո՞ւ է աշխարհը լուռ հետևում խաղաղ բնակչության, այդ թվում երեխաների զոհվելուն, և ի՞նչ զարգացումներ են հնարավոր. այս և այլ հարցերի մասին է «Անկախը» զրուցել արաբագետ Արմեն Պետրոսյանի հետ:
-Պարոն Պետրոսյան, ամփոփելով արդեն մեկ ամիս տևող ռազմական գործողությունները՝ ի՞նչ և ինչո՞ւ է տեղի ունենում:
-Իրականում մենք ականատեսն ենք փոփոխվող աշխարհակարգի պայմաններում նախորդ աշխարհակարգից մնացած հերթական լրջագույն հիմնախնդրի ոչ լեգիտիմ՝ ուժի կիրառման միջոցով լուծման փորձին: Իսրայելն, օգտվելով այն հանգամանքից, որ աշխարհակարգ է փոխվում, և աշխարհում փաստացի իրավակարգը չի գործում, գլոբալ խաղացողների միջև առկա է լուրջ հակամարտություն, փորձում է ձևավորվելիք աշխարհակարգում միջազգային օրակարգից դուրս թողնել պաղեստինյան հիմնախնդիրը:
Այն, ինչ ներկայում ցանկանում է իրականացնել Իսրայելը Գազայի հատվածում, նույնն է, ինչ արեց Ադրբեջանն Արցախում: Այսինքն ցանկանում է էթնիկ զտում իրականացնել, որպեսզի Գազայի հատվածը վերցնի իր վերահսկողության տակ, եթե չստացվի, ապա գոնե Գազայում ձևավորվի այնպիսի վարչակարգ, որն ամբողջովին վերահսկելի կլինի Իսրայելի համար, և Պաղեստին պետության ստեղծման հարցն ընդհանրապես դուրս կմնա միջազգային հարաբերությունների օրակարգից:
Իսրայելի նպատակը սա է: Նա նախ օդային, ապա ցամաքային գործողությամբ քայլ առ քայլ իրականացնում է Գազայի հատվածում վերահսկողություն սահմանելու գործընթաց:
-Կարո՞ղ ենք ասել, որ Իսրայելի համար մոտիվացնող օրինակ ծառայեց Արցախում տեղի ունեցածը, և Ադրբեջանի անպատիժ մնալն այդ ամենի արդյունքում:
-Վստահաբար այդպես է: Նաև Ադրբեջանի հաջողելը հիմք հանդիսացավ Իսրայելի համար, որ նման գործողության իրականացնի Գազայում:
-Մեկ ամիս առաջ, երբ ՀԱՄԱՍ-ը հարձակվել էր ու առաջին օրն Իսրայելին զգալի կորուստներ էր պատճառել, ողջ աշխարհը քննարկում էր, թե ինչպես է դա հնարավոր է եղել, ինչու է ձախողվել Իսրայելի հետախուզությունը: Մեկ ամիս անց կարո՞ղ ենք ենթադրել, որ այդ երկրի հատուկ ծառայությունները տեղյակ են եղել ՀԱՄԱՍ-ի ծրագրերից, պարզապես չեն կանխել, որպեսզի գործելու ազատություն ստանան:
-Ես վստահ եմ, որ հենց այդպես էլ եղել է: Իսրայելի հատուկ ծառայությունները, շատ լավ իմանալով, թե ինչ է սպասվում, նպատակային կերպով որևէ կանխարգելիչ գործողություն չեն իրականացրել: Չի բացառվում անգամ, որ իսրայելական հատուկ ծառայություններն են ՀԱՄԱՍ-ին նման բնույթի գործողություն խորհուրդ տվել իրականացնել, որպեսզի դրա հետևանքները հետո կարողանան օգտագործել պաղեստինցիների դեմ: Գազայի հարևանությամբ գտնվող անտառում անցկացվող երաժշտական փառատոնի մասնակիցների դեմ գրոհը մեծագույն սխալ էր. ավելի քան 30 երկրների քաղաքացիներ են զոհվել կամ գերևարվել ՀԱՄԱՍ-ի կողմից: Դա խաղաղ բնակչության դեմ գործողություն էր, որն այլ կերպ, քան ահաբեկչական հարձակում, չի կարելի բնորոշել: Իսկ Իսրայելին հենց դա էր պետք, որպեսզի ցույց տար աշխարհին, որ ՀԱՄԱՍ-ը հերթական անգամ ահաբեկչական գործողություն է իրականացրել, և իր գործողությունները հակաահաբեկչական, կանխարգելիչ բնույթի են:
-Իսկ արաբական աշխարհի անգործությունն ինչո՞վ է պայմանավորված, արդյոք նո՞ւյն գործոնով, ինչ սկզբում նշեցիք:
-Պաղեստինյան հիմնախնդիրը կանգնել է ամբողջ աշխարհի կոկորդին, այդ թվում և արաբական, մուսուլմանական աշխարհի: Իհարկե, արաբական երկրները կցանկանային, որ ՄԱԿ-ի գլխավոր ասամբլեայի թիվ 181 բանաձևը կյանքի կոչվեր լիարժեքորեն, այսինքն Իսրայել պետության կողքին ձևավորվեր նաև Պաղեստին պետությունը: Բայց դրա իրագործման առաջին խոչընդոտողները եղել են հենց արաբական երկրները, միայն 1967-ից հետո է Իսրայելը դարձել Պաղեստին պետության ձևավորման խոչընդոտը:
Այս հիմնախնդիրը տարածաշրջանում լայնամասշտաբ պատերազմների, ահաբեկչական հարձակումների, տարաբնույթ գործողությունների պատճառ է եղել, որը մշտապես ապակայունացրել է տարածաշրջանը, եղել արաբական երկրների ու Իսրայելի, արաբական երկրների և ԱՄՆ-ի միջև խնդիրների պատճառը: Հետևաբար տարածաշրջանի բոլոր երկրներին ձեռնտու է, որ նոր աշխարհակարգում պաղեստինյան հիմանխնդիրը չլինի: Իսրայելը փորձում է իր սցենարով դա իրականացնել: Արաբական երկրները, ինչպես եղել գոնե նախորդ դարի 70-ականներից ի վեր, քայլեր են ձեռնարկում հիմնականում քաղաքական, դիվանագիտական մակարդակում: Եվ հիմա էլ արաբական երկրները նույն գործելաոճն են որդեգրել. ձգտում են դիվանագիտության միջոցով դադարեցնել պատերազմը և տեղափոխել դիվանագիտական հարթություն: Բայց բոլորն էլ շատ լավ հասկանում են, որ ոչ դիվանագիտական, ոչ քաղաքական գործիքակազմով Իսրայելին կանգնենցնել հնարավոր չի լինի, իսկ ավելին, ինչպես արդեն նշեցի, պատրաստ չեն անելու:
Մի կարևոր հանգամանք կցանկանամ մատնանշել՝ այնպես չէ, որ արաբական բոլոր երկրները կիսում են ՀԱՄԱՍ-ի գաղափարախոսությունը կամ ցանկանում են տեսնել նրա հաղթանակն Իսրայելի դեմ, քանի որ այս ծայրահեղական գաղափարախոսությունը կարող է սպառնալ արաբական երկրներից յուրաքանչյուրին, եթե այն նման հաջողություն արձանագրի, ինչպիսին Իսրայելի դեմ հաղթանակն է: Դրանով է նաև պայմանավորված, որ բավականաչափ զգուշավոր են ՀԱՄԱՍ-ի գործողությունների անգամ գնահատման հարցում:
-Իսկ Իսրայելի սահմանած նպատակը՝ ՀԱՄԱՍ-ի ոչնչացումն իրատեսական համարո՞ւմ եք:
-Սա այն հարցն է, որի պատասխանը որևէ մեկը չի կարող տալ, քանի որ մենք գործ ունենք ոչ թե կայուն աշխարհակարգի պայմաններում տեղի ունեցող ռազմական կոնֆլիկտի հետ, այլ տոտալ անկայունության պայմաններում ռազմագործողության: Այսինքն դրա հստակ հանգուցալուծումը կանխատեսելը կնշանակի կանխատեսել, թե ինչպես է ավարտվելու նոր աշխարհակարգի ձևավորման գործընթացը:
Կարող եմ ասել, որ Իսրայելը հնարավորինս փորձելու է գնալ իր նպատակի հետևից: Կհաջողի, թե ոչ, ժամանակը ցույց կտա, որովհետև կան տարբեր անկանխատեսելի գործոններ՝ Իրանն ի վերջո կմիջամտի՞, թե՞ ոչ, պատերազմը կվերածվի՞ ավելի լայն՝ տարածաշրջանային պատերազմի, թե՞ ոչ:
Մի կարևոր հանգամանք ևս. ՀԱՄԱՍ-ը միայն կազմակերպություն չէ, այն նաև գաղափարախոսություն է, որը տասնամյակներ շարունակ եղել է Գազայի հատվածում ազատագրական պայքարի հիմքում, այսինքն ցանկացած պաղեստինցի երեխա, հատկապես տղա երեխա, դաստիարակվել է ՀԱՄԱՍ-ի գաղափարախոսության ոգով: Հետևաբար, անգամ եթե ֆորմալ առումով հնարավոր լինի արմատախիլ անել այդ կազմակերպությունը, այդ գաղափարախոսությունն արմատախիլ անելն անհնարին է լինելու: Բնականաբար օբյեկտիվ հարց է առաջացնում՝ արդյոք այս կազմակերպության ոչնչացումից հետո նոր նմանատիպ կառույց չի ձևավորվի, որը գուցե շատ ավելի արմատական դիրքերից հանդես կգա Իսրայել պետության դեմ:
-Ներկա պահին որքանո՞վ է հավանական, որ պատերազմը լոկալ բնույթից կվերաճի տարածաշրջանայինի:
-Ներկա դրությամբ հավանականությունը շատ քիչ է: Դրան կարող է հանգեցնել, եթե Իրանը շատ ավելի լայն ներգրավվածություն ունենա այս հակամարտությանը: Բայց Իրանն ամեն կերպ փորձում է խուսափել դրանից՝ լավ հասկանալով, որ իր հակառակորդները ցանկանում են իրեն ներքաշել պատերազմի մեջ: Սա կարևոր գործոն է: Բայց քանի որ աշխարհը գտնվում է տոտալ անկանխատեսելիության փուլում, այս գործընթացն էլ կարող է դուրս գալ վերահսկողությունից: Այսինքն՝ չի կարելի բացառել, որ ինչ-որ պահի Իրանը կցանկանա մտնել պատերազմի մեջ, եթե օրինակ՝ պաղեստինյան հիմնախնդրից բացի Իսրայելը և նրա դաշնակիցները փորձեն լուծել նաև Իրանի խնդիրը:
Բայց ներկա իրավիճակում, ինչպես արդեն նշեցի, Իրանը հնարավորինս փորձում է խուսափել պատերազմից:
