1. Հայ-ադրբեջանական կարգավորման կապակցությամբ մոսկովյան նախարարական հանդիպման նախօրեին Հայաստանի ԱԳՆ-ի ղեկավար Արարատ Միրզոյանը ժամանեց Թեհրան: Այնտեղ նրան արժանացրին Իսլամական Հանրապետության  նախագահի և արտգործնախարարի՝ Իբրահիմ Ռաիսիի և Ամիր Աբդոլահիանի ընդունելությանը: Այդ այցը կարծես կորավ Ռուսաստանի մայրաքաղաքում կայանալիք բանակցությունների մասին հրապարակումների բազմության մեջ: Իզուր:

2. Թե ինչու  էր Հայաստանի ԱԳՆ ղեկավարը Թեհրանում, հասկանալի է: Երևանն ամեն կերպ ջանում է իր «ճշմարտությունը» հասցնել բոլոր շահագրգիռ անձանց: Եվ այդ փորձերը չեն համադրվում պրոկրուստյան մահճի այն տեսությունների հետ, թե առաջատար պարտիան  Կովկասում Ռուսաստանի և Արևմուտքի առճակատումն է: Ամեն ինչ շատ ավելի բարդ է:

3. Բայց ի՞նչ աստիճանի է Իրանի գործոնը կարևոր կովկասյան տարածաշրջանի համար: Եթե այդ թեմայով կարդանք Իսլամական Հանրապետության առաջատար փորձագետներին, ապա նրանց շարադրանքների և մեկնաբանությունների առանձնահատուկ լեյտմոտիվը կլինի հետևյալը. Անդրկովկասը ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո Թեհրանի կարևորագույն առաջնահերթությունների թվում չի եղել, շատ բան ձեռքից բաց է թողել, Ռուսաստանը և Թուրքիան գրավել են «իշխող բարձունքները»՝ ոչ միշտ հաշվի առնելով իրանական հանգամանքները: Սակայն այսօր պաշտոնական Թեհրանը մտադիր է ակտիվանալ Եվրասիայի այդ հատվածում:

4. Շատ հեղինակներ փորձում են ինչ-որ «բլոկներ» շարել Կովկասում (ըստ մեծի մասի՝ հայեցողաբար): Այնքան էլ հաջող չի ստացվում: Իրանը, իհարկե, արևմտամետ չէ: 1990-ականների հենց սկզբից նա հետևողականորեն ընդդիմացել է Ադրկովկասում «արտատարածաշրջանային խաղացողների» ներկայությանը: Բայց կարևոր է նաև այն, թե ինչպես է Թեհրանը հասկանում «հավաքական Արևմուտք» ասվածը: Նրա համար դա ոչ միայն ԱՄՆ-ն ու ԵՄ-ն են, այլև ոչ պակաս Թուրքիան և Իսրայելը: Ընդ որում, այդ երկու պետություններն Ադրբեջանի գլխավոր ռազմա-քաղաքական գործընկերներն են: Սպառազինություն, բանակի տեխնոլոգիական մակարդակի բարձրացում, հատուկ ծառայությունների կոոպերացիա. ահա այն հիմնական «ուտեստների» ճաշացանկը, որը Իրանում «մեծ բավականություն» չի առաջացնում: Գիտե՞ն արդյոք Թեհրանում Թուրքիայի ռազմավարական ինքնավարության, ԱՄՆ-ի և Եվրամիության հետ նրա տարաձայնությունների մասին: Իհարկե գիտեն, բայց գնահատական են տալիս «համբուրգյան հաշվով»: Չէ որ գլխավոր ճանապարհները Անկարայից և Թել Ավիվ/Երուսաղեմից տանում են Վաշինգտոն, իսկ Իսրայելի և Թուրքիայի հարաբերությունները նոր «հալոցք» են ապրում, ինչի ապացույցն է Բենիամին Նաթանյահուի և Ռեջեփ Էրդողանի նախատեսվող հանդիպումը:

5. Իրանը, սակայն, չի կարելի համարել նաև ռուսամետ: Մի մեջբերում անեմ իրանցի նշանավոր փորձագետ Վալի Քալեջիի հոդվածից. «Ռուսաստանի հարաբերություններն Իսրայելի հետ և Ուկրաինայի պատերազմից հետո Ադրբեջանի ու Թուրքիայի հետ տնտեսական կապերի ու տարանցիկ հնարավորություևնների պահպանման անհրաժեշտությունը հարկադրել են Մոսկվային ճկուն մոտեցում որդեգրել Հարավային Կովկասի իրադարձությունների կապակցությամբ, ինչը Իրանի օգտին չէ»: Այդ իսկ պատճառով, նրա կարծիքով, «չնայած ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո Հայաստանի և Ադրբեջանի հակամարտության նկատմամբ Իրանի և Ռուսաստանի որոշ նմանություններին՝ Թեհրանը և Մոսկվան վերջին տարիներին հեռացան իրարից զանգեզուրյան միջանցքի, Իրանի և Հայաստանի սահմանի համար դրա հետևանքների և Իսրայելի հետ Ադրբեջանի հարաբերությունների առնչությամբ»:

6. Ոչ ոք, բնականաբար, չեղյալ չի հայտարարել «արտաքին քաղաքականությունը ներքին քաղաքականության շարունակությունն է» կանոնը: Իրանը տարակազմ հասարակություն է ներկայացնում, իսկ թյուրքական տարրն այդ «բազմազանության միասնության» մեջ բավական մեծաթիվ է: Սրանից էլ  մեծ ուշադրությունը «թյուրքական համերաշխության» կամ «ադրբեջանական ժողովրդի միասնության» գաղափարների յուրաքանչյուր դրսևորմանը: Առավել ևս, որ նման մոտեցումների համակիրներ կան ոչ միայն Կովկասում, այլև DC-ում:

7. Այսպիսով, ամենայն հավանականությամբ, Կովկասի համար առավել հավանական հեռանկարը ոչ թե «բլոկային համակարգը» և ոչ թե «սառը պատերազմի» նորացված տարբերակը կլինի, այլ իրավիճակային մերձեցումը, ոչ թե միությունը, այլ «ուղեկցությունը» («попутчество» եզրույթը փոխ եմ առել ռուսական հետհեղափոխական սատիրայից): Երեք եվրասիական հսկաները (Ռուսաստան, Թուրքիա և Իրան) «որոշ համընկնումներ» ունեն և որոշ «չհամընկնումներ»: Երեքն էլ չեն ցանկանում այդ «եվրասիական եռյակից» որևէ մեկի լիակատար գերակշռությունը և սկզբունքորեն չեն ցանկանում Արևմուտքի տոտալ գերիշխանությունը (Թուրքիան՝ վերապահումներով): Արևմուտքի շահագրգռությունները Կովկիասի տարածաշրջանի նկատմամբ ավելի քիչ են, քան նախկին ԽՍՀՄ-ի եվրոպական հատվածի նկատմամբ (Ուկրաինա, Մոլդովա, Բելառուս): Հետևաբար աշխարհաքաղաքական նրբերանգներն Անդրկովկասում բավական նշանակալի կլինեն: Եվ Իրանը, անշուշտ, ցանկանում է բաց չթողնել իր օգուտները:

Սերգեյ Մարկեդոնով

Աղբյուրը