«Բյուրեղների աճեցումը ֆիզիկայի ամենառոմանտիկ ուղղությունն է։ Բյուրեղների աճեցումը շատ նմանեցնում եմ երեխայի ծննդին ու խնամքին,- «Անկախի» հետ զրույցում ասում է ՀՀ ԳԱԱ Ֆիզիկայի կիրառական պրոբլեմների ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող, ֆիզ․ մաթ․ գիտությունների թեկնածու Ռուզան Սուքիասյանը։
- Ամեն մի համակարգից նոր բյուրեղ ստանալիս ուրախանում ենք այնպես, ինչպես երեխայի ծննդյան պարագայում են ուրախանում։ Յուրաքանչյուր բյուրեղ ունի իր յուրահատուկ նիստավորումը։ Կապ չունի, թե բյուրեղը որպես մերան ինչ ձևով է կտրվում՝ թիթեղ, կամ այլ ձև, մայր լուծույթում տեղադրելուց ամիսներ անց այն վերաձևավորվում է իրեն բնորոշ նիստավորմամբ։ Եվ դա բնության հրաշքներից է։ Ամեն բյուրեղ առանձնահատուկ է և մարդու նման չկրկնվող «ձեռագիր ու մատնահետք» ունի»։
Սուքիասյանի բնորոշմամբ՝ գիտությունն ինքնին ստեղծագործություն է, արարման պրոցեոս, իսկ գիտությամբ զբաղվող անձը և նոր բաներ է բացահայտում, և ստեղծագործում է, և գեղեցիկի հետ է առնչվում։
Սուքիասյանը ծնվել ու մեծացել է Սպիտակում։ Աղետալի երկրաշարժի ժամանակ դպրոցական էր։ «Մինչև երկրաշարժը լավ էինք ապրում։ Հանկարծ մի օրում ամեն բան փոխվեց՝ ոչ տուն ունեինք, ոչինչ չունեինք։ 15 տարեկանում ես կարողացա հասկանալ, որ այս կյանքում գումարը կարևոր չէ, որ այլ՝ ավելի կարևոր արժեքներ կան»,- ասում է Սուքիասյանը՝ բացատրելով, թե ինչպես է որպես կյանքի ուղի ընտրել գիտությունն ու մնացել ոլորտում այն տարիներին, երբ գիտությունից համատարած հեռանում էին։
«Դեռ 19 տարեկան էի, որ ընտրեցի գիտության ոլորտը։ Սկզբում 3 հազար դրամ աշխատավարձ էի ստանում։ Հետո դարձավ 15 հազար։ Բայց այդ գումարն ինձ չէր հետաքրքրում։ Գիտության աշխարհն այնքան գրավիչ էր և նոր բացահայտումներով լի, որ ֆինանսական կողմը դարձել էր երկրորդական»,- ասում է նա՝ հավելելով՝ եթե մասնագետը կարողանում է մնալ գիտության ոլորտում, արդյունքի հասնել, ապա ֆինանսական կողմն ինքնստինքյան ապահովվում է։
Սուքիասյանի ղեկավարած գիտական խումբը զբաղվում է ամինաթթուների աղերից ոչ գծային օպտիկական, պիրոէլեկտրական, պիեզոէլեկտրական և այլ կիրառելի հատկություններով օժտված բյուրեղների աճեցմամբ։
«Կարելի է ասել՝ մենք մոլեկուլային ինժեներիայով ենք զբաղված։ Քիմիական ելանյութերի հատկությունները հաշվի առնելով՝ սինթեզում ենք մեզ հետաքրքրող հատկություններով, աշխարհին անհայտ նոր աղեր, որոնք աճեցնում ենք միաբյուրեղների ձևով։ Նոր ստացած բյուրեղներն ուսումնասիրվում են տարբեր ֆիզ-քիմիական մեթոդներով, օրինակ՝ ռենտգենակառուցվածքային անալիզով որոշում ենք դրանց մոլեկուլային և բյուրեղային կառուցվածքը,- ասում է նա։- Մեր նպատակն է ամինաթթուների աղերի սինթեզումից ստանալ ցանկալի հատկություններով որոշակի աղեր, բյուրեղներ, որոնք մեծ կիրառություն կունենան առօրյա կյանքում»։
Սուքիասյանն ասում է, որ գիտությամբ զբաղվելու երեք տասնամյակների ընթացքում ստացել է շուրջ 60 նոր բյուրեղ, որոնք ունեն պահանջված հատկությունները։ Դրանցից առանձնացվել է 10 բյուրեղ, որոնց մոտ այդ հատկանիշներն առավել վառ են դրսևորված։ Եվ ներկայում զբաղվում են և՛ ընտրված բյուրեղների աճեցման պայմանների և հատկանիշների կատարելագործմամբ, և՛ նոր բյուրեղների սինթեզմամբ։
Սուքիասյանը նաև հավելում է, որ իրենց հաջողվել է բյուրեղներ ստանալ նաև այնպիսի համակարգերից, որոնցից 1983-ից ի վեր համարվել է, որ բյուրեղներ ստանալ և աճեցնել հնարավոր չէ։ «Որոշակի մեթոդներ կիրառելով և բյուրեղների սինթեզման, աճեցման մեր հմտությունները համադրելով 2022 թ-ին կարողացանք 3 նոր բյուրեղներ ստանալ, որոնց մասին զեկուցել ենք Կորեայում տեղի ունեցած գիտաժողովում»,- ասում է նա։
«Այս պահին պիրոէլեկտրիկ հատկությամբ որակյալ միաբյուրեղներ ենք աճեցրել, աճեցման պայմանների ուսումնասիրումը և աճեցումը տևել է մոտ 2 տարի։ Ձգտում ենք ավելի էժան մեթոդներով և ավելի արագ մաքուր միաբյուրեղներ աճեցնել։ Մեր կողմից ստացված պիրոէլեկտրիկ բյուրեղի պարամետրերը ավելի լավն են, քան այս պահին որպես պիրոէլեկտրիկ օգտագործվող բյուրեղներինը»,- ասում է նա։
Սուքիասյանը նշում է, որ իրենց գիտական արդյունքները ներկայավելու են Իտալիայում, ապա նաև Ավստրալիայում առաջիկայում տեղի ունենալիք միջազգային գիտժողովներում։ Հույս ունեն, որ այդպիսով նոր համագործակցություններ կստեղծվեն՝ հիմք դնելով հետագա համատեղ հետազոտությունների։
«Դեռ 1999-ին Իսրայելում կայացած «Բյուրեղների աճեցում» միջազգային գիտաժողովում արժանացա լավագույն երիտասարդ գիտաշխատող անվանակարգի 3 մրցանակներից մեկին»,- հիշում է նա։
Հարցին՝ թե ինչ է անհրաժեշտ իրենց ստացած գիտական արդյունքների կիրառականությունն ապահովելու համար, Սուքիասյանը նշում է․ «Դա տարիների աշխատանք է՝ լայնածավալ և ֆինանսատար։ Գիտնականը, եթե արդյունքը կիրառականության հասցնելու ուղղությամբ գնաց, իր միտքը կկենտրոնանա միայն դրա վրա։ Արդյունքում նա կզրկվի հետագա գիտական բացահայտումներից։ Եթե նոր գիտական բացահայտումներից էլ զրկվեց, կզրկվի գրանտներ ստանալու և ֆինանսներ ներգրավելու հնարավորությունից։ Շրջապտույտ է ստացվում։ Եթե ֆինանսավորման խնդիրը չլինի, իհարկե, կուզենանք գործընթացը հասցնել մինչև կիրառականության փուլ»։
Խոսելով գիտության ոլորտոմ տեղի ունեցող փոփոխությունների և պետական հոգածության մասին՝ Սուքիասյանն ասում է, որ դրական տեղաշարժն ակնհայտ է, բայց դա բավարար չէ գիտության ոլորտում սերնդափոխություն իրականացնելու համար։
«Մեր ոլորտի մրցակիցը ՏՏ-ն է, որը շատ գրավիչ է եկամուտների առումով։ Արդյունքում միայն «ռոմանտիկներն» են գալիս գիտություն։ Բայց ժամանակակից երիտասարդության մեջ այդ «ռոմանտիկները» քիչ են։ Երիտասարդներին շահագրգռելու համար բարձր աշխատավարձը կարևոր է,- ասում է նա։ - Եթե բավարար քայլեր չձեռնարկվեն, 5-10 տարի հետո մենք գիտություն չենք ունենա։ Օրինակ՝ մեր լաբորատորիայում հիմնականում տարիքով մարդիկ են, ունենք ընդամենը 4 երիտասարդ»։
