Հայաստանում գիտության ոլորտի առաջնային խնդիրը կրթական ոլորտի թերություններն են, կարծում է ՀՀ ԳԱԱ Երկրաբանական գիտությունների ինստիտուտի երկրատեղեկատվության լաբորատորիայի վարիչ, ԵՊՀ դասախոս, տ․գ․թ․ Ալեքսանդր Առաքելյանը։ «Ուսանողների և դասախոսների համար կրթական միջավայրը գնալով կորցնում է գրավչությունը»,- ասում է նա՝ հավելելով, որ պատճառը տարիների ընթացքում կուտակված մանր խնդիրներն են, որոնք այժմ մի մեծ հիմնախնդիր են դարձել։
«Հատկապես բնական գիտությունների ասպարեզն ուսանողների համար ընդհանրապես անհետաքրքիր է դարձել և զգալի մասն ընդունվում է միայն վերջում դիպլոմ ստանալու համար։ Այստեղ հիմնականում գալիս են դիպլոմի համար»,- ասում է Առաքելյանը՝ նշելով, որ պատճառը այդ ոլորտում ապագա չտեսնելն է։ «Շատերը գիտության դժվարին ճանապարհը չեն ընտրում, որովհետև այստեղ միանգամից բարձր եկամուտ կամ մշտապես ապահով կյանք չես կարող ակնկալել, պետք է շատ աշխատես, որ հասնես մի մակարդակի, որը քեզ թույլ կտա գիտությունը դիտարկել որպես ապրուստի հիմնական միջոց»,- ասում է նա։
Առաքելյանը կարևորում է ընթացիկ տարում գիտության ֆինանսավորման, հետևաբար նաև աշխատավարձերի բարձրացումը։ Բայց նաև նշում է, որ պետք են հաջորդող շարունակական քայլեր, որպեսզի ինչ-որ պահի կադրերի պակասի խնդրի առջև չկանգնենք։
«Պրոբլեմներ ունենք նաև դասախոսական կազմի տեսանկյունից։ Դասախոսի աշխատանքն էլ շատ մասնագետների համար գրավիչ չէ։ Հիմա, եթե նայենք տարիքային կտրվածքին, հիմնականում ավագ սերունդն է և երիտասարդները, որոնք իրենց կարիերայի սկզբում են»,- ասում է նա։
Առաքելյանն իր օրինակով է նշում, թե որպես երիտասարդ գիտնական ժամանակին ինչ խոչընդոտներ է հաղթահարել և ինչպես է կարողացել մնալ գիտության ոլորտում։
«Աշխատում եմ միջազգային կազմակերպությունում, գիտական ոլորտում և դասավանդում եմ, այսինքն թեմատիկորեն միմյանց հետ կապված 3 հիմնական գործունեություն ունեմ, ինչն ինձ թույլ է տալիս դուրս չգալ գիտությունից»,- ասում է նա։ Հիշում է՝ 4-րդ կուրսում, երբ աշխատանքի էր անցել այն լաբորատորիայում, որը հիմա ղեկավարում է, շատ անհստակություններ կային․ վստահ չէր, թե որքանով է կարևոր իր արած աշխատանքը, վարձատրությունն էլ այն ժամանակ շատ ավելի սիմվոլիկ էր։ Բայց իր գիտական ղեկավարի շնորհիվ շուտով հասկացավ՝ աշխատանքը, որը սիրով և նվիրվածությամբ ես կատարում, ի վերջո արդյունք կունենա։
Առաքելյանի կարծիքով՝ թե բուհերի, թե պետության մակարդակով պետք է ցույց տալ երիտասարդներին, թե որքան կարևոր են բնագիտական մասնագիտությունները և երիտասարդներն ինչ կարևոր դերակատարում կարող են ունենալ պետության զարգացման գործում՝ այդ մասնագիտությունն ընտրելով։ «Պետք է ցույց տալ, որ հետագայում կարող են ընդգրկվել պետական աշխատանքներում, որ գիտությունը միայն հոդվածներ գրելը չէ, այլ այդպիսով կարող ես պետության համար կարևոր խնդիրներ լուծել և համապատասխան վարձատրություն ստանալ»,- ասում է նա։
Առաքելյանը նաև նշում է՝ ճիշտ է, մասնագիտության գրավչությունը առաջին հերթին ֆինանսական բաղադրիչը չի որոշում, բայց այն ևս կարևոր է․ հենց ֆինանսների պատճառով է հիմնական արտահոսքը լինում։ «Օրինակ, իմ կուրսեցիներից, ովքեր աշխարհագրության ֆակուլտետում էին սովորում, 60-ից մոտ հինգն են մասնագիտությամբ աշխատում, բայց չեմ կարող ասել, որ մյուսները չէին սիրում իրենց մասնագիտությունը»,- ասում է նա։
Խոսելով գիտության ֆինանսավորման ավելացման մասին՝ ասում է, որ ներկա փուլում դա կնպաստի, որ այն գիտնականները, որոնք գիտությունից հեռանալու որոշման ճանապարհին էին, մտափոխվեն։ «Սա կարող է նրանց ազդակներ տալ առ այն, որ պետությունն սկսել է կարևորել գիտությունը և արժի շարունակել գիտությամբ զբաղվել»,- ասում է նա՝ հավելելով, որ ֆինանսավորման բարձրացումից զատ կարևոր է նաև գիտաշխատողների ինտեգրումը հասարակությունում, որպեսզի գիտնականն իրեն ու իր աշխատանքը կարևորված ու գնահատված զգա։
Անդրադառնալով հարցին, թե ինչ դեր կարող է ունենալ գիտությունը Հայաստանի զարգացման գործում՝ Առաքելյանն ասում է, որ հարցի պատասխանը տվել է հենց 44-օրյա պատերազմը։
«Գիտությունը պետք է լինի կիրառելի և ինտեգրված պետության կառավարման մեջ։ Մենք մեր ցավոտ օրինակով տեսանք, թե ինչքան բացեր ունենք, և տեսանք, թե թշնամու դեպքում հակառակ մոտեցումն ինչքան մեծ առավելություններ է տալիս»,- ասում է նա՝ հավելելով, որ գիտությունը Հայաստանի համար անհրաժեշտություն է ոչ միայն զարգանալու, այլ նաև որպես պետություն գոյությունն ապահովելու համար։ «Կարծում եմ՝ դրա համար գիտական պոտենցիալ ունենք։ Մենք պետք է կարողանանք կրթություն-գիտություն-պետություն շղթան ճիշտ ձևով կազմակերպել, հասկանանք՝ շղթայի յուրաքանչյուր կողմից ինչ ենք ակնկալում և նրանցից յուրաքանչյուրը ոնց ենք զարգացնում՝ սկսելով կրթությունից»,- ասում է Առաքելյանը։
Նա նշում է՝ հաշվի առնելով մինչ այս եղած ֆինանսավորումն ու գիտությամբ զբաղվելու պայմանները՝ Հայաստանն ունի զարգացած գիտություն հատկապես բնական գիտությունների ասպարեզում։
«Ունենք բավականին շատ հրապարակումներ միջազգային հեղինակավոր ամսագրերում, ունենք միջազգային համագործակցություններ, որտեղ հայկական կողմը միշտ լավ է ներկայանում՝ չզիջելով զարգացած երկրներին»,- ասում է նա՝ հավելելով, որ այն, ինչ ունենք, անհատների էնտուզիազմի և նվիրվածության շնորհիվ է։ Բայց այսպես երկար չի կարող շարունակվել, ունեցածը պահպանելու և զարգացնելու համար պետք է համակարգային մոտեցում ցուցաբերվի և շարունակվի կրթություն-գիտություն-պետություն կապի զարգացումը, գիտությունն էլ պետք է գրավիչ դառնա նոր սերնդի համար, որպեսզի հնարավոր լինի ապահովել համակարգի շարունակականությունը։
Շատ կարևոր է նաև գիտության ոլորտում լավ մենեջերների առկայությունը, ովքեր ունակ կլինեն ճիշտ ձևակերպել խնդիրները, գտնել համագործակցության եզրեր և կազմակերպել թիմային աշխատանք։
