«Դեպի թանգարան» խորագրի շրջանակներում մեր հաջորդ հանդիպումը Ռուսական արվեստի թանգարանի տնօրեն Մարինե Մկրտչյանի հետ է:

-Տիկին Մկրտչյան, հայտնի է, որ Ռուսական արվեստի թանգարանը ստեղծվել է Արամ Աբրահամյանի հավաքածուի հիման վրա: Մեր զրույցը սկսենք՝ անդրադառնալով հենց այդ փաստին և պրոֆեսորի անձին:

-Թանգարանը պաշտոնապես հիմնադրվել է 1980-ին, սակայն իր այցելուների առջև դռները բացել է 1984-ին: Ըստ այդ երկու տարեթվերի էլ՝ նշում ենք մեր այս կամ այն ամյակը: Այս տարի, օրինակ՝ թանգարանի հիմնադրման 40-ամյակն է: Ռուսական արվեստի թանգարանը ստեղծվել է սոցիալիստական աշխատանքի հերոս, ՍՍՀՄ պետական մրցանակի դափնեկիր,  պրոֆեսոր  Արամ Հակոբի Աբրահամյանի մասնավոր հավաքածուի հիման վրա: Նա եղել է սովետական բժշկության խոշորագույն դեմքերից մեկը, որն ապրել և գործունեություն է ծավալել Մոսկվայում՝ հենց այնտեղ էլ հավաքելով 19-րդ դարի վերջի և 20-րդ դարի սկզբի ռուսական կերպարվեստը ներկայացնող այս հավաքածուն: Աբրահամյանը յուրահատուկ անձնավորություն էր: Նա ծնվել է 1898թ Թիֆլիսում,  1917թ. ավարտել է տեղի 3-րդ արական գիմնազիան  և որպես կամավոր մեկնել ռազմաճակատ` Հայաստան: Լեռնահեծելազորային մարտկոցի շարքերում մասնակցել  է Սարիղամիշի, Ղարաքիլիսայի, Ալեքսանդրապոլի  և Սարդարապատի լեգենդար   ճակատամարտերին: Ողբերգական իրադարձություներն այնպես ցնցեցին երիտասարդ հայրենասերին, որ դրդեցին ընտրել ամենահումանիստական մասնագիտություններից մեկը` բժիշկի մասնագիտությունը։

1918թ. Արամ Աբրահամյանն ընդունվում է  Անդրկովկասի բժշկական ինստիտուտ, իսկ երկու տարի անց՝ տեղափոխվում Մոսկվա, որտեղ էլ շարունակում է ուսումնական և գիտական գործունեությունը:    

Հավաքածուն Հայաստանին նվիրաբերելն Աբրահամյանի և նրա կնոջ՝ Մարիա Լեոնտեևնայի  համատեղ որոշումն էր: Դա հայրենասիրության ամենացայտուն դրսևորումներից է, որովհետև ցանկացած կոլեկցիոների համար շատ դժվար է բաժանվել տարիների ընթացքում ձեռք բերած առարկաներից: Նա նկարները և´ գնել է, և´ նվեր ստացել: Աբրահամյանը, լինելով բժիշկ, արվեստաբանի հոտառություն ուներ և զգում էր՝ որոշ ժամանակ հետո իր հավաքածուում ներառված ստեղծագործություններն ամենագնահատվածն ու ամենաթանկն են լինելու ռուսական կերպարվեստում, ինչու չէ՝ նաև համաշխարհային արվեստի պատմության մեջ: Թանգարանի  վայրը պրոֆեսորն անձամբ է ընտրել՝ հիմնադրումից հետո հավաքածուն մաս-մաս տեղափոխելով Հայաստան:  

-Թանգարանում արվեստի ի՞նչ ճյուղեր են հիմնականում ներկայացված: Ո՞ր նկարիչների կտավներն են ցուցադրվում ու ի՞նչ սկզբունքներով:  

-Ռուսական արվեստի թանգարանը ներկայացնում է 19-րդ դարի վերջի և 20-րդ դարասկզբի համաշխարհային նշանակություն ունեցող ռուսական արվեստի մի ստվար շերտ: Համաեվրոպական գեղարվեստական ժառանգության այդ փուլը նշանավորեց անցումն ակադեմիական գեղարվեստական ավանդույթից դեպի 20-րդ դարի նորամուծությունները: Այդ անհանգիստ նախահեղափոխան ժամանակաշրջանում մշակույթի բոլոր բնագավառների գործիչները մտազբաղ էին նոր ոգեղենության փնտրտուքներով, իսկ նկարիչներն էլ որոնում էին նոր գեղարվեստական արտահայտչամիջոցներ՝ իրենց գաղափարներն ու թեմաներն արտահայտելու համար: Դա ռուսական գեղարվեստական կյանքում բազմազան խմբավորումների և հոսանքների առաջացման ժամանակն էր՝ «Միռ իսկուսստվա», «Գոլուբայա ռոզա», «Բուբնովի վալետ» և այլն: Համարձակ որոնումներով ու արվեստների սինթեզով հարուստ հենց այդ բուռն ժամանակաշրջանի արվեստագետների գործերն էր նպատակաուղղված կերպով հավաքում  թանգարանի հիմնադիր, մեկենաս Արամ Աբրահամյանը:

Թանգարանի երկու հարկերում ներկայացնում  ենք համաշխարհային ճանաչում ունեցող ռուս հեղինակների՝ Վ.Սերովի, Կ.Կորովինի, Մ.Վռուբելի, Ա.Արխիպովի, Մ.Նեստերովի, Ալ.Բենուայի, Ե.Լանսերեի, Ն.Ռերիխի, Ն.Գոնչարովայի, Զ.Սերեբրյակովայի, Բ.Կուստոդիևի, Կ.Սոմովի, Ն.Սապունովի, Ս.Սուդեյկինի, Ա.Գոլովինի, Ն.Կրիմովի, Ն.Ռերիխի, Պ.Կուզնեցովի, Կ.Պետրով-Վոդկինի, Ի.Մաշկովի, Ա.Կուպրինի, Ա.Լենտուլովի, Ռ.Ֆալկի, Ն.Ուդալցովայի, Ա.Դրևինի, Ա.Օսմյորկինի և այլոց գործերը:

Ի դեպ, մոտ ապագայում պիտի փոխենք մեր մշտական ցուցադրությունը՝ կատարելով  նաև դիզայներական փոփոխություններ՝ մեր այցելուներին նորովի ներկայանալու համար:  

-Ովքե՞ր են թանգարանի հիմնական այցելուները:  

-Մեր թանգարանն, ի շնորհիվ բազմատեսակ կրթական ծրագրերի, միջոցառումների ու ցուցահանդեսների, կարող է ընդունել այցելուներ՝ սկսած 3 տարեկանից: Մենք ծառայությունների միջոցով ապահովում ենք այդ ճկունությունը: Թանգարանի հիմնական այցելուները դպրոցականներն են և ռուսական կերպարվեստի կամ ընդհանրապես արվեստի ինտելեկտուալ սիրահարները:  

-Քանի՞ ցուցանմուշ ունի հավաքածուն, և արդյոք թանգարանը համալրվու՞մ է նոր առարկաներով:  

-Ունենք 360 թանգարանային առարկա, որոնցից ցուցադրվում է 70 տոկոսը: Մնացածը պահում ենք ժամանակավոր ցուցահանդեսների համար:  

Որքան էլ մենք բաց լինենք նոր ցուցանմուշների առումով, այնուամենայնիվ, ներկայացնում ենք կոնկրետ ժամանակաշրջան, որին մշտապես հավատարիմ ենք մնում: Ցանկալի չէ թանգարանն ուղղակի լցնել ռուսական կերպարվեստը ներկայացնող տարբեր նմուշներով: Նշեմ նաև, որ թանգարանային առարկաների պահպանումը լուրջ խնդիր է, և թանգարանը բազում առարկաներով համալրելն ու դրանց պահպանումը կազմակերպել չկարողանալն ինքնին դառնում է աննպատակ:    

-Ի՞նչ ժամանակավոր ցուցահանդեսներ են կազմակերպվում Ռուսական արվեստի թանգարանում:  

-Այս պահին Հայոց ազգագրության թանգարանի հետ պատրաստվում ենք համատեղ ցուցահանդեսի՝ նվիրված ռուսական թեյախմությանը: Ցուցահանդեսի ընթացքում կներկայացվեն և´ կերպարվեստում արտացոլված այդ ավանդույթը, և´ ռուսական թեյախմության առանձնահատկությունները, և´ Ազգագրության թանգարանի ռուսական հավաքածուն: Հետաքրքիր է, որ թեյախմությունը միշտ Չինաստանի, Ճապոնիայի, Հնդկաստանի կամ Անգլիայի հետ ենք ասոցացնում, բայց ամեն երկիր իր սովորույթներն ունի այդ հարցում:  

Ընդհանրապես ժամանակավոր ցուցահանդեսները մեզ մոտ շատ դինամիկ են՝ հիմնված այցելուների պահանջի վրա: Միշտ փորձում ենք հետաքրքիր ասելիքով ներկայանալ: Չորս տարի առաջ, երբ դարձա տնօրեն, կազմակերպեցինք ցուցահանդես՝ նվիրված ռուսական օծանելիքին՝ ներկայացնելով ոչ միայն դրա առաջացման պատմությունը, այլև մեր հավաքածուում ներառված հեղինակների կապը: Պարզվեց՝ նրանք ժամանակին նկարազարդումներ են արել օծանելիքի կամ օճառի տուփերի վրա. օճառն էլ սկզբնական շրջանում օծանելիքի տարր է եղել Ռուսական կայսրությունում:  

Չեմ կարող չնշել 2018-ին կազմակերպված «Գողացված Վռուբելի վերադարձը» խորագրով մեծամասշտաբ միջոցառումների շարքը, որի շրջանակներում ներկայացնում էինք  ցուցահանդես`  նվիրված թանգարանից 22 տարի առաջ գողացված ռուսական մոդեռնի նախահայր Միխայիլ Վռուբելի «Դևը և Հրեշտակը Թամարի հոգու հետ» ստեղծագործության  արվեստաբանական և կրիմինալ պատմությանը, վարպետութան դաս, գրական- երաժշտական երեկո և այլն: Նկարը գտնվել էր ՌԴ-ում և նախագահ Վլադիմիր Պուտինն այն 2017-ին հանձնեց  ՀՀ-ին: Դա իսկապես մեծ  իրադարձություն էր: Ծրագրի շրջանակներում հատկանշական միջոցառում էր հատկապես  Ալ. Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնի հետ համատեղ կազմակերպած  «Լերմոնտով-Վռուբել-Ռուբինշտեյն» գրական երաժշտական օպերային ծրագիրը: Դա առաջին նմանատիպ համագործակցություն էր: Թանգարանը մեծ ճանաչում ստացավ այդ նախագծից հետո:  

Հաջորդ նախագիծը, որը ևս շատ կարևորում եմ, ունի «Ինչպես է ծնվում գլուխգործոցը» խորագիրը և միջթանգարանային համագործակցության արդյունք է: Այն իրականացրեցինք Համառուսական դեկորատիվ-կիրառական արվեստի թանգարանի հետ՝ առաջին անգամ հյուրընկալելով ցուցահանդես Ռուսաստանի Դաշնությունից: Մեր գործընկերների հետ կազմակերպեցինք նաև գիտաժողով, որին մասնակցեցին ԱՊՀ 15 երկրներից շուրջ 40 մասնագետներ: Մեր թանգարանի ամեն մի ցուցահանդես ունի իր հայեցակարգը, դիզայները, ասելիքը, կրթական ծրագիրը, հուշանվերային արտադրանքը:  

-Միջազգային համագործակցությունների առումով որքանո՞վ է ակտիվ թանգարանը:  

-Մենք համագործակցում ենք ինչպես ՀՀ, այնպես էլ Ռուսաստանի թանգարանների հետ: Հենց այս պահին էլ տարբեր նախագծեր իրականացնելու նախնական պայմանավորվածություններ ունենք: Բանակցում ենք նաև Անգլիայում, Իտալիայում գտնվող ռուսական արվեստի հետազոտման կենտրոնների հետ, որ միասին հետազոտական ցուցահանդեսային նախագծեր կազմակերպենք:  

-Ինչպիսի՞ միջոցառումներ են կազմակերպվում թանգարանի հիմնական ցուցադրությանը զուգահեռ: Մատուցման ի՞նչ նոր ձևեր կան թանգարանում երիտասարդ սերնդի համար:

-Թանգարանն իր գործունեությամբ բազմապրոֆիլ է: Բացի ցուցահանդեսներից՝ կազմակերպում ենք վիկտորինաներ, գրական-երաժշտական երեկոներ` ռուսական պոեզիային նվիրված և բազմատեսակ այլ կրթական ծրագրեր:  

Ինչ վերաբերում է նորագույն տեխնոլոգիաներին, «Արլուպա» ընկերության մշակած բջջային հավելվածների օգնությամբ Միխայիլ Վռուբելի նկարին նվիրված նախագծի ժամանակ այցելուն կարող էր տեսնել նկարի հավելված իրականության  անիմացիան: Շուտով VR (Virtual Reality) տեխնոլոգիաների միջոցով Թանգարանների միջազգային օրվա շրջանակներում մեր այցելուները, ակնոցներ դնելով, կհայտնվեն արդեն իսկ ընտրված մեկ նկարի ներսում, կծանոթանան նկարի խորհրդին և պատմությանը: Այս ամենը խնդիրներ են, որ դրել ենք մեր առջև և պիտի աստիճանաբար լուծենք:  

-Արդյոք թանգարանն ունի՞ առաքելություն նպաստելու ռուսական մշակույթի ճանաչմանը մեր երկրում:

-Այո, դա շատ կարևոր փաստ է և մեր ռազմավարական պլանի մի մասն է կազմում: Մենք խնդիր ենք դրել բարձր մակարդակով հայ հասարակությանը ծանոթացնել ռուսական մշակույթի առանձնահատկություններին:  

Այնքան կարևոր է, երբ դրսում ապրող հայազգին իր երկրում ինչ-որ կարևոր բան է ստեղծում: Ամեն անգամ, երբ հակառուսական տրամադրվածությունը սրվում է մեր երկրում, միշտ հարց են բարձրացնում՝ ու՞մ է պետք Ռուսական արվեստի թանգարանը Հայաստանում: Բայց մոռանում ենք՝ այսօր  աշխարհում լուրջ ինստիտուտներ կան, որ հետազոտում են հենց մեր ներկայացրած ժամանակաշրջանի կերպարվեստը: Ինչպես նաև, երբ որևէ երկիր ունենում է այլ երկրի մշակութային ժառանգություն ներկայացնելու հնարավորություն, դա մեծ հարստություն է: Իսկ մեր հավաքածուում կան համաշխարհային մակարդակի ժառանգություններ, որ շատ արտասահմանյան թանգարաններ կցանկանային ունենալ: Դրա համար էլ թանգարանի հավաքածուն, ճիշտ է, փոքրաթիվ, բայց շատ արժեքավոր է:    

-Ո՞րն է ընդհանրապես Ռուսական արվեստի թանգարանի առաքելությունը Հայաստանում:  

-Թանգարանի առաքելությունն է ռուսական մշակույթի միջոցով կազմակերպել կրթական և հաղորդակցական թանգարանային տարածք, արժևորել ու մեկնաբանել Արամ Աբրահամյանի ժառանգությունը, նպաստել ռուսական արվեստի նորովի ընկալմանն ու արդիականացման խթանմանը և այլն։  

-Ի՞նչ խնդիրներ ու ձեռքբերումներ ունի թանգարանն այսօր:

-Բնականաբար, խնդիրներ ունենք, բայց թանգարան ղեկավարելիս պիտի հասկանալ՝ չի կարելի անընդհատ խոսել դրանցից, այլ պիտի աշխատել և լուծումներ գտնել: Նույնիսկ ամենազարգացած երկրներում թանգարանային ոլորտում կան տարատեսակ խնդիրներ: Դրա համար այսօր  թանգարանի ղեկավարը պիտի լինի ոչ միայն, ասենք, հմուտ արվեստաբան, պատմաբան կամ ճարտարապետ, այլ տիրապետի մենեջերական հմտությունների, կարողանա թանգարանը դարձնել այլընտրանքային և հարատև կրթության ու  մշակութային ժամանցի կենտրոն:  

Ձեռքբերումներից կառանձնացնեմ երեքը՝ 2017-ին Ռուսական իմպրեսիոնիզմի թանգարանում կազմակերպված ցուցահանդեսը, 2018թ. «Գողացված Վռուբելի վերադարձը» համալիր միջոցառումների շարքը, 2019թ. Դեկորատիվ-կիրառական  և ժողովրդական արվեստի համառուսաստանյան թանգարանի  հետ համատեղ «Ինչպես է ծնվում գլուխգործոցը» ցուցահանդեսը և միջազգային գիտաժողովը։  

Դրական փոփոխությունները բազմաթիվ են՝ սկսած թանգարանի տեխնիկական վերազինումից, մինչև աշխատակիցների մտածելակերպի փոփոխություն: Շատ կարևորում եմ թիմային աշխատանքը,  տարվա ընթացքում գոնե մի քանի աշխատակիցների դրսում վերապատրաստման ուղարկելը և թանգարանի նոր կերպարի ստեղծումը:

-Տիկին Մկրտչյան, ինչպե՞ս կամփոփեք զրույցը:  

-Թանգարանում աշխատելը հայրենասիրություն է, թանգարանային գործն էլ մասնագիտություն չէ, այլ՝ նվիրում: Թանգարաններում նվիրյալներ են աշխատում, որ ամենաչնչին աշխատավարձով, բայց տքնաջան աշխատանքով պահպանում են անցյալից եկած ժառանգությունն ու փոխանցում հաջորդ սերունդներին: Հայաստանում կան բազում հետաքրքիր թանգարաններ: Հորդորս է շատ այցելել տարբեր թանգարաններ, որովհետև յուրաքանչյուր թանգարան մի նոր բան է բացահայտում մեզ համար...