Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև տրանսպորտային միջանցքների ապաշրջափակումը հարցականի տակ է. լարվածությունը  սահմանին չի նվազում: Երևանը մեղադրում է  հարևաններին անօրինական ներխուժման մեջ: Բաքուն վստահեցնում է, որ սահմանագծում է անցկացնում խորհրդային քարտեզների հիման վրա: Իրավիճակին խառնվել է Իրանը՝ դրա մեջ վտանգ տեսնելով իր համար: Ինչով է հղի հերթական սրացումը՝ փորձել է հասկանալ РИА Новости-ն:

Փաշինյանի նախաձեռնությունները

«Հայաստանի, Ռուսաստանի և Ադրբեջանի՝ տարածաշրջանային հաղորդակցությունների ապաշրջափակման եռակողմ հանձնաժողովը չի կարող աշխատել այս պայմաններում: Երևանն ամեն ինչ կանի, որ խնդիրները սահմանում լուծվեն խաղաղ և դիվանագիտական միջոցներով»,- հայտարարել է Հայաստանի փոխվարչապետի ժամանակավոր պաշտոնակատար Մհեր Գրիգորյանը:

Նիկոլ Փաշինյանը օգնության խնդրանքով դիմել է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահներին՝ Ռուսաստանին, Ֆրանսիային և ԱՄՆ-ին: Անցած շաբաթ ադրբեջանցիները գերի են վերցրել վեց հայ զինվորների՝ նրանց անվանելով դիվերսանտ: Միջադեպը տեղի է ունեցել Կութ գյուղի շրջանում: Դա Հայաստանի Գեղարքունիքի մարզում է՝ սահմանակից Քելբաջարի շրջանին, որը նոյեմբերին անցավ Բաքվի հսկողության տակ:

«Դիվերսանտները հատել են պետական սահմանը երկու ուղղությամբ: Ադրբեջանական բանակի ստորաբաժանումները  միջոցներ են ձեռնարկել հակառակորդի՝ դեպի մեր հենակետեր մատակարարման ուղիները և անցուղիները ականապատելու փորձի ժամանակ»,- բացատրել են Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարությունում:

Երևանն իրավիճակն այլ կերպ է տեսնում: «Զինվորականներին առևանգել են Հայաստանի տարածքում, ոչ թե գերի են վերցրել: Նրանք կահավորում էին սահմանը և ականապատում էին հարակից տարածքները: Ականները տեղադրել են զգուշացնող նշաններով: Մենք չեն հաշտվի ադրբեջանական ուժերի ներկայության հետ մեր հողում»,- ընդգծել է Փաշինյանը:

Այցելելով Կութ գյուղ՝ նա առաջարկել է կարգավորման պլանը. ադրբեջանական և հայկական զինվորականները պետք է միաժամանակ լքեն սահմանային գոտին: Վիճելի հատվածներում Փաշինյանը կցանկանար ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների երկրների դիտորդների տեղակայել:

Մոսկվայում նախաձեռնությունն ի գիտություն ընդունեցին: Այստեղ դա ներկայացրեց Հայաստանի պաշտպանության նախարարի պաշտոնակատար Վաղարշակ Հարությունյանը, որ ժամանել էր  մասնակցելու ռուսական գործընկերների հետ բանակցություններին: Ադրբեջանն անտեսեց Փաշինյանի գաղափարները՝ անվանելով դրանք «նախընտրական հռետորաբանություն»: Ընդ որում, Իլհամ Ալիևը ևս մեկ անգամ հիշեցրեց, որ «Զանգեզուրի միջանցքն անխուսափելի է», և կոչ արեց սահմանագծման հարցերը չկապել տարածաշրջանում տրանսպորտային հաղորդակցությունների ապաշրջափակման հետ:

Թեհրանի կամիր գիծը

ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը դեռ լռություն է պահպանում: Բայց անսպասելի արտահայտվեց Իրանը՝ և՛ Հայաստանի, և՛ Ադրբեջանի հիմնական գործընկերներից մեկը:

«Հայաստանի հետ սահմանը կարմիր գիծ է Թեհրանի համար: Բաքուն շարունակում է հայկական հարավային սահմանները ուժային ճանապարհով խլելու փորձերը: Մենք անհանգստացած ենք այն հանգամանքով, որ դա կարող է կտրել մեզանից Երևանը»,- նշել է Իրանի ԱԳՆ ներկայացուցիչ Սաիդ Խաթիբզադեն:

Լեռնային Ղարաբաղում հրադադարի մասին եռակողմ համաձայնությունից հետո Իրանի իշխանությունները բարձրաձայն հայտարարություններ չեն արել: Թեպետ քանի դեռ ընթանում էր պատերազմը, Թեհրանը կանոնավոր կերպով մեկնաբանում էր իրադարձությունների ընթացքը:

Իսլամական Հանրապետությանը մտահոգում էր, որ հրանոթային արկերը թռչում էին մինչև իր տարածքները: Բայց այաթոլլայի վարչակարգը որևէ կողմի նկատմամբ համակրանք չէր արտահայտում:

«Երևանը մեր հարևանն է, իսկ Բաքվի հետ մենք կապված ենք կրոնով, պատմությամբ և մշակույթով: Այս զինված հակամարտությունը մեր շահերից չի բխում»,- ասել է Իրանի հոգևոր առաջնորդի միջազգային գործերի խորհրդական Ալի Աքբար Վելայեթին:

Հրադադարից առաջ Թեհրանն ավելի որոշակի է արտահայտվել: «Մեզ անհանգստացնում է Ադրբեջանի ճակատագիրը, և մենք պաշտպանում ենք նրա տարածքային ամբողջականությունը: Գրավված տարածքները պետք է ազատագրվեն»,- հաղորդել է Իրանի ԱԳՆ-ն:

Հայաստանի իշխանությունները համարեցին, որ դա ուղղված է ներքին լսարանին: Իրանի հյուսիսում ապրում է 30 մլն էթնիկ ադրբեջանցի: Նրանք այաթոլլայից պահանջում էին աջակցել Բաքվին և փակել իրանա-հայկական սահմանը: Ներքաղաքական լարվածություն էր ծագում, և Թեհրանը չէր կարող լռել:

«Կյանքի Ճանապարհը»

Իրանը միակ երկիրն է, որ սահմանակից է և՛ Ադրբեջանին, և՛ Հայաստանին, և՛ Լեռնային Ղարաբաղին: Ընդ որում, Անդրկովկասի բոլոր պետությունների հետ Թեհրանն աշխատանքային հարաբերություններ է պահպանել:

Բաքվի հետ իրանցիները երկար տարիներ իրականացնում են «Հյուսիս-Հարավ» նախագիծը, որը ենթադրում է երկաթուղիների կառուցում, որոնք կկապեն Իրանը, Ադրբեջանը և Ռուսաստանը: Երևանի հետ ակտիվ առևտուր է, ԻԻՀ-ում մեծ հայկական սփյուռք կա:

Հայաստանի հետ փոխգործակցությունն իրանցիները գնահատում են նաև որպես հակակշիռ Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ մեծ բարեկամության: Թեհրանի և Անկարայի միջև անտեսանելի մրցակցություն է Մերձավոր Արևելքում առաջնորդության համար: 90-ականների սկզբին այդ երկրները մրցակցում էին նաև ազդեցության համար Հարավային Կովկասում: Սկսված սահմանագծումը մտահոգել է Իրանին:

«Թեհրանը և Երևանը ռազմավարական գործընկերներ են:  Արևմուտքի կողմից հակաիրանական պատժամիջոցների հայտարարումից հետո Հայաստանը ԻԻՀ-ի համար վերջին դարպասն է դեպի Եվրոպա: Իրանցիներն ակտիվ ֆինանսական գործունեություն են ծավալում Հայաստանում, գործարքներ են ձևակերպում ուրիշ երկրների հետ: Հայ-ադրբեջանական հարավային սահմանը մոտ է Իրանին: Եթե փակվի նաև իրանա-հայկական սահմանը, կտուժի տնտեսությունը»,- բացատրում է РИА Новости-ին ռուսաստանցի կովկասագետ Նուրալ Հասիմովը: Հեռու չէ նաև հայկական Մեղրին, որով նեղ ճանապարհ է անցնում դեպի Նախիջևան: «Եթե սահմանագիծը տեղաշարժվի, ապա դա կարող է փակել Թեհրանի ելքը Հայաստան: Ակնառու է ուղղակի սպառնալիքը տնտեսական շահերին: Պետք է պայմանավորվել Բաքվի հետ, բայց դա նշանակում է ընդունել տարածաշրջանում Ադրբեջանի և Թուրքիայի ուժեղացումը: Իրանը դա չի ուզում: Սրանից են բխում արտահայտություններն ի պաշտպանություն Հայաստանի»,- խորհում է փորձագետը:

Թեհրանը թերահավատությամբ է վերաբերվում Զանգեզուրի միջանցքի նախագծին, թեև նոր մայրուղին այլընտրանքային երթուղիներ կբացի դեպի Հայաստան: «Զանգեզուրի միջանցքը Երևանը և Թեհրանը կկապի ադրբեջանական Նախիջևանի և Ջուլֆայի միջոցով: Բայց Հայաստանը ելք կստանա նաև ուրիշ երկրներ, ինչը իրանցիների մեջ խանդ է առաջացնում: Չէ՞ որ հիմա հայերի համար Իրանը «կյանքի ճանապարհ» է»,- նշում է Հասիմովը:

Բացել Հայաստանը

Հայ քաղաքագետ Արշալույս Մղդեսյանը համաձայն է, որ Զանգեզուրի միջանցքը դեմ է Իրանի շահերին: Բայց ուրիշ փաստարկներ է բերում. «Ադրբեջանը կապված է Նախիջևանի հետ իրանական տարածքով: Թեհրանում չեն ցանկանում զրկվել տարանցիկ կարգավիճակից: Բացի այդ, այնտեղ զգուշանում են, որ Բաքուն և Անկարան կամրապնդվեն Սյունիքի մարզում: Իսկ Սյունիքը ելք է դեպի Վրաստան և ապա Եվրոպա»:

Մղդեսյանը կարծում է, որ Իրանը կպաշտպանի Հայաստանի՝ բոլոր տրանսպորտային երթուղիների ապաշրջափակման պահանջը, բայց ոչ միայն և միայն Սյունիքի մարզով անցնողը: «Այսպես կոչված Զանգեզուրի միջանցքը ձեռնտու չէ  Երևանին: Հակառակը, այն կարող է էլ ավելի մեկուսացնել երկիրը: Բանն այն է, որ հայկական երկաթուղիները  չեն հասնում Սյունիք: Կնշանակի մենք չենք կարող օգտվել դրանցից: Երկարացնել այդ ուղիները թանկ է և դժվար:  Այնտեղ լեռներ են, հարկ կլինի բազմաթիվ թունելներ փորել»,- ասում է քաղաքագետը:

Չէ՞ որ ճանապարհ կա հայկական Իջևանից ադրբեջանական Ղազախ դեպի Կասպից ափը: Բացի այդ, Միության ժամանակ երթուղիներ են եղել Հայաստանից Ադրբեջանի կենտրոնական շրջաններ և այնուհետև Ռուսաստան կամ Իրան, հավելում է զրուցակիցը:

Եթե դրանք վերագործարկվեն, Հայաստանը կհավատա, որ իր տարածքային ամբողջականությանը ոչինչ չի սպառնում: Փորձագետի կարծիքով՝ սևեռվածությունը Զանգեզուրի միջանցքի վրա սոսկ բորբոքում է Երևանի մտավախությունները:

Գալիա Իբրահիմովա