Բելառուսիան կրկին ԶԼՄ-ների գլխագրերին է: Ալեքսանդր Լուկաշենկոն արեց այն, ինչն իրենից չէին սպասում: Անցյալ տարի նա հրաժարական չտվեց նախագահական ընտրություններին հաջորդած բողոքի ցույցերի մեկնարկից հետո, իսկ մի քանի ժամ առաջ Մինսկի օդանավակայանում ձերբակալվեց Բելառուսի քաղաքացի Ռոման Պրոտասևիչը: Նա հակաբելառուսական ամենահայտնի լրատվամիջոցի՝ Nexta Telegram-ի, նախկին գլխավոր խմբագիրն է, անցյալ տարվա ցույցերի համակարգողը, և լքել էր հայրենիքը 2019-ի նոյեմբերին (հետագայում փախստականի կարգավիճակ ստանալով Լեհաստանում) և հաստատ չէր պատրաստվում վերադառնալ այնտեղ տեսանելի ապագայում:
Պրոտասևիչի դեմ քրեական գործ է հարուցվել Մինսկում անկարգություններ կազմակերպելու և իշխանությունների ու ոստիկանության ներկայացուցիչների դեմ «սոցիալական թշնամանք հրահրելու» մեղադրանքով: Նա (Nexta- ի հիմնադիր Ստեփան Պուտիլոյի հետ միասին) ընդգրկվել է «ահաբեկչական գործողություններում ներգրավված անձանց» ցուցակում: Ինչպե՞ս նա հայտնվեց Մինսկում: Տարօրինակ զուգադիպության թե բելառուսական հատուկ ծառայությունների գործունեության արդյունքում: Իհարկե, երկրորդը, չնայած հասկանալի է, որ Մինսկը երբեք դա հրապարակավ չի ընդունի:
Պրոտասևիչը թռնում էր Աթենքից Վիլնյուս՝ Բելառուսի տարածքով: Բայց արդեն Լիտվայի սահմանին մոտենալիս Ryanair ինքնաթիռը շրջվեց և վայրէջք կատարեց Մինսկում: Իբր, ազդանշան է ստացվել օդանավի վրա տեղադրված ռումբի մասին, և օդաչուներն իրենք են խնդրել Մինսկի օդանավակայանից արտակարգ վայրէջք կատարել: Մեկ այլ վարկածի համաձայն, շրջադարձի պատճառը անձնակազմի և ինքնաթիռի ուղևորներից մեկի միջև բախումն է եղել: Nexta- ն ասում է, որ «թռիչքի ընթացքում անձնակազմի հետ կռիվ են կազմակերպել ՊԱԿ-ի սպաները, որոնք պնդել են, որ ինքնաթիռում պայթուցիկ սարք է եղել»:
Լուկաշենկոյի հրամանով ինքնաթիռն ուղեկցելու համար երկինք է բարձրացվել ՄիԳ -29, սակայն Ryanair-ի ինքնաթիռի վայրէջքից հետո Մինսկում պարզվել է, որ ինքնաթիռում ռումբ չկա: Ինքնաթիռը ստուգվել է, իսկ մի քանի ժամ անց այն թռել է Վիլնյուս: Բոլոր ուղևորներով ՝ բացառությամբ նրանց մեջ հայտնաբերված Ռոման Պրոտասևիչի: Մինսկում վայրէջք կատարելուց առաջ նա ինքն իր կողքին նստած ուղևորներին ասել է, որ Բելառուսում իրեն մահապատիժ է սպասում, չնայած այն հոդվածներով, որոնցով նա մեղադրվում է, նախատեսում է առավելագույնը 15 տարվա ազատազրկում:
Կանխատեսելի էր Բելառուսի ընդդիմության արձագանքը Պրոտասևիչի ձերբակալությանը և ինքնաթիռի հետ կապված գործողությանը: Նրանք պահանջում են Մինսկի օդանավակայանում հարկադիր վայրէջքը ճանաչել որպես «ահաբեկչության ակտ», իսկ Բելառուսի տարածքում օդային երթևեկությունը ժամանակավորապես կասեցնել: «Ռեժիմը վտանգեց ինքնաթիռում և ամբողջ քաղաքացիական ավիացիայում ուղևորների անվտանգությունը ՝ հանուն բելառուսական խոշորագույն անկախ Telegram ալիքների խմբագրի նկատմամբ վրեժխնդրության », - գրել է Սվետլանա Տիխանովսկայան, որը պահանջում է Քաղաքացիական ավիացիայի միջազգային կազմակերպությունից (ICAO) «Սկսել միջադեպի հետաքննությունը և միջոցներ ձեռնարկել՝ ընդհուպ մինչև Բելառուսը ICAO- ից բացառելը»:
Եվրոպան նույնպես վրդովված է. Եվրահանձնաժողովի նախագահ Ուրսուլա ֆոն դեր Լեյենը ասել է, որ «բացարձակապես անընդունելի է ինքնաթիռի վայրէջք կատարելը Մինսկում»: «Բոլոր ուղևորները պետք է կարողանան անմիջապես ապահով շարունակել իրենց ճանապարհը դեպի Վիլնյուս», - գրել է Ֆրանսիայի արտգործնախարարը: Եվրախորհրդարանականներն էլ ավելի անկեղծ են. Եվրախորհրդի նախկին նախագահ և Եվրախորհրդարանի ամենամեծ խմբակցության ղեկավար Դոնալդ Տուսկը ասել է, որ «Լուկաշենկոն սպառնալիք է դարձել ոչ միայն իր երկրի քաղաքացիների, այլև միջազգային անվտանգության համար: Նրա պետական ահաբեկչության գործողությունը պահանջում է անհապաղ և վճռական պատասխան Եվրոպական բոլոր կառավարությունների և ինստիտուտների կողմից»:
ԵՄ արձագանքին երկար պետք չի լինի սպասել, քանի որ վաղը Բրյուսելում նախատեսված է Եվրամիության առաջնորդների գագաթնաժողով: Դրա հիմնական թեմաներից մեկը պետք է լիներ Ռուսաստանը, և այժմ կավելացվի նաև Բելառուսը: Ավելին, այս երկու պետություններն էլ ավելի ու ավելի են ընկալվում Արևմուտքում որպես մեկ ամբողջություն, մինչդեռ «եվրոպական ուղու» համար պայքարողները (ոչ միայն Բելառուսում և Ռուսաստանում, այլև Եվրոպայում) այնքան շատ էին ուզում, որ դա տեղի չունենար:
Կարճ ասած, դա այն էր, ինչի համար աշխատում էր Ռոման Պրոտասևիչը նախքան Բելառուսից արտագաղթելը, որն աշխատում էր «Ազատ Եվրոպա» և «Եվրորադիո» ռադիոկայաններում: Nexta ռեսուրսը նրա կենսագրության մեջ ընդամենը կարճ, չնայած ամենացնցող փուլն էր: Նա միացավ ալիքին արդեն աքսորյալի կարգավիճակում՝ 2019 թ.: Իսկ մինչ այդ, աշխատելով «Ազատ Եվրոպայում», նա գործուղումների էր մեկնում Ուկրաինա, Դոնբաս: Ռուսաստանը նրա համար ագրեսոր է, Պուտինը՝ հանցագործ, իսկ Բելառուսին անհրաժեշտ է արևմտյան վեկտոր (աստիճանական խզում Ռուսաստանի հետ): Ամեն ինչ այնպես է, ինչպես պետք է լիներ: Ոչ մի նոր բան: Նույնը կարելի է տեսնել Պուտինի ռեժիմի դեմ պայքարողների մոտ: Լեոնիդ Վոլկովը՝ նավանլիստների առաջնորդը, այսպես արձագանքեց Պրոտասևիչի ձերբակալությանը.
«Ալեքսանդր Լուկաշենկոն միջազգային ահաբեկիչ է: Ընդհանրապես, իհարկե, միջազգային հանրության ճիշտ, օրինական, համաչափ և համարժեք պատասխանը պետք է լինի հատուկ ջոկատայինների ջոկատ ուղարկելը՝ բեղավորին Հաագա հասցնելու համար: Բայց ժամանակներն ուրիշ են: Նրանք կսահմանափակվեն «սուր մտահոգությամբ»: <...> Սա հսկայական խնդիր է Լուկաշենկոյի, Պուտինի և այլ խենթերի հետ կապված: Ամբողջ աշխարհը խոսում է «կարմիր գծերի» մասին: Եվ որքան շատ է ասվում այդ մասին, ավելի շատ ահաբեկիչներ տեսնում են, որ, ավաղ, «կարմիր գծեր» չկան: Երբ անցնում են հաջորդ գիծը և տեսնում «խոր մտահոգություն», նրանք ստանում են հստակ և պարզ ազդանշան, որ իրականում սահմաններ չկան»:
Փաստորեն, ռուսական եվրոպամետ ուժերի առաջնորդն առաջարկում է ուղարկել հատուկ նշանակության ջոկատներ, ձերբակալել և տեղափոխել Լուկաշենկոյին արտերկիր: Այսինքն ՝ արտաքին միջամտությո՞ւն: Նա կատակում է, չէ՞: Եվ ինչպես է ստացվում, որ այդքանից հետո Լուկաշենկոն պարանոյի՞կ է, երբ խոսում է իրեն սպանելու ԿՀՎ-ի ծրագրերի մասին: Ի վերջո, ամերիկացիները երբեք չեն սպանում օտարերկրյա առաջնորդներին. Նրանք գաղտնի սպանություններ չեն կազմակերպում, չեն գրավում այդ առաջնորդների պետությունները: Իսկ ինքնաթիռները վայրէջք են կատարում միայն «սարսափելի բռնապետ» Լուկաշենկոյի՞ կողմից:
Անգամ ինչ-որ տեղ անհարմար է հիշեցնել անցյալ տարի խափանված ուկրաինական հատուկ ծառայությունների գործողության մասին (պարզ է, որ նրանք դա պատրաստում էին ամերիկյան կուրատորների հետ միասին): Ընդ որում, այդ ամենը Բելառուսում նախագահական ընտրությունների նախօրեին, երբ նրանք ցանկանում էին Մինսկ-Ստամբուլ չվերթի՝ Կիևում արտակարգ վայրէջքի ժամանակ ձերբակալել մի խումբ ռուս «մարտիկների» : Եվ 2016-ի նոյեմբերին տեղի ունեցավ ևս մի միջադեպ` հարկադիր շրջադարձի հետ կապված (և ուժի գործադրման սպառնալիքով) Կիև-Մինսկ չվերթի ժամանակ` լրագրող և ակտիվիստ Արմեն Մարտիրոսյանին այդ չվերթից հեռացնելու համար:
Բազմաթիվ երկրների գաղտնի ծառայություններ պարբերաբար հարկադրված վայրէջքի են դրդում ինքնաթիռներին՝ հետաքրքրություն ներկայացնող անձանց բերման ենթարկելու համար: Դա հայտնի է ոչ միայն ամերիկացիներին, այլ նաև Իսրայելին, Թուրքիային, Իրանին ...
Լուկաշենկոն կոպիտ ու անքաղաքավարի է աշխատել: Դե, նրա իրավիճակը, մեղմ ասած, անսովոր է: Արտաքին ուժերն իսկապես ուզում են ամեն գնով հեռացնել նրան: Նրա համար շատ կարևոր էր դրսից աշխատող ընդդիմությանը ցույց տալ, որ ինքը ոչ միայն «բեղավոր կոլեկտիվ ֆերմեր է», այլև կարող է իրենց հովանավորների նման ցանկացած պահի իր ուզած մարդուն հասնել: Եթե ոչ ընդհատակից, ապա բելառուսական երկնքից` հաստատ:
Արդյոք Լուկաշենկոն վարվեց այնպես, ինչպես ամերիկացիներն են վարվում: Իրականում ոչ. Նրանք այդ հարցում շատ ավելի հեռուն են գնացել, և իրենց թույլ են տալիս վայրէջքի դրդել իրենց համար անհրաժեշտ ինքնաթիռը, ոչ միայն ԱՄՆ-ի երկնքում է, այլև ընդհանրապես, ուր էլ որ հասնեն ձեռքերը: Իսկ նրանց ձեռքերը, ցավոք, աշխարհի մի մեծ հատված հասնում են: Ամենավառ օրինակը 2013-ի հուլիսի 2-ի պատմությունն էր, երբ ԱՄՆ պատվերով արգելակվեց թիվ մեկ օդանավը` Բոլիվիայի Նախագահ Էվո Մորալեսի ինքնաթիռը:
Նա թռնում էր Մոսկվայից, որտեղ այն ժամանակ («Շերեմետևո» օդանավակայանի տարանցիկ գոտում) Էդվարդ Սնոուդենը գտնվում էր արդեն տաս օր: Ամերիկացիները չեղյալ հայտարարեցին NSA- ի փախուստի դիմած աշխատողի փաստաթղթերը և պահանջեցին արտահանձնել նրան: Ռուսաստանը հրաժարվեց կատարել պահանջը, իսկ Սնոուդենն ինքն ապաստան խնդրեց մի քանի երկրներից, և Բոլիվիան նրանցից մեկն էր, որ համաձայնեց:
Գուցե իսկապես պատահական զուգադիպությամբ, այդ ժամանակ Մոսկվայում էր գտնվում Բոլիվիայի նախագահը: Եվ երբ նա վերադառնում էր իր տուն, Վաշինգտոնում որոշվեց, որ Մորալեսը դուրս է բերում Սնոուդենին: Եվ նրանք պատվիրեցին («խնդրեցին») ՆԱՏՕ-ի իրենց գործընկերներին՝ փակել Բոլիվիայի նախագահի ինքնաթիռի երկինքը: Ֆրանսիան և Պորտուգալիան դա արեցին, և Մորալեսը ստիպված էր վայրէջք կատարել Վիեննայում: Այնտեղ Ավստրիայի ոստիկանությունը խուզարկեց նրա ինքնաթիռը. Նույնիսկ մի հարցրեք, թե ինչ իրավունքով, բայց ինքնաթիռում Սնոուդենը, բնականաբար, չկար:
Այնպես որ, Լուկաշենկոն դեռ շատ հեռու է ամերիկացիներից, սակայն նա չի ձգտում գլոբալ վերահսկողության և աշխարհի գերիշխանության: Նա ստիպված է պարզապես պաշտպանել իր երկիրը, այդ թվում ` պայծառ ապագայի համար (անկեղծ կամ հավաքագրված - դա բոլորովին էլ նշանակություն չունի) այնպիսի մարտիկներից, ինչպիսին է Ռոման Պրոտասևիչը: Ոչ, տղային չեն գնդակահարի և նա նույնիսկ բանտում չի փտի: Նա կստանա տասը տարի, իսկ հետո, ապաշխարելով, համաներմամբ ազատ կարձակվի ժամանակից շուտ: Բելառուսի նախագահի համար ամենակարևորը `ցույց տալ, որ նա երկար ձեռքեր ունի: Եվ նույնիսկ ոչ թե Պրոտասևիչին, այլ Արեւմուտքում գտնվողներին, ովքեր ղեկավարում են «բելառուսական ուղղությունը»:
