Այժմ ինտրիգի գլխավոր իմաստը, կապված ղարաբաղյան հակամարտության հետ, հանգում է հետևյալին. կպահպանե՞ն այսուհետ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները դիրքորոշումների միասնությունը, ինչպես նախկինում, թե՞ Արևմուտքը կսկսի հետ բերել «բաց թողածը»՝ գիտակցելով, որ «ամբողջ տարածաշրջանում աշխարհաքաղաքական փոփոխությունների սկզբունքորեն նոր հանգրվան է սկսվել՝ կապված այնտեղ իրենց հսկիչ փաթեթի կորստյան հետ»:
Սպիտակ տունը հայտնեց, որ ԱՄՆ նախագահի ազգային անվտանգության գծով խորհրդական Ջեյք Սալլիվանն առանձին հեռախոսազրույցներ է ունեցել Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների հետ: Նշվում է, որ նա «Միացյալ Նահանգների նվիրվածությունն է հայտնել Հարավային Կովկասում խաղաղության, անվտանգության և բարգավաճման գործին» և «անհանգստություն է արտահայտել Հայաստանի և Ադրբեջանի հարաբերություններում առաջացած վերջին լարվածության կապակցությամբ», ինչպես նաև ընդգծել է, որ «զինվորականների առաջխաղացումը չսահմանագծված սահմանում անպատասխանատու է և սադրիչ»: Բացի այդ, Սալլիվանը նշել է «երկու երկրների պաշտոնական բանակցությունների անհրաժեշտությունն իրենց միջազգային սահմանների սահմանագծման շուրջ»:
Հիշեցնենք, որ մայիսի 12-ի առավոտյան «սահմանների ճշգրտման» պատրվակով մի խումբ ադրբեջանցի զինվորականներ փորձել են ամրաշինական աշխատանքներ կատարել Հայաստանի Հանրապետության Սյունիքի մարզի սահմանային շրջաններից մեկում և հատել են պետական սահմանը: Ընդ որում, ըստ հայկական կողմի վարկածի, նրանք անհայտ ծագման աշխարհագրական քարտեզներ են ներկայացրել: Այնուհետև ստեղծված իրավիճակի կարգավորման բանակցություններ են սկսվել: Հեռախոսազրույցներ են տեղի ունեցել Ռուսաստանի պաշտպանության նախարար Սերգեյ Շոյգուի և Հայաստանի պաշտպանության նախարարի պաշտոնակատար Վաղարշակ Հարությունյանի, ինչպես նաև Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովի և Հայաստանի արտգործնախարարի պաշտոնակատար Արա Այվազյանի միջև: Նաև տեղի է ունեցել Հայաստանի անվտանգության խորհրդի նիստ, որում որոշվել է դիմել ՀԱՊԿ-ին և խորհրդատվություններ սկսել՝ նախատեսված Հավաքական անվտանգության պայմանագրի 2-րդ հոդվածով:
Այսինքն՝ իրավիճակը մատուցվում էր այնպես, կարծես հայ-ադրբեջանական սահմանի միջադեպն ուղղված է «մասշտաբային ռազմական բախում հրահրելուն»: Ընդսմին տպավորություն է ստեղծվում, որ Երևանը փորձում է խնդրի լուծումը դնել Մոսկվայի վրա՝ չցանկանալով կամ անկարող լինելով կապվել Բաքվի հետ: Ավելին, իրադարձությունների բուն ընթացքը սկսեցին կապել Ռուսաստանի ԱԳՆ ղեկավար Սերգեյ Լավրովի այցերի հետ Երևան (մայիսի 5-6-ը) և Բաքու (մայիսի 10-11-ը), թե «Ադրբեջանի գործողությունները կարող էին հետևանք լինել դժգոհության Ռուսաստանի նախարարի այցերի արդյունքներից՝ ուղղորդված միանգամայն այլ ուժերի կենտրոններից»: Իրոք, Բաքուն չբացատրեց իր ձեռնարկած գործողությունների և դրանք սկսելու պահի ընտրության պատճառները՝ «աքցանի» մեջ առնելով Մոսկվային: Որոշ փորձագետներ դա կապում են Լավրովի հայտարարության հետ, ըստ որի՝ 2020 թ. նոյեմբերի 9-ի եռակողմ համաձայնության այն մասը, որը վերաբերում է տարածաշրջանում տրանսպորտային հաղորդակցությունների ապաշրջափակմանը, կարող է կատարվել ոչ թե «ստիպողաբար», ինչպես կարծում են Բաքվում, այլ «բացառապես կամավոր»:
Կրակի վրա յուղ լցրեց Փարիզը: Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը կոչ արեց Ադրբեջանին դուրս բերել զորքերը Հայաստանի սահմանամերձ շրջանից և համերաշխություն հայտնեց Երևանին: Նաև առաջարկեց, որ եթե իրավիճակը Սյունիքում հսկողությունից դուրս գա, ապա հարկ կլինի կոնֆլիկտը ներկայացնել ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի քննարկմանը: Այլ կերպ ասած՝ իրավիճակին տարածաշրջանում սկսեցին որոշակի ճգնաժամ վերագրել, որի պատճառով Բաքվի և Երևանի հարաբերությունների կարգավորման ևս մեկ զուգահեռ մեխանիզմ դիտարկվեց: Բայց հարցը միայն դա չէ: Տեղի է ունեցել ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինկենի և Ֆրանսիայի արտգործնախարար Ժան-Իվ լը Դրիանի հեռախոսազրույցը, որում պաղեստինա-իսրայելական կոնֆլիկտի հետ մեկտեղ քննարկվել է նաև Լեռնային Ղարաբաղը: Տարածված գրավոր հաղորդագրության մեջ պետդեպարտամենտի ներկայացուցիչ Նեդ Փրայսը նշել է, որ կողմերը, «որպես ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահներ, խոսել են համագործակցության մասին և ընդգծել են Լեռնային Ղարաբաղում երկարաժամկետ քաղաքական կարգավորման անհրաժեշտությունը»:
«Երկարաժամկետ քաղաքական կարգավորում» եզրույթը Բլինկենն օգտագործել է նաև ավելի վաղ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի հետ ունեցած հեռախոսազրույցում՝ «բանակցային գործընթացն առաջ տանելու համար Մինսկի խմբի համանախագահների ջանքերի շարունակության կարևորության» համատեքստում: Եղել է նաև Ադրբեջանի ԱԳՆ ղեկավար Ջեյհուն Բայրամովի և Լը Դրիանի հեռախոսազրույցը, որում քննարկվել է ադրբեջանա-հայկական սահմանին առաջացած լարված դրությունը: Եվ Բայրամովը խոսել է «սահմանային լարվածության չափազանցման ու քաղաքականացման անթույլատրելիության, նման հարցերը բանակցությունների ճանապարհով լուծելու կարևորության» մասին: Միաժամանակ Բաքուն հրաժարվում է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի շրջանակներում Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ բանակցություններ վարելու պարտավորություններից՝ համարելոով, որ այդ հարցն «արդեն լուծված է», թեպետ Մինսկի խմբի արձակման որոշում չի եղել: Համանախագահները (Ռուսաստան, ԱՄՆ և Ֆրանսիա) չեն հրաժարվում կարգավորման իրենց գործառույթներից և պարտավորություններից՝ չնայած իրենց միջև որոշակի տարաձայնություններին: Ահավասիկ տեսնում ենք երկու գործընթաց՝ ճգնաժամի տարրերով: Առաջինը՝ 2020 թ. նոյեմբերի 9-ի եռակողմ համաձայնության կիրարկումը, որը նեղացվում է մինչև հրադադարի համաձայնություն, և Ադրբեջանի ու Հայաստանի հարաբերությունները հետպատերազմյան շրջանում: Եվ երկրորդ՝ կապված ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի՝ որպես Մինսկի խմբի համանախագահների քաղաքական-դիվանագիտական գործունեության ակտիվացման հետ:
Բոլորն են հասկանում, որ Բաքվի և Երևանի պաշտոնական բանակցություններն իրենց միջազգային սահմանների ամբողջական, ոչ թե հատվածային սահմանագծման շուրջ, դժվարանալու են Լեռնային Ղարաբաղի առկախ մնացած կարգավիճակի պատճառով: Ինտրիգի գլխավոր իմաստը հանգում է հետևյալին. կպահպանե՞ն այսուհետ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները դիրքորոշումների միասնությունը, ինչպես նախկինում, թե՞, ինչպես գրում է ամերիկյան The National Interest պարբերականը, «Արևմուտքը կսկսի խմբի մեխանիզմի միջոցով հետ բերել «բաց թողածը»՝ գիտակցելով, որ «ամբողջ տարածաշրջանում աշխարհաքաղաքական փոփոխությունների սկզբունքորեն նոր հանգրվան է սկսվել՝ կապված այնտեղ իրենց հսկիչ փաթեթի կորստյան հետ»: Այն ծրագրվում է վերադարձնել այսպես կոչված սուբստանտիվ բանակցությունների վերականգնման միջոցով «բացառապես ԵԱՀԿ ՄԽ շրջանակներում կոնֆլիկտի լիարժեք կարգավորման» պարագայում: Մի խոսքով, ոչ միայն Ադրբեջանի և Հայաստանի սահմանային խնդիրների, այլև Մինսկի խմբի շուրջն է բարդ քաղաքական դրամատուրգիա ծավալվում, և ոչ ոք չգիտի, թե ինչպես և ինչ պայմաններով կարող է Մինսկի խումբը վերականգնել ղարաբաղյան կոնֆլիկտի կարգավորման իր միջնորդական առաքելությունը:
Կհաջողվի՞ հեռացնել սահմանային խնդիրների հետ կապված ռիսկերը, նրանք, որոնք առնչվում են ԵԱՀԿ ՄԽ հովանու ներքո բանակցությունների վերականգնմանը, և մի՞թե տարածաշրջանում մի նոր դիվանագիտական խաղի սկզբնավորման ականատես չենք դառնում:
Ստանիսլավ Տարասով
Աղբյուրը՝ ИА REGNUM
