Այս օրը հատուկ նշելու ավանդույթը մեզ ժառանգություն է մնացել խորհրդային ժամանակներից: Անկախության առաջին տարիներին, երբ խորհրդային ամեն ինչից ձերբազատվելու մեծ մղում կար, սա անցյալում թողնելու փորձ արվեց: Եվ որպեսզի դա չդիտվեր որպես կանանց դեմ արշավ, սահմանվեց Մայրության տոնը՝ Ապրիլի 7-ը: Չհաջողվեց: Ապրիլի 7-ը չարմատացավ, հավանաբար քարոզարշավը բավարար չէր, մարդիկ շարունակում էին ոչ պաշտոնապես մեծարել կանանց մարտի 8-ին: Պարզվեց՝ տոնն իսկապես տոն լինելու համար հիշողություն պետք է ունենա, այլ կերպ ասած՝ անցյալ ու ավանդույթ: Մարտի 8-ը ուներ դա, Ապրիլի 7-ը՝ ոչ, թեպետ հստակ կար այն ընկալումը, որ Մարտի 8-ը օտարամուտ է, իսկ Ապրիլի 7-ը՝ մերը՝ հայկականը: Եվ խնդիրը ինքնաբուխ շատ յուրօրինակ լուծում ստացավ. աննկատելի մեջտեղ եկավ այսպես կոչված «կանանց միամսյակը»՝ տարվա մարտի 8-ապրիլի 7 ժամանակահատվածը, երբ այս կամ այն չափով անդրադառնում են կանանց, նրանց հոգսերին ու հաջողություններին, հետո մոռանում մինչև մյուս տարի: Եվ սա արդեն ավելի քան երկու տասնամյակի ավանդույթ է:

Իսկ աշխարհի տարբեր անկյուններում և տարբեր կերպ ամեն տարի հարց են տալիս՝ վերջապես սա ի՞նչ է, տո՞ն, թե պայքարի օր հանուն կանանց իրավունքների: Ուստի ամեն տարի կրկին ու կրկին անդրադառնում են այս օրվա ծագման պատմությանը: Նույնիսկ այնքան են խորացել, որ իսպառ կասկածի տակ են դրել ամենահայտնի ու տարածված վարկածը և բավական ծիծաղելի՝ առնվազն կասկածելի եզրակացության հանգել:

Ինչպես գիտենք, ամենաընդունված վարկածն այն է, որ այս օրը կապվում է պատմական «դատարկ կաթսաների երթի» հետ, որը տեղի է ունեցել 1857 թ. մարտի 8-ին Նյու Յորքում: Ասում են՝ այն ժամանակ տեքստիլի ներկարարական ֆաբրիկաներում աշխատող կանայք ըմբոստացել էին աշխատանքի վատ պայմանների և ցածր աշխատավարձի պատճառով: Նրանք թմբկահարում էին կաթսաները՝ պահանջելով 10-ժամյա աշխատանքային օր 16-ի փոխարեն, տղամարդկանց հավասար աշխատավարձ և ընտրական իրավունք:

Հիմա ասում են, որ իրականում 1857 թ. Նյու Յորքում բողոքի ցույցի էին դուրս եկել ոչ թե տեքստիլի բանվորուհիները, այլ մարմնավաճառները: Նրանք պահանջում էին վճարել նավաստիների աշխատավարձը, քանի որ վերջիններս էին օգտվում մարմնավաճառների ծառայություններից և վճարելու դրամ չունեին:

Բայց որքան էլ պնդեն այս վարկածի հեղինակները, սա եղանակ չի փոխում, միևնույն է, մարտի 8-ը կապվում է կանանց իրավունքների պայքարի հետ:  Հետագայում՝ XIX դարի վերջին և XX դարասկզբին, պարբերաբար սուֆրաժիստուհիների (կանանց ընտրական իրավունքի համար պայքարողների) հզոր ցույցեր էին տեղի ունենում Եվրոպայի տարբեր երկրներում:  

Մարտի 8-ն արդարացիորեն կապվում է նաև նշանավոր գերմանացի կոմունիստԿլարա Ցետկինի անվան հետ, համարվում է, որ նա է հիմնադրել Մարտի 8-ի տոնը: 1910 թ. Կոպենհագենում՝ կանանց համաժողովում, նա կոչ արեց աշխարհին Մարտի 8-ը սահմանել Կանանց միջազգային օր:  Եվ նա նկատի ուներ, որ այդ օրը կանայք պետք է դուրս գան հանրահավաքների ու ցույցերի՝ հանրության ուշադրությունը հրավիրելով իրենց խնդիրների վրա:

«Եթե այն կանանց՝ սուֆրաժիստուհիներին, որոնց պարտական ենք Մարտի 8-ի տոնի համար, ասեին, որ 100 տարի անց կանայք այդ օրվան կպատրաստվեն գեղեցկության սրահներում, ապա տղամարդկանցից ծաղիկներ, օծանելիք և հաճոյախոսություններ կընդունեն, այդ կանայք հաստատ հունից դուրս կգային: Իսկ Կլարա Ցետկինի արձագանքն ուղղակի դժվար է երևակայել»,- գրում են այսօրվա տեսաբանները:

Բայց հարց է ծագում՝ վա՞տ է, որ կանայք այդ օրը հենց այնպես իրենց լավ զգալու հնարավորություն են ունենում, հաճույք են ստանում՝ վայելելով մերձավորների մեծարանքը: Ինչո՞ւ տոն չպարգևել նրանց, թեկուզ եթե այդ օրվա նշանավորումը արհեստական է կամ լրիվ ուրիշ՝ քաղաքական  թե մարդու իրավունքների պայքարի արմատներ ունի: Ավանդույթ կա արդեն, որը որևէ կոչով կամ հիմնավոր փաստարկներով չես կարող փոխել:

Մարտի 8-ը տևական ժամանակ սովորական աշխատանքային օր էր, և միայն 1965  թե 1966 թվականին էր, որ Խորհրդային Միությունում այն տոն հայտարարվեց որպես Կանանց միջազգային օր, որպես ոչ աշխատանքային օր: Հայաստանի Հանրապետությունը հավանաբար այն եզակի պետություններից է, որ պահպանել է այդ տոնը որպես հանգստյան օր:

Ներկայումս Կանանց միջազգային օրվա մեծ ջատագով է Միավորված ազգերի կազմակերպությունը, որ 1977 թ. առաջարկեց անդամ պետություններին սահմանել Կանանց միջազգային օր, և ընտրվեց հենց մարտի 8-ը: ՄԱԿ-ի անդամ պետությունների համար այդ օրը առիթ է, որպեսզի բարձրացնեն կանանց խոցելի խմբերի, սեռերի իրավունքների և հնարավորությունների հավասարության և շատ այլ հարակից խնդիրներ: Եվ ամեն տարի, ի դեպ, այդ օրվա համար որոշակի կարգախոս կամ թեմա է ընտրվում: Այս տարվա թեման դարձյալ հավասարությունն է՝ #EachforEqual («Ամեն ինչ հավասարության համար») կարգախոսով:

Ունե՞ն մեր կանայք հավասարության խնդիրներ: Իրավունքների առումով՝ ոչ, հնարավորությունների՝  այո: Ավելին, 2018 թ. իշխանափոխությունից հետո  շատ բան է փոխվել, հին հիմնախնդիրները չլուծված՝ նորերն են առաջացել: Բավական է միայն ասել, որ  անհավասարության խնդիր կա ոչ միայն կանանց և տղամարդկանց միջև, այլև հենց կանանց մեջ: Չմոռանանք, որ մեր հասարակությունն այսօր բաժանել են սևերի և սպիտակների, հետևաբար կանայք էլ են դասակարգված, և ըստ ամենայնի՝  խտրականություն կա ոչ միայն սեռի հատկանիշով, այլև քաղաքական: Ինչին արժանանում են «սպիտակ» կանայք, բնավ վերապահված չէ «սևերին»: Բայց սա այլ խոսակցության նյութ է, ոչ այսօրվա, քանի որ Մարտի 8-ը մեզանում իսկապես տոն է:  

Ուստի այսօր կարևոր ենք համարում միայն շնորհավորել կանանց և մաղթել սովորական մարդկային երջանկություն՝ սեր և խաղաղություն ընտանիքներում և ողջ երկրում, անվտանգություն, բարեկեցիկ կյանք և հավատ, որ մեր երեխաներին ու թոռներին իսկապես ազատ, ժողովրդավար, իրավական պետություն ենք թողնելու: Իսկ կանանց խնդիրների մասին խոսելու համար մենք ժամանակ ունենք՝ մի ամբողջ միամսյակ: Եվ ոչ միայն: