Ամենայն հայոց բանաստեղծ Հովհաննես Թումանյանի անվամբ դպրոցներ, փողոցներ, գրադարաններ շատ կան: Այդ մասին, անշուշտ, գիտենք, բայց երևի թե «Հովհաննես Թումանյան» ջերմանավի մասին քչերը կիմանան: 1970թ․ Ռուսաստանի հեռավոր արևելյան նավատորմի կազմում (ք. Վլադիվոստոկ) եղել է այդ նավը, որը 1992թ․ փոխանցվել է Վլադիվոստոկի «Յունիֆեսկո» ընկերությանը: Այդ ջերմանավի նավապետ Պյոտր Բոլդույը 1975թ. այցելել է Հայաստան, հյուրընկալվել Թումանյաններին: 1224 էջերում նման շատ մանրամասներ մեզնում առաջին գրական «Հովհաննես Թումանյան» հանրագիտարանը:
Թեմատիկ տասնհինգ բաժիններով ներկայացվում են Թումանյանի նախնիները, հայրական օջախը, ընտանիքը, մերձավոր շրջապատը, ուսումնառությունը, պարբերականներ, անձնանուններ: Անձնանունները սկսվում են այբբենական կարգով՝ 720-րդ էջից:
Հանրագիտարանում բանաստեղծի գրական ժառանգությունը ամբողջական չի ներկայացվում, փոխարենը կան դրա գրականագիտական վերլուծությունը և ցանկերը: Թումանյանին արժանի այս բարձրարժեք աշխատությունը հավակնում է դառնալ հայության սեղանի գրքերից մեկը, իսկ լոռեցիներիս համար այն նաև ինքնատիպ այցեքարտ է և հոգևոր անձնագիր:
Այդ մասին գիտեի, բայց առանձին հպարտությամբ կարդացի, որ մեր հայրենակից, ՀՀ գիտության վաստակավոր գործիչ, ճարտարապետության դոկտոր-պրոֆեսոր, երջանկահիշատակ Գառնիկ Շախկյանը, ով Հովհաննես Թումանյանին նվիրված երեք նշանավոր մենագրություններ, բազմաթիվ հրապարակումներ ունի, ոչ միայն հանրագիտարանի 50 հոդվածագիրներից է, այլև հանրագիտարանի ստեղծման նախաձեռնողներից մեկը:
...Ոչ սովորական կառուցվածքով այս ստվարածավալ աշխատությունից օգտվելը թեթևացնելուն են միտված վերջում ներկայացվող ցուցիչները:
«Թումանյանական վայրեր» խորագրի տակ ներկայանում է ոչ միայն Դսեղ գյուղը իր մոտակա Դիդ բլրակով, այլև Ալավերդի քաղաքը, Դեբեդ գետը, Ղարաքիլիսան (ներկայիս Վանաձորը), Լոռին՝ ամբողջապես: «Ալավերդի» բառահոդվածը ներկայացնում է «Թումանյանը ժայռի վրա» խճանկարը (նկարիչ՝ Հրաչյա Ռուխկյան), «Հառաչանք» պոեմի ծերունու արձանը (քանդակագործ՝ Ռաֆայել Ջավախյան), նաև երկաթուղային կայարանի սրահը՝ ձևավորված Թումանյանական թեմատիկ որմնանկարներով:
Նոր հանրայնացվող փաստերով հարուստ է հանրագիտարանի «Անձնանուններ» բաժինը, որտեղ ներկայացված են բոլոր նրանք, ովքեր հարաբերվել են Հովհաննես Թումանյանի հետ, կամ ձևավորել այն միջավայրը, որտեղ ապրել և ստեղծագործել է բանաստեղծը: Ուրախության արցունքներով պատվեցին աչքերս, երբ ՀՀ ԳԱԱ շենքի կլոր սրահում հանրագիտարանի շնորհանդեսին դրվատանքի խոսքեր էին ասում գրական ճանաչված այրեր, նաև մտավորականներ այլ ոլորտներից:
Մեղվաջան նվիրվածությամբ ու ջանադիր է եղել պատկերազարդ հանրագիտարանի գիտահրատարակչական խորհրդի աշխատանքը (գլխավոր խմբագիր՝ Հովհաննես Այվազյան, հատորի պատասխանատու՝ Ազատ Եղիազարյան, պատասխանատու քարտուղար՝ Հասմիկ Գուլակյան): Շնորհանդեսում նաև առաջարկություններ հնչեցին «Կոմիտաս», «Ավետիք Իսահակյան» և նմանատիպ այլ հանրագիտարաններ ստեղծելու անհրաժեշտության մասին:
Վաղարշակ Ղորխմազյան
