Դեկտեմբերի 3-ը նշվում է որպես Հաշմանդամների միջազգային օր: Հենց այս առիթով էլ զրուցել ենք «Էխո» հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավապաշտպան կազմակերպության նախագահ Սերյոժա Օհանջանյանի հետ:

-Սերյոժա, մեր զրույցը սկսենք հենց կազմակերպության ստեղծման պատմությունից՝ փորձելով հասկանալ, թե ի՞նչ առանձնահատկություններ ունի այն:

-Կազմակերպությունը ստեղծել է մայրս 2008-ին՝ իր շուրջը համախմբելով հիմնականում մանկական ուղեղային կաթված (ՄՈՒԿ) ունեցող երեխաների ծնողներին: Ես նույնպես ունեմ ՄՈՒԿ, ինչը, սակայն, չի խանգարում, որ արդեն ինը տարի ինքս ղեկավարեմ «Էխոյի» գործունեությունը: Կազմակերպության սկզբնական նպատակն էր խնդիր ունեցող և իրենք իրենց մեջ ներփակված մարդկանց ու նրանց հարազատներին միավորել մեկ հարկի տակ՝ փորձելով առավել համախմբված ձևով լսելի դարձնել նրանց ձայնը, իրագործել հիվանդությամբ պայմանավորված խնդիրների լուծմանը նպաստող ծրագրեր: Հիմա առավել հաճախ են բարձրաձայնվում հաշմանդամություն ունեցող մարդկանց մտահոգությունները: Եվ մեր ծրագրերն էլ դարձել են ավելի մասշտաբային ու նպատակային: Ամեն ինչ արել և անում ենք, որ երեխաների կյանքը թեթևանա, որ նրանք մեծանան իրենց իսկ ընտանիքներում, ունենան համայնքային ներառում: Կազմակերպությունը իրականացնում է վերականգնողական ու վիրահատական ծրագրեր, կապող օղակ է երեխայի և պետության միջև: Բացի այդ՝ «Էխոն» ակտիվ մասնակցություն է ունենում թե´ Առողջապահության, թե´ Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության աշխատանքներին մեզ վերաբերող մասով: Կազմակերպության փորձագետները լիարժեք մասնակցություն ունեն օրենքների մշակմանը:

«Էխոյում» այսօր արդեն գրանցված են շուրջ երկու հարյուր երեխաներ: Մեր սոցաշխատողներն ամենօրյա կապի մեջ են նրանց ծնողների հետ: Նաև ունենք թեժ գիծ՝ 85-80, որը հասանելի է բոլորին:

-Ո՞րն է Ձեր ձեռքբերումների գաղտնիքը, որ կարող է օգտակար լինել հաշմանդամություն ունեցող այլ մարդկանց:

-Այսօր արդեն համոզված կարող եմ ասել՝ հաջողության հասնելու համար երեխան ամենաառաջինը պիտի ներառված լինի ընտանիքում, այնտեղ իրեն լիարժեք զգա, որից հետո շարունակի իր ճանապարհը նախակրթարանում, դպրոցում և այլուր: Ես, որքան էլ հասարակության կողմից շատ եմ զգացել խտրական վերաբերմունք, ընտանիքում երբևէ նման զգացողություն չեմ ունեցել: Երբ 7 տարեկան էի, մեր համայնքային չորս դպրոցներում ինձ չընդունեցին, և ես դպրոց հաճախեցի միայն 11 տարեկանում, բայց այդ ողջ ընթացքում մորս ջանքերով տանը ուսում եմ ստացել: Դպրոց հաճախելուս տարիներին առաջին անգամ ներդրվեց ներառական կրթության մոդելը Դ. Դեմիրճյանի անունը կրող թիվ 27 դպրոցում, որ ղեկավարում էր Անահիտ Բախշյանը: Ես դարձա դպրոցի առաջին ներառական սաներից: Միշտ մեր կազմակերպության ծնողներին ուղղորդում եմ, որ, անկախ երեխայի դպրոցում ունեցած թերացումներից, կարևորը նրա ինքնազգացողությունն է: Եթե երեխան հաճույքով է հաճախում դպրոց, բայց չունի հաջողություններ ուսման բնագավառում, սա դեռ հուսահատության առիթ չէ: Հակառակը, դա շատ ավելի լավ է, քան տանը փակված մնալը: Ինքս դպրոցն ավարտելուց հետո բուժման նպատակով մեկնել եմ Գերմանիա, որտեղ էլ հենց ընդունվել եմ բուհ՝ ձեռք բերելով ծրագրավորողի մասնագիտություն: Ավարտելուց հետո նորից վերադարձել եմ Հայաստան: Այժմ հիմնական աշխատանքս մեր կազմակերպության ղեկավարումն է, որովհետև այն ահռելի ժամանակ է պահանջում:

-Ձեր կազմակերպությունը ոչ միայն օգնում է հաշմանդամություն ունցող երեխաների ծնողներին հաղթահարել առօրյա խնդիրները, այլև կազմակերպում է տարբեր հետաքրքիր միջոցառումներ, ինչպես օրինակ՝ «Նորաձևություն առանց սահմանների» փառատոնն էր:

-Երբ որոշեցի, որ պետք է կազմակերպենք այդ փառատոնը, որտեղ ծնողները պիտի նորաձևության ցուցադրության մասնակցեին, կազմակերպության աշխատակիցները սկզբում թերահավատորեն վերաբերվեցին այդ մտահղացմանը: Բայց երբ փորձնական զրուցեցինք 15 ծնողների հետ, միանգամից բոլորն էլ համաձայնեցին, ինչը շատ ուրախալի էր: Նրանց հետ մոտ երկու ամիս աշխատեցին «Ատեքս» նորաձևության կենտրոնի մասնագետները՝ սովորեցնելով ճիշտ քայլել, գեղեցիկ ներկայանալ բեմի վրա: Եվ փառատոնը շատ հաջող անցավ, ինչից ոգևորված էլ որոշել եմ 2020-ի մարտին կազմակերպել նմանատիպ միջոցառում, որտեղ ծնողներն արդեն կցուցադրեն իրենց պարային հմտությունները:

-«Էխո» կազմակերպությունը Ձեր գլխավորությամբ միացել է «Մանկական ուղեղային կաթվածի համաշխարհային նախաձեռնություն» շարժմանը: Ի՞նչ կտա դա կազմակերպության անդամներին:

-ՄՈՒԿ-ը բարդ խնդիր է, և ամեն երեխայի մոտ ունենում է դրսևորման տարբեր աստիճաններ: Ժամանակին ամեն ինչ արվում էր, որ երեխան վերականգնվի այն աստիճանի, որ կարողանա ներառվել: Սակայն այսօր մեր մոտեցումները բոլորովին այլ են. երեխան պիտի ներառված լինի՝ անկախ նրանից, թե ինչպիսին է: Եվ այս շարժումը հենց այս ամենի արժևորումով է կարևոր և փաստում է՝ ամբողջ աշխարհն է ուշադրություն դարձնում ՄՈւԿ-ին: Շարժման շրջանակներում կարողանում ենք նաև խոսել նման խնդիր ունեցող մարդկանց իրավունքների մասին:

-Հոկտեմբերի 3-ի Առողջապահության նախարարին կից հասարակական խորհրդի նիստին ընդգրկված էիք նաև Դուք: Ի՞նչ կարևորություն եք տալիս նման մասնակցություններին:

-Այժմ ՀՀ կառավարությունն ավելի բաց է համագործակցության համար: Առողջապահության նախարարությունում բարեփոխումներ իրականացվում են, բայց մեր նպատակն է մատուցվող ծառայությունները դարձնել ներառական, որ հաշմանդամություն ունեցող մարդիկ կարողանան օգտվել ամեն ինչից, որ լինի մրցակցային շուկա, այլ ոչ թե հատուկենտ կազմակերպություններ, որ մատուցում են ինչ-որ ծառայություններ: Շուկայի առկայության դեպքում մասնավոր կազմակերպությունները կցանկանան գալ, ներդրումներ կատարել, ինչի արդյունքում կավելանան հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար մատուցվող ծառայությունները, և նրանք հնարավորություն կունենան ընտրելու՝ որ հաստատության ծառայություններից են ցանկանում օգտվել: Այս մեխանիզմը պիտի պետությունը մշակի և կիրառի:

-Հայաստանում ի՞նչ հիմնական խնդիրներ ունեն հաշմանդամություն ունեցող մարդիկ:

-Ամենակարևորը մատչելիության խնդիրն է, որին հաշմանդամները բախվում են ամեն օր: Մենք կարող ենք շատ երկար խոսել գաղափարական խնդիրներից, բայց կարևորն այն է, թե մարդն ինչ խոչընդոտների է բախվում ամեն օր տանից դուրս գալիս: Շատ հաշմանդամներ անգամ չեն էլ փորձում դուրս գալ փողոց: Ինչքան էլ աշխատանքներ են տարվում, տրանսպորտը, փողոցները, շենքերը դեռևս շարունակում են մնալ անմատչելի: Ուստի վաղուց ժամանակն է, որ կառավարությունը հստակ քայլեր ձեռնարկի, որովհետև խոստումներով արդեն շատ դժվար է շարունակել: Ցավալիորեն դրանք ձգվում են արդեն 30 տարուց ավելի:

Վերջին շրջանում մի շատ լավ և ոգևորող օրինակ ունենք. Հայաստանի պատմության թանգարանի շենքն իր ղեկավարության ջանքերով դարձավ լիարժեք մատչելի հենաշարժողական խնդիրներ ունեցող մարդկանց համար: Սա նաև օրինակ պիտի լինի, որ մատչելիություն ասելով չհասկանանք միայն թեքահարթակների առկայություն: Իհարկե, դրանք կարևոր են, բայց ընդամենը սկիզբն են: Պետք է նաև հիշենք, որ մատչելի միջավայրը միայն հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար չէ կարևոր: Այն միջավայրը, որ հարմար է հաշմանդամներին, հարմար է բոլորին:

-Անդրադառնանք ֆիզիկական խնդիրներ ունեցող անձանց պետական հավաստագրերով աջակցող սարքերի տրամադրման գործընթացին:

-Անցյալ տարվանից արդեն հաշմանդամները տասնյակ օժանդակ սարքերից կարող են օգտվել այս հավաստագրերով: Սա շատ մեծ ձեռքբերում է, ինչի մասին խոսել ենք տարիներ շարունակ: Որ ավելի պարզ լինի ասածս, ներկայացնեմ օրինակով: Ժամանակին պետությունը Չինաստանից ստանում էր որոշ քանակի սայլակներ, որ ամեն ինչով միանման էին, անհարմար և ունեին բազում թերություններ: Երբ անցանք հավաստագրերին, դրանք տվեցին հնարավորություն, որ հաշմանադամություն ունեցող անձը գնա հավաստագրված կազմակերպության խանութ և գնի իր ուզած սայլակը տրամադրվող 95.000 դրամին համարժեք հավաստագրով, քանի որ պետությունը նախապես գումարը հաշվարկում է՝ ըստ միջին որակի ապրանքների արժեքի: Բայց անձը, եթե ընտրում է թանկ սայլակ, կարող է նաև ավելացնել գումարը:

Քանի որ պետությունը չուներ հաշմանդամության կարիքների հստակ էլեկտրոնային բազա, 2019-ին տրամադրված հավաստագրերը սպառվեցին դեռ առաջին եռամսյակում: Բարեբախտաբար, Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությունը կարողացավ լրացնել բացը ու բավարարել բոլոր ներկայացված դիմումները: Նախատեսվում են նաև անհրաժեշտ պարագաների ավելացումներ:

-Ինչպե՞ս է Հայաստանում նշվում Հաշմանդամություն ունեցող անձանց միջազգային օրը:

-Այդ օրը, չգիտես ինչու, բոլորը շնորհավորում են ինձ, ինչին հումորով պատասխանում եմ՝ շնորհակալություն, որ արժևորում եք հաշմանդամություն ունենալս: Իրականում պիտի կարողանանք բարձրաձայնել խնդիրներն ամենատարբեր ճանապարհներով: Օրինակ՝ անցյալ տարի դեկտեմբերի 3-ի շրջանակներում ֆոտոշարք հրապարակեցինք հայտնի մարդկանց մասնակցությամբ: Այս տարի ժամանակի սղության պատճառով կունենանք մամլո ասուլիս:

Ներկայիս կառավարությունը, որքան էլ գիտակցում է՝ ինչ է պետք հաշմանդամություն ունեցող մարդկանց, այստեղ մի նուրբ խնդիր կա: Պետք է ոչ թե կենտրոնանալ գաղափարային ճիշտ մոտեցումների վրա, այլ նախ տալ կարճաժամկետ խնդիրների լուծումը, որ այդպես էլ մնում են անտեսված. գաղափարական հարցեր լուծելուց առաջ պետք է վերացնել կենցաղային խնդիրները: Մենք երբեմն այնքան պարզ խնդիրների ենք բախվում, որոնց այդպես էլ լուծում չի տրվում: Այսքանով հանդերձ, հասկանում ենք՝ նոր կառավարությանը ժամանակ է պետք խնդիրներին լիարժեք լուծում տալու համար: Մի քանի տարի անց նոր կարող ենք վերջնական գնահատական տալ՝ ինչպիսին կլինի հաշմանդամություն ունեցող անձանց վիճակը Հայաստանում:

-Սերյոժա, առաջիկայում ի՞նչ իրագործելիք նպատակներ ունեք:

-Ծրագրերս շատ են, բայց դրանցից հատկապես կարևորում եմ 2020-ին մեծ ու հարմարավետ նոր կենտրոն ունենալու գաղափարը, որի իրագործմանն էլ այս պահին ուղղորդել եմ ողջ ներուժս: Այն մեզ հնարավորություն կտա ավելի շատ ծառայություններ մատուցել: Ընդհանրապես Հայաստանում շատ բարդ է քաղաքացիների կյանքը: Ֆիզիկական խնդիրներ ունեցողներիս դեպքում դրանց ավելանում է խտրական վերաբերմունքն ու այլ հարակից դժվարություններ: Բայց ես շարունակում եմ ամեն ինչի մեջ լավը տեսնել, ինչն էլ հենց խորհուրդ եմ տալիս մյուսներին: Պիտի հասկանանք, որ մեր խնդիրների լուծումը չի կարող ընկած լինել միայն պետության ուսերին, դրանց գոնե կեսը ինքներս պիտի կարգավորենք: Հնարավոր չէ ներդնել այնպիսի համակարգ, որ հարյուր տոկոսով կվերացնի մեր դժվարությունները: Ապրելով Գերմանիայում երկար տարիներ՝ կարող եմ վստահ ասել՝ անգամ այնտեղ խնդիրները լուծված են 60 տոկոսով: Ուստի մենք էլ պիտի ոչ թե սպասենք, այլ պայքարող լինենք:

Արփի Խաչատրյան