Մեր ժողովրդի սիրված տոներից է Տրնդեզը, որի ակունքները հազարամյակների խորքից են գալիս: Առհասարակ, յուրաքանչյուր տոն, տոնակատարություն մեծ խորհուրդ ունի, և միաժամանակ միջոց է համախմբելու հանրությանը, հասարակությանը:

Հնում յուրաքանչյուր ազգային, նաև եկեղեցական տոն նշվել է մեծ հանդիսությամբ, ամբողջ համայնքով: Համայնական հանգանակած միջոցներով մատաղ է արվել, ընկերային հացկերույթների գեղեցիկ սովորույթի հիմքն է դրվել:

Ցավոք, այսօր այլ է իրականությունը: Տոնը ոչ միայն միավորիչ չէ, այլև շատ հարցերի առաջ է կանգնեցնում հանրությանը: Տարբեր առիթներով քննարկումներ են ընթանում լրատվամիջոցներով, սոցիալական կայքերով:

Նախ` խոսքը վերաբերում է Տրնդեզի ծագմանը, արմատներին: Կարծես գաղտնիք չէ, որ ի թիվս այլ ազգային տոների, Տրնդեզի արմատները գալիս են բնապաշտական ժամանակաշրջանից, և տոնը նվիրված էր հայոց երկու աստվածությունների` հացազգիների հովանավոր Տիրին, որը նաև աստվածահայր Արամազդի քարտուղարն է և հայոց դպրության, գիտության հովանավոր աստվածը, և Վահագն հուր-աստծուն:

Խնդիրն այսօր Տրնդեզի տոնի ակունքների ներկայացման ձևի մասին է: Հայ առաքելական եկեղեցին բացառում է Տրնդեզի բնապաշտական, հեթանոսական (հեթանոս բառն առաջացել է հունարեն էթնոսից և նշանակում է ազգային) ակունքները և Տրնդեզը ներկայացնում է որպես զուտ եկեղեցական տոն: Իսկ Տրնդեզի հաջորդ օրը, երբ կաթոլիկ եկեղեցին նշում է որպես Սուրբ Վալենտինի օր, մեր եկեղեցին սահմանել է երիտասարդների օրհնության օր, որ ավելի շատ ընկալվում է որպես սիրո տոն: Թե ով էր Վալենտինը, դրա մասին շատ է խոսվել և գրվել: Խնդիրն այն է, որ Վալենտինը որևէ աղերս չունի հայ ինքնության, հայոց ազգային տոների հետ. մենք ազգային տոնացույցում ունենք սիրո և երիտասարդության տոն: Դա Վարդավառն է` Աստղիկի և Վահագնի սիրո գեղեցիկ տոնը, որ հազարամյակներ շարունակ նշվել է մեր նախնիների կողմից: Այսօր էլ Վարդավառը մեր ժողովրդի ամենասիրված տոներից է և նշվում է մեծ հանդիսավորությամբ ու ճոխությամբ: Թերևս, Ամանորից հետո, հենց Վարդավառն է ամենաժողովրդական տոնը հայ իրականության մեջ: Հայ առաքելական եկեղեցին, բնականաբար, չի ընդունում նաև Վարդավառի խորհուրդը և այն ներկայացնում է բացառապես որպես Հիսուսի այլակերպության տոն:

Ցավոք, մենք այս կապակցությամբ  գործ ունենք ոչ միայն կրոնական անհանդուրժողականության, այլև ազգային ինքնության մերժման փաստի հետ: Իմ մասնավոր խոսակցություններից մեկում, երբ մի քահանայի փորձեցի բացատրել Վարդավառի ծագումն ու ակունքները, նա ուղղակի ծիծաղեց, անգամ ինձ մեղադրեց անգրագիտության մեջ: Մեկ այլ քահանա բոլորովին վերջերս մամուլի ասուլիսի ժամանակ ոչ միայն մերժեց ազգային-եկեղեցական տոների բնապաշտական ծագումը, այլև բացեիբաց հայտարարեց, որ մեր տոները բացառապես քրիստոնեական ծագում ունեն և որևէ աղերս չունեն հեթանոսության հետ:

Վերլուծելով ասվածը` պետք է հետևություն անել, որ ավելի ընդունելի են քրիստոնեական (հետևաբար` հրեական), քան ազգային ծագմամբ ու ակունքներով տոնակատարությունները: Երևույթը ցավոտ է ու տարածված. փաստորեն, մեր եկեղեցին, մերժելով ազգային տոների գոյությունը, ոչ միայն չի մերժում օտար ծագմամբ ու խորհրդով տոնակատարությունների անցկացումը, այլև միջոց է հանդիսանում նրանց Հայաստան ներթափանցման համար: Վկան` Սուրբ Վալենտինի անհասկանալի ու գոնե շատերի համար անընդունելի տոնը:

Տրնդեզի` հայկական ազգային ծագումնաբանությունը մերժելը հայ եկեղեցու կողմից չի դիմանում որևէ քննադատության: Եթե ընդունենք որ դա ոչ ազգային, այլ զուտ եկեղեցական տոն է, ապա պետք է ենթադրել, որ 301-ից առաջ մեր նախնիները Տրնդեզ չեն նշել: Բացի այդ, ստացվում է, որ Տրնդեզի խարույկը, որի վրայով թռչելը չի խրախուսվում հոգևորականության կողմից, դարձյալ ներմուծվել է Հայ առաքելական եկեղեցու կողմից, ինչը, բնականաբար, կատարյալ անհեթեթություն է:

Այսօր հայկականության, հայ ինքնության մերժումը, ցավոք, մեծ չափերի է հասել: Չնայած նրան, որ մեր եկեղեցին ազգային եկեղեցի է, այսօր տեսնում ենք եկեղեցու և հոգևորականության կողմից ազգային արժեքների մերժում, ուրացում: Տպավորություն է ստեղծվում, թե մինչև 301 թվականը չեն եղել Հայաստան, հայություն, հայկական մշակույթ և ավանդույթներ: Ստացվում է, որ հայ հոգևորականությունը, փոխանակ աղանդավորության սաստկացող ու մոլեգնող երևույթի դեմ պայքարելու, պայքարում է հայի պատմական հիշողության ու նախնյաց ստեղծած մշակույթի դեմ: Ստացվում է, որ մենք նախաքրիստոնեական մշակույթ և ավանդույթներ չենք ունեցել, որ այլադավան հայը, լինի հեթանոս, մահմեդական թե բուդդայական, հայ չի ընկալվում, և, վերջապես, ստացվում է, որ մեր հեթանոս պապերը մերը չէին:

Մինչդեռ իրականում մեր ազգային-եկեղեցական բոլոր տոները գալիս են բնապաշտական ժամանակներից և հեթանոսական ծագում ունեն: Բանն այն է, որ երբ 301 թ. քրիստոնեությունը մտավ Հայաստան, ընդ որում` հրով ու սրով, հայ ժողովուրդը երկար ժամանակ չէր ընդունում իր համար անհասկանալի նոր և օտար կրոնը, նրա արժեքները: Երկար ժամանակ հայությունն իր հին ծեսերն ու տոներն էր նշում, և որպեսզի քրիստոնեությունը ամրապնդվի հայության մեջ, եկեղեցին վերցրեց հայկական ավանդական տոները, վերափոխեց դրանց խորհուրդն ու նոր ձևով մատուցեց ժողովրդին: Սա բնականոն երևույթ է, սակայն չի ենթադրում, որ այսօր պետք է մերժել և ժխտել տոնի ակունքները, քննադատաբար վերաբերվել նրան, ավելին` ներմուծել օտարը, երբ մենք ունենք մերը, գեղեցիկը:

Վահե ԱՆԹԱՆԵՍՅԱՆ